Drama jako metoda aktywizująca uczniów nauczania początkowego

1. Założenia i cele dramy

Drama bezpośrednio nawiązuje do idei prezentowanej przez Johna Deweya i jego Koncepcji Nowego Wychowania. Chodzi w niej o uzależnienie nauczania od właściwości Nauczania od właściwości psychicznych dziecka, jego potrzeby działania i ekspresji twórczej. Drama to metoda aktywnego działania uczniów, w którym wykorzystują wyobraźnię dydaktyczną.

Dzięki zbliżeniu się w nauczaniu do oczekiwań uczniów łatwiej jest wzbudzić ich zainteresowanie i przekazywać złożone treści.

Główne cele dramy to:
- kształcenie wrażliwości uczniów,
- doskonalenie umiejętności rozmowy o uczuciach własnych, wewnętrznych przeżyciach, lękach i radości,
- uświadomienie własnej indywidualności przy jednoczesnym poszanowaniu odrębności innych,
- kształcenie określonych zachowań społecznych (pomoc słabszym, poszanowanie, koleżeńskość)
- eliminowanie negatywnych zachowań wynikających z charakteru dziecka,
- panowanie nad emocjami, koncentracją,
- doskonalenie mimiki, ekspresji, operowania ciałem,
- wzbogacenie słownictwa, frazeologii, zakresu pojęć,
- kształtowanie umiejętności poprawnego władania językiem,
- przygotowanie do aktywnego uczestnictwa w życiu poprzez umiejętne i świadome korzystanie z dóbr kultury.

Każdy prowadzący ma możliwość wszechstronnego poszerzania celów, co jest ważnym elementem dramy.

Drama należy do technik twórczych, których nauczyciel nie może ująć w ramy twardego schematu (konspektu). Na zajęciach nie da się bowiem przewidzieć zachowania uczestników, a prowadzący musi odpowiednio reagować na zaskakujące go sytuacje.

Wielu pedagogów trapi pytanie o najlepszy moment wprowadzenia dramy do systemu szkolnego. Zwolennicy twierdzą, że im wcześniej się to uczyni, tym efekty pracy będą lepsze. Dzieci klas początkowych są spontaniczne, nie obciążone stereotypami nauczania, nie rozróżniając zabawy i nauki szybko wchłaniają przekazywane treści. W dramie istotne jest kształtowanie osobowości, wrażliwości, ekspresji i uczuciowości dziecka.

2. Struktura dramy

Struktura dramy jest analogiczna do ogólnie przyjętych schematów zajęć szkolnych:
a) elementy wprowadzające, zaciekawiające, inspirujące (pogadanka, pokaz rysunków itp.);
b) propozycje ćwiczeń do wykonania na zajęciach, ich ogólna analiza, przygotowanie się ucznia do wykonania ćwiczenia, sugestie i pomoc nauczyciela;
c) przedstawienie przez uczniów ich pracy;
d) rozmowa podsumowująca pracę dzieci, wspólna analiza i wartościowanie wykonanych ćwiczeń.

Jest to bardzo ogólny zapis takich zajęć. Bywa, że nie da się przeprowadzić dramy w ten sposób, bowiem działania uczniów idą często w najmniej oczekiwanym kierunku. Nauczyciel musi mieć to na uwadze.

3. Techniki dramy

a) Rozmowa - jest najprostszą do zorganizowania formą zajęć. Celem tego rodzaju działań jest nauczenie rozmowy o doznaniach uzewnętrznienie słowne uczuć, budowani zaufania między uczniami. Nauczyciel ma szansę korygować negatywne zachowania dzieci.
b) Wchodzenie w rolę - uczniowie w parach prowadzą dialog z punktu widzenia wybranej postaci. Na przykład- kłótnia sprzedawcy i klienta w sklepie.
c) Wywiad - oparty jest na rozmowie z jedną lub dwiema osobami. Kształci trudną umiejętność zadawania pytań na lekcji. Fikcyjna sytuacja rozwija fantazję i pobudza do oryginalności intelektualnej.
d) Samodzielne opowiadanie - może być układane na określony lub dowolny temat.
e) Bycie w roli - należy do jednej z najważniejszych technik dramowych. Zadaniem ucznia jest zafunkcjonowanie w nie spotykanej dotychczas sytuacji lub wcielenie się w dowolną postać, bez wcześniejszego przygotowania, aby przeżycia uczestników były najgłębsze. f) Scenki i sytuacje improwizowane - mogą to być poszerzone wersje wchodzenia w rolę. Konieczny jest udział większej grupy uczestników.
g) Przedstawienie improwizowane - jest to duża i czasochłonna technika dramy. Wymaga doświadczenia i koncentracji uczniów. Odbywa się na podstawie znanej historyjki z książki lub krótkiego opowiadania. Wymaga kostiumów i przedmiotów charakterystycznych dla postaci.
h) Inscenizacja - opiera się na wyuczonym wcześniej tekście, co różni ją od typowej dramy. Ćwiczenia improwizacyjne pomagają w zorganizowaniu przedstawień typowo teatralnych.
i) Pomnik (rzeźba) - ćwiczenia wykonywane są np. w dwuosobowych grupach. Jeden z uczniów zostaje "rzeźbiarzem", a drugi "materiałem". Ich zadaniem jest jak najlepsze oddanie charakteru postaci. Modelowane są: gest, ciało, mimika, ubiór.
j) Żywe obrazy - uczniowie zastygają w bezruchu w najbardziej dramatycznym momencie granej scenki. Dzieci ćwiczą współdziałanie, koncentrację i skupienie.
k) Ćwiczenia pantomimiczne - zadaniem uczniów jest przedstawienie ciałem, gestem, mimiką określonego tematu.
l) List - uczeń może go napisać ze swojego punktu widzenia lub "będąc w roli". Na przykład wcielając się w rolę nauczyciela analizuje swoje oceny z języka polskiego. List uatrakcyjnia lekcję i mobilizuje do koncentracji uwagi.
ł) Dziennik i pamiętnik - można je pisać klasycznie lub z punktu widzenia określonej osoby. Na przykład- życie dzieci ludzi pierwotnych-po uprzednim omówieniu takiego tematu. Dziennik bogaci wiedzę uczniów. Są to również doskonałe ćwiczenia w pisaniu konstruktywnych wypowiedzi.

Drama to również techniki plastyczne (przedmiot-znak, rysunek, wykonanie stroju, zorganizowanie wystawy). Drama może funkcjonować także w systemie zajęć pozalekcyjnych.

4. Znaczenie aktywnej postawy uczniów na lekcji

Zdaniem profesora Suchodolskiego rozwój człowieka powinien dokonywać się nie tylko na poziomie sprawności intelektualnej, ale też na poziomie emocjonalnym i duchowym.

By wpływać na harmonijny rozwój osobowości dzieci i młodzieży, należy szukać nowych metod nauczania i wychowywania. Jedną z propozycji w tym zakresie jest drama, ujmująca treści kształcenia w aspekcie przeżywania i doświadczenia.

Drama dotyka w dziecku tych możliwości, których odkrycie i wykorzystanie czyni go otwartym, aktywnym, twórczym w rozwiązywaniu problemów. Dzięki ekspresji dziecko lepiej poznaje siebie, swe reakcje i ich skutek na otoczenie. Jeżeli dziecko w szkole napotka metody, które pozwolą mu na pewną spontaniczność w zabawach, wtedy nauka stanie psychiczną potrzebą, świadomym wyborem, a nie przykrą koniecznością, w której można się ośmieszyć niewiedzą.

Techniki dramy nauczyciel może wykorzystywać na wszystkich lekcjach. Prawdopodobnie zajęć dramowych wymaga od nauczyciela sporego wysiłku i umiejętności.

5. "Scenki i sytuacje improwizowane" - przykład dramy

Temat dramy: Zbita szyba - smutek czy radość?

Zadaniem dzieci będzie odtworzenie niemiłego wydarzenia w którym grający w piłkę chłopcy wybijają szybę w oknie samotnej staruszki z parteru. Jest późna jesień, zimno. Omawiamy ogólny, możliwy do zaistnienia przebieg wydarzeń. Wymieniamy osoby biorące udział w scence. Dokonujemy podziału ról.

Scenariusz scenki powinien dać odpowiedz, czy zbita szyba jest złem, którego nie da się naprawić, czy też prawdą stanie się powiedzenie "nie ma tego złego, co by na dobre nie wyszło".

Bohaterowie z pewnością wykreują obrazy strachu, wstydu, bezradności, wreszcie poszukają rozwiązań problemu. Zobaczymy rozpaczliwe chęci naprawienia błędu, a więc działanie zmierzające do określonego celu. Będzie też apogeum zwycięstwa, ulgi, dumy i nowa przyjaźń z babcią.

Po odegraniu scenki rozmawiamy o wykonanym ćwiczeniu, stawiamy pytania uczestnikom, analizujemy ujęcie problemu. Improwizowana scena poprzedza podobną w treści czytankę. "Wejście" w sytuację bohaterów da uczniom szansę lepszego zrozumienia ich motywacji.

Opracowanie: mgr Teresa STANEK