Zachód słońca namalowany słowem (w oparciu o fragment Księgi I "Pana Tadeusza" Adama Mickiewicza)

SCENARIUSZ LEKCJI JĘZYKA POLSKIEGO W KL. 5

Czas trwania zajęć: 45 minut

Działy programu:
Czytanie tekstów słownych i odczytywanie innych tekstów kultury.
Słuchanie i mówienie.

Cele:
główny - zapoznanie uczniów z literackim opisem zachodu słońca na przykładzie fragmentu Księgi I "Pana Tadeusza".
szczegółowe - po zakończonej lekcji uczeń powinien umieć:
- uważnie i ze zrozumieniem słuchać recytacji utworu;
- wyszukać epitety i porównania w wierszu oraz określić ich funkcję;
- uzasadnić użycie czasowników w tekście;
- używać w swojej wypowiedzi znanych terminów teoretycznoliterackich;
- nadać tytuł utworowi;
- odróżnić opis poetycki od opisu - formy podawczej, którą posługujemy się na co dzień w mowie i piśmie;
- ustnie wypowiedzieć się na temat sposobu zilustrowania omawianego utworu i uzasadnić własne zdanie.

Korelacja międzyprzedmiotowa: j. polski i plastyka - uczeń potrafi wykonać rysunek na podstawie przedstawionego mu opisu.

Ścieżki edukacyjne:
Edukacja czytelnicza i medialna
Wychowanie patriotyczne i obywatelskie
Edukacja ekologiczna

Metody: praca z tekstem, pogadanka heurystyczna, przekład intersemiotyczny, burza mózgów, metoda oglądowa.

Formy pracy: praca zbiorowa i indywidualna

Środki dydaktyczne:
- podręcznik: Hanna Dobrowolska "Jutro pójdę w świat" (tu: fragment Księgi I "Pana Tadeusza") oraz różne wydania "Pana Tadeusza";
- kaseta magnetofonowa z nagraniem recytacji omawianego fragmentu poematu;
- rysunki do tekstu przygotowane przez uczniów w domu;
- zdjęcia słońca zachodzącego nad morzem, w górach i nad jeziorami;
- zeszyty z serii: "Wielcy Malarze", nr 2 i 9; tu: reprodukcje obrazów (Claude Monet "Impresja. Wschód słońca", "Nenufary. Zachód słońca", Camille Pissarro "Most Boieldieu w Rouen. Zachód słońca. Mgła", "Bulwar Montmarte. Zachód słońca");
- fragment filmu "Pan Tadeusz" w reż. Andrzeja Wajdy;
- fotos z filmu "Pan Tadeusz" - zdjęcie zachodzącego słońca.

Tok lekcji:

I. Sprawdzenie obecności.

II. Kontrola pracy domowej - sprawdzenie przygotowania uczniów do lekcji. Praca domowa ma stanowić punkt wyjścia do realizacji nowego tematu (Przeczytaj fragment "Pana Tadeusza" zamieszczony w podręczniku na str. 106 i wykonaj do niego na kartonie A-4 rysunek).

III. Realizacja tematu.

1. Wysłuchanie recytacji utworu w wykonaniu aktora Adama Baumana (zwrócenie uwagi na przerzutnie bez nazywania tego środka stylistycznego);

2. Wspólne oglądanie i omawianie przygotowanych rysunków:
- wstępna ocena zrozumienia utworu przez uczniów;
- wykonanie wystawki prac;
- określenie tematu wiersza i próba nadania mu tytułu.

3. Luźne wypowiedzi uczniów na temat: Jak można przedstawić i utrwalić zachód słońca?
- przypomnienie sposobów, z którymi uczniowie zetknęli się już podczas wykonywania pracy domowej - rysunek i utwór literacki;
- inne propozycje, które powinny paść ze strony klasy: zdjęcie, dzieło malarskie, film.

W trakcie rozmowy - popieranie przez nauczyciela wybranych sposobów konkretnymi przykładami (zdjęcia, reprodukcje wybranych obrazów, fragment filmu "Pan Tadeusz", fotos z filmu przedstawiający zachód słońca) i zwrócenie uwagi na różnorodność używanego przez artystów tworzywa.

4. Zjawiska przyrodnicze bardzo często opisujemy. Czy jest to opis przypominający ten, którego dokonał Adam Mickiewicz?
Próba zwykłego, codziennego opisu zachodu słońca (uczniowie, ustnie).

5. Szukanie różnic między opisem poety a opisem uczniów:
- prześledzenie kolejnych etapów zachodu słońca (wskazywanie czasowników w utworze i określanie ich roli).

CZASOWNIKI: dochodziło, świeciło, spuszcza się, wiąże, zlewa, zapadło, błysnęło, zgasło.
Czasowniki mają podkreślić poszczególne etapy zachodu słońca.
- zwrócenie uwagi na niezwykłe sformułowania w tekście; podawanie przykładów zastosowanych środków stylistycznych i nazywanie ich:

EPITETY: np. zdrowe oblicze (zdrowy wygląd twarzy, zdrowo wyglądające policzki), krąg promienisty (słońce), pomrok mglisty (zmrok, cień).

PORÓWNANIA: np. [słońce] Całe zaczerwienione, jak zdrowe oblicze Gospodarza, gdy prace skończywszy rolnicze / Na spoczynek powraca; I bór czernił się na kształt ogromnego gmachu; Słońce nad nim czerwone jak pożar na dachu; [słońce] Błysnęło, jako świeca przez okiennic szpary...?
Zwrócenie uwagi na łączniki w porównaniach: jak, na kształt, jako.

OŻYWIENIE: np. [słońce] dochodziło

Zapisywanie w zeszytach przykładów wymienionych środków poetyckich (pod wolnym miejscem na temat, który zostanie sformułowany pod koniec lekcji).

6. Wyciągnięcie wniosków z dokonanej analizy:
Opis poety jest niezwykły, bardzo dokładny, obrazowy i barwny. Mickiewicz użył w nim takich środków stylistycznych, jak: epitet, porównanie, ożywienie. Za pomocą zastosowanych czasowników pokazał poszczególne etapy zachodu słońca.
Opis uczniów - krótki, zwięzły, konkretny, bez literackich ozdobników.

7. Jak nazwiemy opis Mickiewicza?
Jest to opis artystyczny, poetycki.

8. Jakiego tworzywa użył poeta do przedstawienia zjawiska przyrodniczego?
Jeszcze raz podkreślenie niezwykłej roli słowa w tekście, którym można także "malować".

9. Wspólne sformułowanie i zapisanie tematu lekcji:
ZACHÓD SŁOŃCA "NAMALOWANY" SŁOWEM (w oparciu o fragment Księgi I "Pana Tadeusza" Adama Mickiewicza).

(Uczniowie, w zależności od klasy, mogą mieć inną, ale podobną propozycję tematu.)

10. Odszukanie omawianego fragmentu w różnych wydaniach "Pana Tadeusza":
- przypomnienie wiadomości o utworze (na podst. omawianej na wcześniejszych lekcjach osi czasu przedstawiającej w zarysie życie i twórczość poety);
- zwrócenie uwagi na rolę poematu w życiu Polaków w różnych okresach naszych dziejów;
- uświadomienie uczniom, iż analizowany fragment to jeden z wielu opisów przyrody w "Panu Tadeuszu" - jeszcze w czasach Mickiewicza czystej, nieskazitelnej, przyjaznej i służącej człowiekowi.

IV. Podsumowanie:
- W jaki sposób człowiek może utrwalić zjawisko przyrody?
- Który ze sposobów najbardziej wam odpowiada?
- Który jest najbardziej czytelny i najdokładniejszy?

V. Praca domowa:

Dla wszystkich - ćw. 1str. 106, podręcznik (Przygotuj recytację fragmentu "Pana Tadeusza").
W tym momencie przypomnienie "10 wskazówek dla recytatora", które uczniowie poznali już wcześniej. Jeśli braknie czasu, zostanie to wykonane w domu - zgodnie z poleceniem zapisanym w ćwiczeniu.

Dla chętnych - Narysuj tyle ilustracji do poznanego fragmentu "Pana Tadeusza", by w pełni ukazać opisany przez poetę zachód słońca.
mgr Dorota Szmigielska
 

Opracowanie: Dorota Szmigielska