Rozwijanie zainteresowań czytelniczych dzieci w wieku wczesnoszkolnym

Podejmując problematykę czytelnictwa należy wyjaśnić dwie związane ze sobą sprawy: zainteresowanie czytelnicze i rzeczywiste czytelnictwo. Zainteresowanie czytelnicze wyraża się w zapotrzebowaniu na określony typ czy tematykę literatury, a rzeczywiste czytelnictwo polega na czytaniu tych a nie innych książek. Rozróżnienie tych dwóch pojęć jest konieczne, ponieważ często opierając się na badaniach statystycznych np. analizie kart bibliotecznych czy popularności takich a nie innych tytułów wydawniczych wyciągamy zbyt pochopne wnioski o tradycyjnym obrazie zainteresowań czytelniczych. Wnioski te sugerują, że współczesna literatura nie odpowiada rzeczywistym potrzebom społeczeństwa lub, że społeczeństwo nie dorasta do świadomego jej przyjęcia. Dlatego też potrzebne jest podjęcie takich badań, które pokażą problem w dwóch aspektach: zapotrzebowań i oczekiwań współczesnych czytelników.

Upodobania i gusty czytelnicze nie mogą być utożsamiane ze stwierdzanym aktualnie w określonych środowiskach czytelnictwem. Książki, które się lubi to książki, do których się wraca, to książki, o których się wspomina jak o dobrych znajomych, pamięta się jakie wartości przynoszą.

Na ukształtowanie się gustów czytelniczych wywiera wpływ zakres kontaktów czytelniczych i możliwości korzystania z lektury. Emocjonalne powiązanie z literaturą dokonuje się na innych zasadach niż realizacja poznawczych funkcji książki, odgrywająca rolę przy powstaniu zainteresowań czytelniczych. W kształtowaniu upodobań czytelniczych na plan pierwszy wysuwa się poczucie "swojskości" i przywiązania do znanych elementów, a nie zafascynowanie nowością. Termin "zainteresowanie czytelnicze" wiąże się bezpośrednio z rozumieniem samego pojęcia "zainteresowanie". Wiązane jest ono często z problemem potrzeb człowieka. J.Dewey zainteresowania wiąże wyraźnie ze świadomością wartości i celem działania. Można stwierdzić, że zainteresowania łączą człowieka ze światem, w którym żyje i pozwalają mu wyrazić własny do tego świata stosunek.

Najbardziej potoczną w warunkach polskich definicję zainteresowań, podaje A. Gurycka. Uwzględnia elementy poznawcze, apercepcyjne, dynamiczne i uczuciowe psychiki ludzkiej. Gurycka wyróżnia trzy elementy: zaciekawienie, zainteresowanie i zamiłowanie. Granica między tymi określeniami jest płynna i można je traktować jako trzy stadia tego samego procesu.

Istnieje korelacja zainteresowań czytelniczych z fazami rozwoju psychicznego młodego czytelnika. W miarę jak dziecko poznaje i przyswaja sobie otaczający świat, lektura zaczyna zaspokajać jego potrzeby. Wprowadza dziecko w świat fantazji. Baśnie i bajki oparte o realistyczny, bliski dziecku sposób widzenia świata, uczą dostrzegać takie związki, których istnienie do tej pory było nieznane. Staje się to dla młodego czytelnika pociągające. Ważną funkcję w książkach dla małych dzieci odgrywa ilustracja.

To ona właśnie -- zanim dziecko nauczy się samo czytać - staje się językiem przemawiającym wprost, bez pośrednictwa dorosłych, uzupełnia tekst, pomaga zrozumieć i wyobrazić sobie znaczenie nieznanych słów, ułatwia zapamiętane treści. W miarę dorastania zainteresowania czytelnicze dziecka stają się coraz rozleglejsze. W dalszym ciągu zostaje ono chętnym odbiorcą bajek i wierszyków, ale jednocześnie doskonali w sobie umiejętność śledzenia zmiennych losów bohatera, coraz lepiej wyczuwa intuicyjnie sens niezrozumiałych sytuacji, ale również i wtedy, gdy ich nie rozumie, nie przeszkadza mu to silnie przeżywać lekturę. Ważne jest, aby ładunek emocjonalny, zwłaszcza powodujący przeżycia ujemne, nie przekroczył granicy możliwego obciążenia psychiki dziecka. Dzieci niechętnie słuchają baśni i opowiadań o smutnym zabarwieniu.

Sytuacja, w której dziecko współczesne stosunkowo wcześnie zaczyna korzystać z dostarczanych kanałami masowego przekazu treści, nie zawsze dostosowanych do jego możliwości percepcyjnych, może w sposób istotny wpływać na zmiany mechanizmów regulujących przeżycia czytelnicze. Zmiany te poszerzają zasób pojęć i słów, którymi operuje dziecko, zwiększając łatwość rozumienia i przeżywania tekstów, poszerzając krąg zainteresowań czytelniczych.

Zasadniczym przełomem w rozwoju czytelniczym jest zdobycie trudnej sztuki samodzielnego czytania. Umiejętność ta zmienia sytuację czytelniczą dziecka. Początkowo jest to zmiana niekorzystna, wpływająca na pojawienie się kryzysu czytelniczego. Zanim dziecko nauczy się biegle czytać, minie wiele czasu. Młody czytelnik zniechęca się do czytania. Osłabieniu czytelnictwa sprzyja nowość sytuacji społecznej, w której dziecko się znalazło. Jest to np. fakt zapisania do szkoły, klasa, koledzy, nauczyciele, zmienione warunki i wymagania, do których się musi dostosować. Okres ten nie trwa jednak długo. Dziewięciolatek, dziesięciolatek jest pełen energii życiowej, umie już sobie radzić z trudnościami szkolnymi, dobrze się czuje w grupie rówieśniczej. Jego sposób myślenia oparty na bezpośrednim działaniu, coraz łatwiej doprowadza do powstawania pojęć ogólnych, staje się coraz bardziej obiektywny. W ten sposób dziecko jest w pełni przygotowane do samodzielnego rozwijania i zaspokajania swoich potrzeb poznawczych. Jego zainteresowanie światem zwierzęcym jest coraz większe i od spraw bezpośredniego środowiska/ życia kolegów, opowiadań o przyrodzie i zwierzętach/, przechodzi do faktów coraz bardziej odległych w czasie i przestrzeni. Zrozumiałe staje się zapotrzebowanie na literaturę podróżniczą, historyczną. Problem lektury i rozwijających się zainteresowań jest ze sobą związany. Młody czytelnik chętnie bierze do ręki książkę podróżniczą np. "Zaczarowaną zagrodę", czy "Anaruka chłopca z Grenlandii" A. Cz. Centkiewiczów, ponieważ interesuje go życie w dalekich krajach. Rozwija tym samym swoje zainteresowania geograficzne. Okres ten przypada mniej więcej na wiek 10 lat i przybiera punkt kulminacyjny w czwartej klasie, stwarzając niebezpieczeństwo pojawienia się następnego kryzysu czytelniczego w życiu młodego człowieka.

Odkąd istnieje literatura dla dzieci, towarzyszy jej wiara, że książka ma głęboki wpływ na człowieka.

M.Rubakin, rosyjski emigracyjny badacz czytelnictwa mówi, że: "Książka jest podobna do iskry, zależnie od tego, gdzie padnie, może wzniecić pożar lub zgasnąć". Do podobnych wniosków dochodzi S. Baley, zastanawiając się nad wpływem lektury na postawę moralną czytelnika. Stwierdza, iż: "Książka, która ma na pewno wpłynąć na dziecko, musi nie tylko być ogólnie dostosowaną do jego wieku, ale być ponadto w harmonii z indywidualną strukturą osobowości jednostkowej i wreszcie ponadto trafić na płodny moment jej problematyki życiowej zbieżnej z problematyką książki"

Książka daje przykłady, wzory. Obserwować można u dzieci chęć dosłownego naśladowania, utożsamiania się z bohaterem. Wiele książek ma moc budzenia w dzieciach chęci dorównania postaciom z książki, porównywania swego zachowania z ich zachowaniem. Podobnie "wiersze z morałem", na niektórych dzieciach robią silne wrażenie. Do utworów silnie wpływających na sferę moralną należą baśnie. Książki o tematyce współczesnej wpajają szacunek do pracy, budzą uczucia sympatii do innych narodów i poruszają wiele zagadnień z zakresu moralności społecznej. Mają one wielkie znaczenie wychowawcze. To wszystko będzie skuteczne wtedy, gdy dziecko w postępowaniu otoczenia znajdzie potwierdzenie prawd głoszonych przez książki i gdy stosunek rodziców lub wychowawców do niego, poprzez słuszne ustalanie praw i obowiązków, umożliwi rozwój jego uczuć społecznych. Od wychowania zależy w dużej mierze to, co dziecko z książek zrozumie i przyswoi sobie. Jeśli mimo wszelkich trudności, głównie dzięki wpływowi rodziców, wewnętrzna postawa dziecka jest właściwie zarysowana, wówczas z różnorodnych książek może ono czerpać wartościowe treści, wzmacniające jego nastawienia uczuciowe i poglądy. Lektura dziecka składa się z lektury szkolnej i z książek, które dziecko czyta niezależnie od programu szkolnego. Musimy się interesować wszystkim, co dziecko czyta, również i lekturą szkolną. Lektura szkolna zawiera dobre pozycje literatury, wybitne dzieła klasyków i pisarzy współczesnych. Są to utwory zdolne wywołać silne wzruszenie młodych czytelników, książki o wybitnym poziomie artystycznym i bogatej treści. Lektura szkolna może okazać się drogą do rozbudzenia umiłowania poszczególnych książek lub autorów, jak wreszcie do obudzenia lub pogłębienia zainteresowania książką w ogóle. Jeżeli chcemy skutecznie kierować lekturą dzieci, musimy koniecznie orientować się w literaturze dla dzieci i młodzieży, śledzić nowości księgarskie oraz recenzje w pismach literackich. Musimy dzieciom też zostawiać nieco swobody, jednocześnie udostępniając im dobre książki, do których same nie zawsze umiałyby trafić. Powinniśmy pozwolić dziecku szukać i pomagać mu znaleźć własną drogę, lecz nigdy nie narzucać naszych upodobań. Dzieci najczęściej czytają, "co im wpadnie w ręce". Od nas właśnie zależy w dużej mierze, co im w ręce wpada. Prawie zawsze można liczyć na powodzenie doradzonej przez nas książki, gdy pod uwagę weźmiemy zainteresowania dziecka. Konieczne są rozmowy o książkach, lecz niech to będą naprawdę rozmowy, swobodna wymiana zdań, a nie pouczanie i moralizowanie. Jednym z celów, które stawiamy sobie przy kierowaniu lekturą, jest wyrobienie w dzieciach smaku i zamiłowania do dobrej lektury. Jedną z najskuteczniejszych metod w kształcenia smaku dziecka i pogłębiania wpływu książki jest wspólne, głośne czytanie w domu wybranych specjalnie wartościowych i interesujących książek. Wspólne czytanie tylko wtedy da owoce, gdy będzie oczekiwane i upragnione przez dzieci, gdy będzie wzbudzać głębokie zainteresowanie młodych słuchaczy.

Nowoczesna cywilizacja stwarza warunki, w których książka znajduje groźnych konkurentów: radio, film, telewizja, komputer odciągają od niej czytelników. Trudno już sobie wyobrazić bez tych form dostarczania rozrywki i przekazywania kultury, lecz nie mogą one zastąpić książek. Książki dają przeżycia głębsze, tylko dzięki nim można wejść w kontakt z niektórymi dziedzinami kulturalnego dorobku ludzkości. Trzeba uczyć dzieci umiejętności korzystania z nowych zdobyczy tak, by jednocześnie odczuwały one potrzebę czytania, refleksji, powrotu do tych samych treści.


LITERATURA:

1) I. Słońska - "Dzieci i książka" Warszawa 1959

2) I. Słońska - "Psychologiczne problemy ilustracji w książkach dla dzieci" Warszawa 1970

3) Praca zbiorowa pod redakcją A. Przecławskiej - "Literatura dla dzieci i młodzieży w procesie wychowania" Warszawa 1978

4) J. Dewey - "Demokracja i wychowanie" Warszawa 1963

5) I. Wołoszynowa - "Rozwój psychiczny dzieci i młodzieży" Warszawa 1962

6) S. Wortman - "Baśn w literaturze i życiu dziecka" Warszawa 1956
 

Opracowanie: Dorota Kołodziejczak

Wyświetleń: 3261