Rola gier i zabaw dydaktycznych w kształceniu zintegrowanym
W programie nauczania zintegrowanego sformułowano założenia o konieczności organizowania zabaw i gier dydaktycznych. Z założeń tych wynika, że zabawy stanowią jedną z form zachowania łączności metodyczno - organizacyjnej między wychowaniem przedszkolnym a nauczaniem zintegrowanym. Łączność ta dokonywać się może przez wprowadzenie w klasach I - III zajęć zabawowych. Aby dzieci w wieku 7 - 9 lat posiadały zdolności do podejmowania długotrwających wysiłków konieczne jest, aby czynności uczenia się były dla nich atrakcyjne, dostosowane do zainteresowań i możliwości, niezbyt trudne, dające satysfakcję i zadowolenie. Warunki te spełniają zabawowe formy działalności. Racjonalnie stosowane w nauczaniu zintegrowanym, stanowią ważny czynnik rozwoju i doskonalenia procesów poznawczych, zdolności umysłowych (zwłaszcza myślenia), służą operowaniu zdobytymi już wiadomościami, a także kształtowaniu odpowiednich postaw, zainteresowań i motywów poznawczych.
W młodszym wieku szkolnym istnieje silne zapotrzebowanie na działalność zabawową, z tym, że inne są wymagania w stosunku do treści i form tych zabaw. Zabawy i gry mogą być z powodzeniem stosowane w realizacji tematyki programowej różnych przedmiotów nauczania. Obecnie nam - nauczycielom zależy na tym, aby zajęcia zintegrowane przestały być dla dzieci nudne czy monotonne. Chcemy, by stały się właśnie atrakcyjną formą spędzania czasu, zabawą, a jednocześnie uczeniem się i nauczaniem.
Musimy zatem stwarzać dzieciom takie sytuacje, które pozwoliłyby im działać praktycznie, odkrywać, próbować, poprawiać, wykorzystywać zdobytą wiedzę w fikcyjnych sytuacjach - zbliżonych do rzeczywistości. Zabawy i gry dydaktyczne zwane też rozrywkami umysłowymi mają na celu:
- pokazanie dzieciom wielu sposobów organizacji różnych zajęć;
- angażowanie do pracy wszystkich;
- rozwijanie umiejętności logicznego myślenia i wyciągania wniosków;
- pokazanie sposobów rozwiązywania problemów;
- wdrażanie do słuchania i rozumienia poleceń;
- uświadomienie potrzeby dyscypliny podczas zajęć;
- wdrażanie do szanowania nawzajem siebie;
- umożliwienie spełniania fikcyjnych ról i obowiązków;
- przedstawienie konieczności ukończenia zadania;
- pogłębianie wiary we własne siły;
- uświadomienie pojęcia sukcesu i zwycięstwa;
- zachęcanie do brania czynnego udziału w życiu klasy;
- wdrażanie do swobodnego wypowiadania się i wyrażania własnego zdania;
- kształcenie i doskonalenie umiejętności pisania, czytania i liczenia;
- poznawanie, utrwalanie i sprawdzanie wiedzy oraz umiejętności;
- możliwość poprawiania błędów i doskonalenia się;
- przełamanie bariery lęków, strachów;
- rozwijanie uzdolnień i zainteresowań dziecięcych;
- uczenie się przez przeżywanie;
- wszechstronny rozwój dziecka;
- wyrabianie poczucia sprawiedliwości, woli walki i współzawodnictwa;
- wyrabianie poczucia solidarności i uczciwości;
- pobudzanie i rozwijanie wyobraźni;
- poszerzanie słownictwa dziecka;
- doskonalenie form gramatycznych i stylistycznych;
- opanowanie zasad ortograficznych i umiejętności zastosowania ich w praktyce;
- kształtowanie rozumienia pojęcia liczby naturalnej;
- kształtowanie rozumienia podstawowych działań matematycznych;
- kształtowanie rozumienia pojęć geometrycznych;
- kształtowanie rozumienia pojęcia zbioru;
- rozwijanie wyobraźni matematycznej i geometrycznej;
- rozwijanie zainteresowań matematycznych...
Definicje i klasyfikacje gier i zabaw dydaktycznych.
W pedagogice pojmuje się zabawę jako działanie, czynność sprawiającą przyjemność, zadowolenie; samo wykonanie czynności jest przyjemne. Na okres wczesnoszkolny przypada stadium zabaw zespołowych, które w tym czasie przyczyniają się do rozwoju i kształtowania zainteresowań poznawczych uczniów. Istnieje wiele sposobów podziału zabaw. Ale najczęściej spotykanym jest podział zabaw na:
- manipulacyjne - w których dziecko wychowuje się i uczy samorzutnie i samodzielnie;
- konstrukcyjne - rozwijające twórcze inwencje, pozwalające na dokładniejsze poznanie rzeczywistości, pogłębiające wiedzę dziecka o otaczającym go świecie, kształtujące myślenie tematyczne;
- tematyczne - kształcące wyobraźnię i fantazję;
- dydaktyczne - tzw. nauczające, wywierające wpływ na rozwój czynności umysłowych;
- ruchowe - rozwijające sprawność fizyczną dziecka;
Zabawa i gra to pojęcia, które w praktyce występują prawie jednocześnie i dlatego są często ze sobą utożsamiane. Nie można jednak tych pojęć używać zamiennie.
"Każda gra jest zabawą, a nie każda zabawa jest grą. Zabawa jest grą wtedy gdy spełnia następujące warunki:
- sprawia osobie uczestniczącej przyjemność;
- ma określone reguły;
- stwarza szansę wygranej;"
(J.Galant "Dostrzeganie i rozwiązywanie problemów w klasach początkowych" Warszawa 1987, WSiP)
"Gra jest wyższą formą zabawy, polegającą na respektowaniu ściśle ustalonych reguł przez co najmniej dwóch uczniów."
(J.Grzesiak - "Gry i zabawy matematyczne - zadania dla dzieci w młodszym wieku szkolnym" - "Życie Szkoły" 1984, Nr 4)
Zarówno zabawy jak i gry są powiązane określonymi treściami poznawczymi. Jeżeli treści określone są programem nauczania, to takie gry i zabawy w sposób umowny nazywamy dydaktycznymi. W grach dydaktycznych - działając, wykonując określone czynności - uczeń zdobywa wiedzę.
Nie istnieje żadna powszechnie przyjęta klasyfikacja gier dydaktycznych. Ale najczęściej wymieniane w literaturze są:
- metoda sytuacyjna;
- metoda przypadków;
- metoda inscenizacji - inaczej metoda ról lub teatralizacji;
- metoda przechodzącej poczty;
- dyskusja panelowa zwana "fabryką pomysłów" lub "burzą mózgów";
Funkcje gier i zabaw dydaktycznych.
Zabawy i gry spełniają różnorodne funkcje w zależności od ich rodzaju. W różnym stopniu oddziaływują na poszczególne strony osobowości ucznia - intelektualną, emocjonalną, motywacyjną i społeczno - moralną.
W. Hemmerling w swojej pracy pt. "Zabawy w nauczaniu początkowym" wyróżnia 3 funkcje gier i zabaw:
Funkcje kształcące polegające głównie na: "doskonaleniu i rozwijaniu procesów i zdolności orientacyjno - poznawczych uczniów, zwłaszcza ich mowy i myślenia. W uczeniu się przy pomocy zabaw rozwijają się procesy percepcyjno - motoryczne, spostrzegawczość, wyobraźnia, uwaga, pamięć i procesy umysłowe, takie jak: analiza i synteza, porównywanie, klasyfikowanie, abstrahowanie, rozumowanie, uogólnianie."
Funkcje poznawcze polegające na: "wzbudzaniu i wzmaganiu wewnętrznej chęci do wykonywania zadań szkolnych i odpowiadających im czynności uczenia się np. czynności obserwacyjnych, analityczno - syntetycznych, porównywania według określonych grup znaczeniowych itp."
Funkcje społeczno - wychowawcze polegające na: "kształtowaniu poczucia odpowiedzialności za wykonane zadania, które sprzyja rozwijaniu takich cech, jak: wola, wytrwałość w osiąganiu celu, umiejętność pracy, współpracy i współdziałania w zespole i dla zespołu."
H. Gąsior w artykule: "Dydaktyczno - wychowawcze wartości gier i zabaw dzieci w nauczaniu początkowym" - wyróżnił następujące funkcje zabaw w wychowaniu uspołeczniającym:
- kreatywną - sprzyjającą kształtowaniu się cech osobowości i postaw o dużych walorach zaangażowania społeczno - użytecznego i gospodarczego, powiązanego racjonalnie z całokształtem działalności ludzi;
- rekreacyjno - zdrowotną - która uczy zagospodarowywać czas wolny dziecka dla czynnego wypoczynku, działania społecznego i usprawnienia organizacyjnego;
- ludystyczno - rozrywkową - budzącą u dziecka radość, poczucie piękna, zadowolenia, szczęścia, bezpieczeństwa społecznego i dążenie do innowacji zabawowej oraz samowychowania i samo-urzeczywistnienia.
"W zabawie dziecko poznaje normy współżycia społecznego, jego
uwarunkowania i uczy się ich przestrzegać i je szanować."
Z kolei J. Szypułowa w artykule pt. "Gry dydaktyczne w nauczaniu muzyki" wymienia jeszcze jedną funkcję gier, a mianowicie funkcję terapeutyczną.
"Gry mogą pełnić funkcję terapeutyczną wyrównując takie niedobory w osobowości dzieci, jak: zwolniony refleks, trudności w postrzeganiu, myśleniu i orientacji przestrzennej, nadmierną ruchliwość, brak opanowania, a także stopniowo usuwać zbytnią nieśmiałość lub zahamowania w kontaktach i współdziałaniu z rówieśnikami."
Zabawy i gry służą realizacji celów dydaktycznych, doskonalą nieomal wszystkie operacje myślowe, skutecznie przyczyniają się do rozwijania spostrzegawczości, wyobraźni, pamięci i sprawności ruchowej.
Czym są gry i zabawy dla dziecka.
Gry i zabawy dydaktyczne należą do ważnych i skutecznych form aktywizacji uczniów, przede wszystkim na szczeblu klas najniższych, gdyż najbardziej odpowiadają one właściwościom psychiki dziecka w tym wieku.
Zabawa czy gra jako forma uczenia się jest dla dziecka przeżyciem przyjemnym, gdyż zaspakaja jego popędy, budzi i rozwija jego zainteresowania oraz odpowiada poziomowi jego rozwoju. Współczesny psycholog francuski M. Debesse w zabawach dopatruje się dążności dzieci do doskonalenia się, poszukiwania coraz to nowych sposobów aktywności, wypowiadania się i zaspakajania potrzeby tworzenia, osiągania pełni swojej osobowości. Dziecko poprzez swoja aktywność zabawową lepiej poznaje otaczającą go rzeczywistość. Uczy się spostrzegać, myśleć, mówić, analizować, odróżniać rzeczy bardziej od mniej istotnych. Rozwija się fizycznie, wzbogacając równocześnie swoje życie emocjonalne. W czasie zabawy dziecko wkłada wiele wysiłku, aby przezwyciężyć napotkane trudności i własne nieudolności. Często nie czeka biernie na pomoc z zewnątrz, ale samo podejmuje inicjatywę, co uzewnętrznia się z kolei we wprowadzeniu do zabawy czegoś nowego, doskonalszego. Poprzez zabawę z innymi dziećmi uczy się dawać, brać, dzielić się, współpracować i podporządkowywać swoją osobowość w grupie. Bawiąc się z innymi, uczy się doceniać stosunki społeczne, poznawać je i rozwiązywać problemy wywołane przez te stosunki. Każda zabawa pozwala dziecku być aktywnym i działać. Podejmując tą działalność dziecko kształci za jej pośrednictwem swoje rozmaite funkcje psychiczne, zdobywa coraz to rozleglejsze wiadomości o świecie oraz doskonali umiejętności potrzebne mu do rozwijania celowej, skutecznej działalności. Zabawa pozwala dziecku uwolnić się od napięć, w niej pozbywa się ono lęków, zaspakaja swoje potrzeby i życzenia, których inaczej zaspokoić nie może.
Zabawa daje dziecku pełnię życia, której ono potrzebuje. Jest dla niego: "Pracą i myśleniem, i twórczością, i realizmem, i fantazją, i odpoczynkiem, i źródłem radości".
Podsumowanie
Młodszy wiek szkolny jest okresem szczególnym w życiu dziecka. Jest bowiem przejściem od dzieciństwa do okresu dorastania. Dalszy rozwój i powodzenie dziecka w szkole i życiu zależne będzie od poziomu osiągniętego, poziomu psychicznego, fizycznego, emocjonalnego. Również od wiedzy, umiejętności, zainteresowań i motywacji do dalszej nauki. Odpowiednio dobrane przez nas nauczycieli metody nauczania i uczenia się umożliwiają stopniowe kształtowanie umiejętności dziecka w zakresie samodzielnego dokonywania operacji umysłowych. Wykorzystanie gier i zabaw w procesie dydaktyczno-wychowawczym nie jest najważniejsze, ale tak samo istotne jak typowe ćwiczenia w czytaniu, pisaniu, mówieniu, liczeniu. Zajęcia te są bowiem zorganizowane w nieco odmiennej formie: łatwiejszej, przyjemniejszej i bardziej lubianej przez dzieci. Gry i zabawy przybliżają uczniowi otaczającą rzeczywistość w formie łatwej, przystosowanej do stopnia jego wiedzy i orientacji. Dziecko najlepiej uczy się na przykładach, próbując, eksperymentując i doświadczając. Rozrywki umysłowe są doskonałą okazją do wykazania się przez dzieci dotychczas zdobytą wiedzą i umiejętnościami oraz ich zaangażowaniem w proces nauczania i uczenia się.
Opracowanie: Mariola Garncarz
