Stopień opanowania cichego czytania, a powodzenie dziecka w nauce szkolnej w klasach I-III

Stopień opanowania cichego czytania, a powodzenie dziecka w nauce szkolnej w klasach I-III.

Pierwsze lata nauki szkolnej, należycie zorganizowane, dostosowane do potrzeb i możliwości dzieci oraz potrzeb i zadań okresu bieżącego i przyszłego, a także zsynchronizowanego z wyższymi szczeblami edukacji, stwarzają szansę maksymalnego rozwoju wszystkich uczniów. Podstawowe wiadomości i umiejętności zdobyte na tym etapie mają decydujący wpływ na dalsze powodzenie szkolne dziecka. Błędy i niedopatrzenia tego okresu pozostawiają trwałe ślady, ze szkodą dla jednostki, a w konsekwencji i dla społeczeństwa. Wczesne i sprawne opanowanie umiejętności cichego czytania ze zrozumieniem ułatwia pokonywanie trudności w procesie przyswajania, pogłębiania i utrwalania wiedzy, gdyż umożliwia samodzielne zdobywanie wszelkich informacji zawartych w mowie pisanej. Takiej formy kontaktu z naukowym i kulturowym dorobkiem pokoleń nie są zdolne zastąpić nowoczesne środki audiowizualne, bo trwałość słowa pisanego pozwala na wielokrotny powrót do tekstu i indywidualną percepcję interesujących nas treści. Tymczasem badacze wielu krajów, w których obowiązują różne systemy nauczania, zgodnie stwierdzają, iż nie tylko na szczeblu nauczania początkowego, ale i w szkole średniej, część uczniów nie ma w wystarczającym stopniu opanowanej umiejętności cichego czytania. Z braków w tym zakresie nie często zdają sobie sprawę sami uczniowie, ich rodzice, a nawet nauczyciel, tym samym nie dostrzegają oni ich związku z niepowodzeniem szkolnym. Jednocześnie wiadomo, że zbyt duży procent uczniów, nie może sprostać wymaganiom programowym szkoły i powiększa grono tych, którzy charakteryzują się brakiem powodzenia w nauce szkolnej. Do czynników, które w poważnym stopniu ograniczają sprawność nauczania i uczenia się należy niewątpliwie zaliczyć niski poziom opanowania umiejętności cichego czytania.

Dla uwypuklenia wagi problemu postaram się ukazać wieloaspektową rolę opanowania cichego czytania w rozwoju intelektualnym oraz w powodzeniu szkolnym i życiowym dziecka. Pragną podkreślić, iż opanowanie tej umiejętności nie jest celem samym w sobie, lecz środkiem przyspieszającym rozwój umysłowy dziecka i umożliwiającym mu samodzielne zdobywanie wszelkich informacji zawartych w mowie pisanej. Nauczyć dzieci czytać, to otworzyć przed nimi drogę rozwoju umysłowego. Poprawne ciche czytanie wywołuje natychmiastową reakcję intelektualną czytającego na treść lektury. Czytający musi myślą i wyobraźnią starać się zrozumieć sens i odtworzyć realną sytuację przekazaną przez autora za pomocą symboli graficznych. Tak więc zdobyta w szkole sprawność otworzy przed dziećmi szerokie perspektywy posługiwania się najbardziej wartościowym sposobem porozumiewania się, wzbogacania i precyzowania ogromnego dorobku językowego oraz twórczego wyrażania własnych myśli, doznań i uczuć.

Już od początku nauki czytanie należy uświadomić uczniom, że podstawowym warunkiem osiągnięcia maksymalnych wyników w nauce jest wczesne i sprawne opanowanie tej podstawowej metody samodzielnego i racjonalnego uczenia się. Opanowana sprawność w czytaniu posiada zasadnicze znaczenie w procesie uczenia się każdego ucznia, niezależnie od klasy i przedmiotu nauczania. Ułatwi ona uczniom naukę już w klasach niższych i jednocześnie lepiej przygotowuje ich do systematycznej nauki w klasach wyższych, gdzie wymaga się samodzielnego czytania tekstów nie tylko w zakresie języka polskiego, ale i innych przedmiotów nauczania. Tak więc podstawową techniką umożliwiającą uczniom opanowanie w możliwie najkrótszym czasie i przy jednoczesnej pełnej jego recepcji jest sprawnie opanowana umiejętność cichego czytania. Wiadomo bowiem, że uczeń, który posługuje się poprawna techniką cichego pisania umożliwiającą wniknięcie w treść czytanego tekstu, w jego zawartość myślową, przeczyta w danej jednostce czasu o wiele więcej, a więc zdobędzie więcej wiadomości aniżeli uczeń, którego nikt nie wprowadził na drogę poprawnego cichego czytania w szybkim tempie. Nawet wiadomości zdobyte w szkole pod kierunkiem nauczyciela wymagają pogłębienia i utrwalenia. Aby, np. wyszukać potrzebne dane, aby zapoznać się dokładnie z pewnymi faktami, czy przestudiować różne argumentacje tego samego faktu, uczniowie zobowiązani są nie tylko przeczytać treść lekcji z podręczników szkolnych, lecz również korzystać z informacji zawartych w innych źródłach. Wykonanie tych zadań jest możliwe tylko wtedy, gdy uczeń sprawnie czyta po cichu, tym bardziej, że każde z tych zadań wymaga specjalnego sposobu czytania. Brak wprawy w posługiwaniu się cichym czytaniem ze zrozumieniem zniechęca do tak zróżnicowanego, osobistego kontaktu z tekstem. Nie korzystanie zaś z dodatkowych źródeł drukowanych pogłębiających i rozszerzających wiedzę, szczególnie nie powracanie do tekstów w celu utrwalenia podstawowych wiadomości, musi prędzej czy później przyczynić się do powstawania braków i luk w opanowaniu materiału nauczania.

Trudności związane ze zrozumieniem i powolne tempo czytania, nie sprzyjają rozbudzeniu i rozwojowi zainteresowań czytelniczych oraz wyrabianiu zamiłowania do obcowania z książką, lecz coraz bardziej je osłabiają. Brak codziennego kontaktu z lekturą w celach informacyjnych lub kształcących ogranicza horyzonty myślowe dzieci i młodzieży, uniemożliwiając im dostęp do bogactwa kultury ogólnoludzkiej. Opanowanie cichego czytania ze zrozumieniem, jako podstawowej formy samodzielnego uczenia się, umożliwia uniezależnienie się od innych osób. Przedszkolacy bardzo często motywują chęć pójścia do szkoły pragnieniem opanowania czytania i pisania. Szczególnie brak umiejętności czytania stawia ich w sytuacji petentów zmuszonych zwracać się do innych osób z prośbą "poczytaj mi...". Jak wiemy to naturalna potrzeba i dążność dziecka do zdobycia niezależności nie zawsze zostaje zaspokojona. Uczeń, który od pierwszej klasy nie opanuje cichego czytania, nie potrafi samodzielnie pracować , gdy ma wykonać wskazania i polecenia podane na piśmie lub przeczytać tekst zadania matematycznego, które ma rozwiązać. W takich przypadkach uczeń w dalszym ciągu będzie uzależniony od pomocy innych osób. Ta ograniczona samodzielność uwypukla się już w klasach niższych, szczególnie podczas wykonywania pracy domowej lub tekstowych sprawdzianów klasowych, kiedy uczeń nie może liczyć na dodatkowy instruktaż osób postronnych. Ciche czytanie jest umiejętnością praktyczną, potrzebną w różnych okolicznościach życia. Zdobyta w szkole sprawność otwiera przed uczniem perspektywę samodzielnego i skutecznego uczenia się i pokonywania tej trudności w procesie przyswajania, pogłębiania i utrwalania wiedzy. Efektywne uczenie się (przy zmniejszonym wysiłku i skróconym czasie) daje dodatkową gratyfikację, np. satysfakcję z szybkiego opanowania materiału, z realizacji celu itp.. Te wewnętrzne nagrody sprzyjają rozwojowi dalszych zainteresowań i motywacji związanych z doskonaleniem techniki czytania.

Uczeń, który czyta wolno i ma trudności ze zrozumieniem czytanego po cichu tekstu, tzn. nie wypracował sobie odpowiedniej metody i tempa samodzielnego uczenia się, , nie może liczyć na wewnętrzną nagrodę, wzmacniającą jego poczynania. Wpłynie to niewątpliwie na ukształtowanie się negatywnej postawy ucznia wobec zadań i wobec samego siebie. Należy raczej oczekiwać, iż uczeń taki:
- będzie stronił od tekstu jako źródła wiedzy,
- nie będzie rozszerzał, pogłębiał i utrwalał wiadomości szkolnych przy pomocy dostępnych źródeł drukowanych,
- będzie wykazywał słabe zainteresowania czytelnicze,
- będzie zmuszony coraz bardziej uzależniać się od innych osób (korzystać z cudzych konspektów, streszczeń, ustnych przekazów treści książek...) lub innych źródeł informacji.

Aby temu zapobiec, należy podjąć systematyczną pracę nad kształtowaniem tej umiejętności już w początkowym okresie nauki czytania.

Opracowanie: Wiesława Przybyłkiewicz

Wyświetleń: 731