Koncepcja własnej pracy pedagogicznej - przemyślenia nauczyciela wychowawcy klasy integracyjnej

Dla każdego wychowawcy jasność koncepcji wychowawczej spełnia zasadniczą rolę i zmusza do konkretnego określenia swojej postawy. Każdy cel wychowawczy zakłada określoną wizję człowieka. Jako postawę myślenia o człowieku w swojej koncepcji pracy wychowawczej przyjęłam idee personalizmu. Współcześnie istnieje wiele odmian personalizmu zarówno jako kierunku filozoficznego, ale także religijnego i społecznego. Dla mnie istotne jest to ujęcie, które odwołuje się nie tylko do refleksji filozoficznej - jest to personalizm chrześcijański. W myśleniu filozoficznym charakteryzuje go przede wszystkim silny akcent na osobowy byt człowieka, materialny i duchowy wymiar jego natury, jego rozumność i wolność oraz nadrzędną wartość osoby ludzkiej wobec świata.

Człowiek włączony jest w otaczający świat po względem materialnym i biologicznym, ale na poziomie wewnętrznym, duchowym, zachowuje zdolność do transcendencji. Jako jedyne stworzenie w świecie materialnym jest osobą, nie tylko kolejnym egzemplarzem swego gatunku, posiada naturę duchową, obdarzoną wolnością i rozumem. Dzięki takim cechom jest istotą samoświadomą, otwartą na wyższe wartości, zdolną o samostanowienia, samoopanowania i samokierowania. Każdy człowiek jest osobą i nikogo nie można tej godności pozbawić, dlatego pod względem człowieczeństwa wszyscy ludzie są równi.

Człowiek jest istotą aktywną, zdolną do działania i zarazem dynamiczną, tzn. ulegającą nieustannym procesom stawania się, rozwijania własnej osobowości lub jej degradacji. Może polegać autorealizacji lub też autodestrukcji. Stopień autorealizacji zależy od postawy wobec świata wartości.

Zdaniem ks. prof. Józefa Tischnera podstawowym założeniem personalizmu chrześcijańskiego jest twierdzenie, że człowiek jest osobą i istotą wolną, które podkreśla jego zindywidualizowaną naturę i niepowtarzalność. Etyka personalizmu wiąże się z pojęciami godności osoby i prawdy. Każdy czyn jest moralnie dobry, jeśli afirmuje drugiego człowieka jako osobę. Nie można czynić dobrze nie oglądając się na drugiego człowieka.

Personalizm stwarza znakomitą perspektywę dla wychowania. Wiąże się z tym nakaz szacunku dla dziecka niezależnie od jego wieku. Celem takiego wychowania ma być krystalizowanie jego osobowości. Wychowawca stoi przed faktem osobowości dziecka, a nie przed zadaniem tworzenia jej. Wiąże się to z podkreśleniem kontaktu osobowego w wychowaniu przy otwartej postawie, pełnej szacunku oraz uznania autonomii dziecka. Wychowanie personalistyczne jest kształtowaniem człowieka, w sensie doskonalenia indywidualnego człowieka we wszystkich dziedzinach jego życia i działalności. Wychowawca nie kształtuje wychowanka, lecz udostępnia mu wartości, stwarza odpowiednie warunki do ich introspekcji. Wynika to z autonomicznego charakteru osoby oraz doskonalenia jej jedynie przez uczestnictwo, które jest dwustronną otwartością: dawaniem i braniem. Społeczeństwo nie jest podmiotem a dziecko przedmiotem wychowania, co pedagodzy już dawno stwierdzili. Zadaniem wychowawcy, jak też jakiekolwiek instytucji nie jest rozwój człowieka, ale stwarzanie warunków do rozwoju. Wychowanie opiera się na dwóch prawach: do życia i do wolności. Celem wychowania jest osoba. Według Jana Pawła II "Osoba - to ktoś. Człowiek jest z natury osobą i przysługuje mu podmiotowość właściwa osobie". Człowiek jest więc zarówno sprawcą, jak i podmiotem przeżywającym swoją działalność.

Tak rozumiane wychowanie staram się wcielać w życie pracując jako wychowawca w klasie integracyjnej. To trudne zadanie, mając w klasie bardzo różne dzieci. Wszelkie działania ukierunkowane są nie tylko na realizację planu dydaktycznego, ale możliwie wszechstronną pomoc dzieciom z potrzebą kształcenia specjalnego oraz różnorodnymi deficytami. Każde z tych dzieci jest inne i wymaga specjalnego, indywidualnego podejścia nauczyciela. Dodatkowym zadaniem jest nauczenie pozostałych dzieci w udzielaniu i wspieraniu zarówno uczniów z klasy, jak i nauczyciela. Często dzieci w mojej klasie pochodzą z tzw. trudnych środowisk. Większość rodzin boryka się z problemami finansowymi, materialnymi. Rodzice na ogół korzystają z pomocy MOPS i szkoły. Prawdziwym problemem jest też alkoholizm w rodzinach, lub choroba psychiczna któregoś z rodziców. Sytuacja domowa często implikuje codzienne zachowania i reakcje dzieci, czasami są to niestety zachowania agresywne.

Jako nadrzędną wartość w swojej koncepcji wychowania przyjęłam empatię. T. Gawriłowa rozpatruje empatię jako doświadczenie cudzych uczuć przyjętych za własne. Jest to przeniesienie na siebie cudzych uczuć, przeżywanie ich tak jak własne, choć nie miały miejsca w przeszłym doświadczeniu podmiotu. Jednocześnie Gawriłowa wyróżnia drugą, jakby wyższą formę empatii, którą określa jako współczucie. Polega ono na emocjonalnej reakcji na emocje innej osoby. Reakcja ta nie jest taka sama, choć uwzględnia stan tej osoby i jest na nią zorientowana. Współczucie innej osobie występuje bez utożsamiania się z nią, w pewien sposób bezinteresownie. Zdaniem J. Rembowskiego empatię można także rozpatrywać jako proces wczuwania się w uczucia, względnie jako postrzeganie i rozumienie stanu drugiej osoby. C. Rogers nie ogranicza empatii do emocjonalnej identyfikacji z drugim, łączy ją umiejętność zrozumienia przeżyć innej osoby.

Zdolność dziecka do empatii zmienia się zgodnie z jego doświadczeniami i rozwojem umiejętności rozpoznawania uczuciowych implikacji ekspresywnych zachowań oraz wraz ze zmianą dziecka z osoby egocentrycznej w allocentryczną.

Moim zdaniem z empatii jako wartości w procesie wychowania mogą wypływać inne wartości, takie jak: altruizm, tolerancja, odbiór i rozumienie tekstów kultury. Przyjęte wartości implikują określenie ogólnych celów wychowania. W mojej koncepcji jest to kształtowanie postawy tolerancji, rozwijanie postawy pomocy drugiemu człowiekowi oraz umiejętność obioru tekstów kultury. Cel - rozwianie postawy pomocy drugiemu człowiekowi zostanie zrealizowany, gdy dziecko będzie potrafiło rozpoznać potrzeby innych, będzie spieszyło z pomocą, będzie umiało okazać współczucie. W zakresie kształtowania postawy tolerancji cel zostanie osiągnięty, gdy dziecko w ocenie nie będzie kierowało się stereotypami, lecz własnym zdaniem. Będzie potrafiło stanąć w obronie słabszych, dyskryminowanych, a także gdy będzie wobec innych asertywne. Cel - umiejętność obioru tekstów kultury zostanie zrealizowany, gdy dziecko będzie czytało literaturę piękną, potrafiło krytycznie odnosić się do prac artystów prezentowanych przez różne instytucje kulturalne, będzie świadome swojej tożsamości narodowej i regionalnej, dzięki której będzie umiało odczytywać niektóre aspekty kultury, będzie żywo interesowało się współczesną kinematografią i teatrem.

Umiejętność patrzenia na różnego rodzaju sytuację z perspektywy innej niż własna, rozpoznawania potrzeb innych, okazywania współczucia, odczytywania emocji np. na podstawie języka ciała, czyli bycie empatycznym jest moim zdaniem szczególnie ważne w relacjach z innymi ludźmi. Z tego względu empatia jest wartością nadrzędną w mojej koncepcji pracy wychowawczej.


Literatura:
1. Bilicki T. Dziecko i wychowanie w pedagogii Jana Pawła II. Kraków 2000
2. Łobocki M. (red.) Psychologia humanistyczna a wychowanie. Lublin 1994
3. Rembowski J. Empatia. Warszawa 1989
4. Rynio A. (red.) Pedagogika katolicka. Zagadnienia wybrane. Stalowa Wola 1999
 

Opracowanie: Katarzyna Lalko

Wyświetleń: 1860