Znaczenie wycieczek przyrodniczych w nauczaniu zintegrowanym

Wycieczka przyrodnicza ma ogromne znaczenie w obecnym systemie nauczania. Jej wartość dydaktyczno-wychowawcza oraz zdrowotna sprawiają, że jest to często stosowana forma organizacyjna na lekcjach środowiska społeczno-przyrodniczego.

Wycieczki przyrodnicze mają szeroki zasięg, jednak w klasach początkowych należy organizować je w najbliższe okolice. Uczniowie najpierw powinni dobrze poznać występującą w ich regionie florę, a przy okazji i faunę. Wycieczki przyrodnicze nadają się do przeprowadzenia z dziećmi klas młodszych, można więc zorganizować je do pobliskiego lasu i parku, na łąkę i pole, do sadu.

Jeśli wycieczki przyrodnicze mają spełnić zadania środka nauczania, nie mogą być przypadkowe, powinny być stałą, ważną częścią składową normalnej pracy szkolnej.

Znaczenie wycieczek poznawcze, kształcące, wychowawcze i motywujące jest bardzo duże i poważne.
- funkcja poznawcza - polega na poznawaniu naturalnego środowiska, poznawaniu życia przyrody w naturze, w całym jego bogactwie i różnorodności. Dziecko może dostrzec zależności między warunkami a światem roślin, wzajemne stosunki między roślinami oraz związki, istniejące między światem roślin i światem zwierząt.
- funkcja kształcąca - polega na rozwijaniu u dzieci inicjatywy, budzi zainteresowanie, rozwija bystrość i postawę badawczą, uczy patrzeć na zjawiska przyrodnicze i dostrzegać je, uczy obserwować.
- funkcja wychowawcza - wdraża w doświadczaniu wzorów postępowania i kształtowania umiejętności zachowania się wobec swoich kolegów, przyrody i wytworów pracy ludzkiej. Wyrabia poczucie dyscypliny, systematyczności, dokładności i odpowiedzialności. Umożliwia koleżeńską współpracę, wzajemną pomoc. Podczas wycieczki mamy doskonałą, okazję do kształtowania u uczniów stosunku emocjonalno - opiekuńczego do przyrody, szacunku do wszystkiego, co żyje.
- funkcja motywacyjna - polega na pobudzeniu aktywności poznawczej dziecka, wyzwalaniu zainteresowań otaczającą rzeczywistością, wyzwalaniu chęci do badań i eksperymentów, do pracy fizycznej, sportu i rekreacji, do aktywnej percepcji i twórczej ekspresji sztuki. Wycieczka to "otwarte okno na świat", przygotowanie do samodzielnych wypraw,
- obserwacji i badań w celu zaspokojenia ciekawości, potrzeb intelektualnych, estetycznych i zdrowotnych.

Wszystkie wymienione funkcje wycieczek są ze sobą integralnie powiązane. Nie występują w oderwaniu i realizowane są jednocześnie. Procesy uczenia się, rozwoju psychofizycznego, wychowania są procesami nierozerwalnymi.

Typy wycieczek

Rozróżniamy trzy typy wycieczek w zależności od celu, zakresu i czasu trwania wycieczki.

Wycieczki bliższe

Są to krótkotrwałe lekcje w terenie (20 - 30 minut). Mają one wąski zakres, a celem jest obserwacja jednego wybranego obiektu czy zjawiska np. kwitnącej leszczyny, jabłoni czy gruszy, kretowiska, mrowiska. Do wycieczek tego typu zaliczyć można tzw. "wypady" wywołane nagłą sytuacją np. tęcza, mgła. Po dokonanej obserwacji zbiorowej nauczyciel wraca z uczniami do klasy. Pozostałą część jednostki lekcyjnej przeznacza na omówienie wspólnie poczynionych przez dzieci obserwacji, ustaleniu wniosków i wykonaniu określonych poleceń w zeszycie ćwiczeń ucznia.

Wycieczki dalsze

To wycieczki kilkugodzinne trwające od 1 do 3 godzin. Obejmują szerszy zakres tematyczny. W trakcie tego typu wycieczek w terenie dzieci zdobywają wiedzę nie tylko po przez obserwację, ale także przez doświadczenia, eksperymenty, pomiary, pracę. Dzieci stają się małymi badaczami: "odkrywcami". Materiał obserwacyjny zostaje zanotowany w zeszycie obserwacji

Wycieczki całodzienne

Wycieczki te polegają na wprowadzeniu dziecka w naturalne środowisko przyrodniczo-społeczne jako integralną całość.
Ważne jest aby nauczyciel umiejętnie kierował obserwacjami ucznia, unikając zbędnych wrażeń Musi on ciągle pamiętać o podkreślaniu wzajemnej zależności między światem roślin, zwierząt i ludzi.

Tego typu wycieczki są najtrudniejsze pod względem organizacyjnym, gdyż wymagają zapewnienia dzieciom wyżywienia, odpoczynku, opieki, korzystania ze środków lokomocji.

Wycieczki bliższe i dalsze mieszczą się w ramach godzin lekcyjnych ucznia, natomiast wycieczki całodzienne powinny być przewidziane w planie wycieczek szkolnych.

Planowanie i organizacja wycieczek

Aby wycieczki spełniały swoje zadania dydaktyczne i wychowawcze, nie mogą być przypadkowe, lecz powinny stanowić część składową normalnej nauki szkolnej, a zatem winny być zaplanowane w rozkładzie materiału.

Szczegółowa analiza zadań organizowanej przez nauczyciela wycieczki oraz możliwości terenu, pozwoli na dokonanie selekcji problematyki. Konieczne jest ustalenie trasy, załatwienie spraw dojazdu, opieki, ubioru uczniów, wyboru sprzętu, uwzględnienie problemów BHP. Po lustracji terenu należy przystąpić do opracowania planu i konspektu wycieczki. W konspekcie uwzględnia się: zadania, ćwiczenia jak na przykład: notatki i rysunki obserwacyjne, doświadczenia, wywiady, zdjęcia fotograficzne, kompletowanie zbiorów, opieka nad sprzętem.

Następnie należy przygotować uczniów do wycieczki, a to zależy od wieku dzieci, czasu i problematyki wycieczki. W tym celu zapoznaje się uczniów z odpowiednią lekturą, przydziela zadania poszczególnym zespołom, omawia trasę i harmonogram wycieczki.

Wdrażanie uczniów do udziału w wycieczkach polega na:

a) kształceniu nawyku skupienia uwagi na terenie,
b) kształceniu umiejętności spostrzegania i obserwacji,
c) rozwijaniu umiejętności dostrzegania współzależności organizmów,
d) przyzwyczajaniu do stałego pamiętania o celu wycieczki,
e) wyrabianiu dyscypliny,
f) rozwijaniu wrażliwości na piękno przyrody.

Do wycieczki powinien także bardzo starannie przygotować się nauczyciel, by w żadnym razie uczniowie nie zaskoczyli go pytaniami.

Przygotowania do wycieczki powinny obejmować następujące czynności:

1. Lokalizacja i wybór miejsca wycieczki.
2. Ustalenie terminu rozpoczęcia i zakończenia wycieczki.
3. Ustalenie harmonogramu wycieczki.
4. Zabezpieczenie środków transportu i opieki osób dorosłych.
5. Osobista lustracja miejsca wycieczki.
6. Określenie celów i zadań wycieczki, form i metod pracy.
7. Dokładne przygotowanie uczniów:
- wspólne sprecyzowanie celów,
- przypomnienie wiadomości z problematyki wycieczki,
- sporządzenie planu obserwacji,
- sporządzenie wykazu przyborów i narzędzi,
- ustalenie podziału na grupy,
- w przeddzień wycieczki omówienie czasu i miejsca zbiórki, sposobu ubrania i wyżywienia.
8. Zgłoszenie wycieczki dyrekcji szkoły wraz z terminem, miejscem i liczbą uczestników.
9. Ustalenie opieki nad dziećmi, które z przyczyn zdrowotnych lub innych nie biorą udziału w wycieczce.

Takie działania przygotowujące do wycieczki rokują szanse na powodzenie całego jej przebiegu, dzięki czemu dzieci ugruntują swoją wiedzę, a także nabiorą nowych doświadczeń. Dzięki wycieczce dzieci mają się kształcić, obserwować i dostrzegać, nie może ona być po prostu spędzeniem czasu na świeżym powietrzu.


 

Opracowanie: Elżbieta Szurgot

Wyświetleń: 1773