Fobie i niepowodzenia szkolne

Fobia szkolna to lęk dziecka przed pójściem do szkoły. Ciągłe opuszczanie lekcji, niechęć do szkoły, wynajdywanie tysiąca powodów, aby nie pójść na zajęcia, najczęściej kojarzą się nam z lenistwem. Zanim jednak spróbujemy je ", przypatrzmy się uważniej zachowaniu dziecka. Niektórzy uczniowie mimo zaangażowania, wysiłku i szczerych chęci, nie są w stanie samodzielnie sprostać sytuacjom szkolnym. Doznają specyficznego lęku, zwanego fobią szkolną. Dziecko protestuje w różny sposób, dlatego fobia występuje pod różnymi postaciami. Wiele z nich przypomina typowe objawy niektórych chorób somatycznych, co może być przyczyną mylnej diagnozy (wysoka gorączka, bóle głowy, brak apetytu, objawy ostrego brzucha, biegunka, nudności, wymioty). Im bliższy jest moment wyjścia z domu, tym symptomy stają się bardziej nasilone. Dziecko sprawia wrażenie, jakby było ciężko chore. Jeśli pozwolimy mu zostać w domu, to objawy szybko następują. U podłoża tych objawów może być niechęć do szkoły lub przedszkola.

Niewiele jest dzieci, które chętnie idą do szkoły i od razu czują się w niej bardzo dobrze. Wiele dzieci, szczególnie tych, które nie uczęszczały do przedszkola przychodzi do pierwszej klasy z płaczem i przez pierwsze tygodnie rodzice muszą je przyprowadzać. Po kilku miesiącach dzieci te są pogodzone z nową sytuacją i nierzadko czują się znakomicie, a nawet osiągają dobre wyniki w nauce i mają dobre kontakty z rówieśnikami. Fobia szkolna pojawia się często dopiero po pewnym czasie. Jest ona skutkiem długotrwałych stresów napięć psychicznych oraz pewnych trudnych sytuacji, w które uwikłane jest dziecko w swojej grupie szkolnej.

Objawy fobii mogą być bardzo różne. Dzieci protestują w sposób najbardziej zgodny z ich temperamentem, osobowością i charakterem. Czasami niechęć do szkoły ma charakter jawny. Na samo wspomnienie o szkole dziecko manifestuje swoją negatywną postawę wrogością, lękiem, napięciem, rozdrażnieniem lub zamknięciem się w sobie. Innym znów razem niechęć ta wyraża się natychmiast i w sposób tak widoczny. Bywa, że dziecko zaczyna wymiotować, ma biegunkę, podwyższoną temperaturę, gwałtowne bóle brzucha, głowy serca lub kończyn, ataki astmy i inne dolegliwości fizyczne. Jest równie przerażone objawami swej choroby jak rodzice. Nie wolno więc dziecku wmawiać, że jego choroba jest" symulacją "i że jedynym jej celem jest wymiganie się od obowiązków szkolnych.

Choroby te są wynikiem złego przystosowania do środowiska szkolnego i trudności przeżywanych przez dziecko.

Fobia może być związana z dwoma rodzajami zaburzeń lękowych:

- Lękiem separacyjnym, czyli lękiem przed rozstaniem się z bliskimi osobami. Dotyczy to głównie najmłodszych dzieci, które zaczynają swoją edukację;
- Zaburzeniem pod postacią fobii - jest to specyficzny lęk związany z określoną sytuacją lub przedmiotem (np. pająkami, otwartą lub zamkniętą przestrzenią). W przypadku fobii szkolnej będzie to lęk związany z pobytem na określonych lekcjach lub też lęk przed ośmieszeniem w sytuacji ekspozycji społecznej. Często poprzedzony jest traumatycznym (trudnym dla dziecka) doświadczeniem w szkole.
-
Wśród czynników etiologicznych wymienia się:

- Cechy temperamentu, np. lękliwość, nieśmiałość, tendencja do reagowania na nowe sytuacje objawami psychosomatycznymi;
- Czynniki rodzinne - często rodzice wzmacniają wspomniane wyżej cechy dziecka, mówiąc mu np.:" Boli cię głowa, źle się czujesz - lepiej nie idź do szkoły "lub " uważaj, żeby cię ktoś tam nie napadł, nie pobił, itp.
- Doświadczenia szkolne - traumatyczne doświadczenia zdobyte zarówno w relacji z nauczycielem, jak też w relacjach z rówieśnikami.

Inaczej leczy się fobię szkolną u dzieci w wieku 10-11 lat- wystarczą najczęściej wizyty u lekarza pediatry, a inaczej w okresie pokwitania. Ujawniona w tym wieku jest sprawą poważniejszą i wymaga już odpowiedniej terapii lekarza psychoterapeuty, psychologa.

Proponowane są różne rodzaje terapii, ale skuteczna wydaje się terapia behawioralno - poznawcza, której głównym celem jest jak najszybszy powrót do szkoły Ważnym elementem terapii jest włączenie do programu pomocy dziecku rodziców i nauczycieli. Rodzice mogą towarzyszyć dziecku w drodze do szkoły, by stała się ona bardziej przyjazna, nauczyciele zaś udzielać wsparcia podczas zajęć.

W JAKI SPOSÓB RODZICE MOGĄ POMÓC DZIECKU?

Przede wszystkim należy zrozumieć, że wszystkie próby "łamania" dziecka, wymyślanie mu od leni, nierobów czy histeryków są pozbawione sensu i nieskuteczne. Dziecko z fobią szkolną jest nierzadko zupełnie dobrym, pracowitym i ambitnym uczniem. Nie powinno być więc karane za swoją chorobę. Dziecko musi znaleźć oparcie w rodzicach, musi uwierzyć, że chcą i są w stanie wysłuchać go i zrozumieć wagę jego problemów.

Przyczyna fobii tkwi czasem w sprawie drobnej (np. dziecko przeżywa zdradę przyjaciela, docinki kolegów, niesprawiedliwą ocenę nauczyciela, złośliwe przezwisko),a czasem zasadniczej. Przyczyna może tkwić w dziecku i być związana z osobowością dziecka lub może być niezależna od niego, wynikać z pewnego nieszczęśliwego splotu zdarzeń okoliczności.

Pomoc wychowawcza Rodziców będzie polegała na poznaniu przyczyn kłopotów dziecka i spojrzeniu na nie oczami dziecka. W żadnym wypadku nie wolno nam bagatelizować Niektórzy rodzice uważają, że jedynym ratunkiem dla dziecka z fobią jest zmiana szkoły. Jeżeli jednak dziecko jest rozbite wewnętrznie, niespokojne, sfrustrowane -przenosi zazwyczaj swoje rozterki do nowego środowiska, a wówczas taka zmiana otoczenia nie przyniesie oczekiwanych rezultatów. Bo nawet jeśli na początku dziecko chętnie zaczyna uczęszczać do szkoły, to po pewnym czasie najczęściej stwierdza się nawrót lub nasilenie dawnych dolegliwości lub pojawienie nowych. A w dziecku nadal będą tkwić zadawnione lęki, kompleksy, napięcia.

Dość powszechnym jest przekonanie, że dziecko z fobią szkolną powinno przez pewien czas pozostawać w domu, aby tam odzyskiwać wewnętrzną równowagę i spokój. Jest to niesłuszne przekonanie, gdyż leczenie fobii bywa skuteczne tylko wtedy, gdy odbywa się w czasie zajęć szkolnych, w których dziecko uczestniczy na takich samych zasadach jak pozostałe dzieci. Zauważono, że im bardziej odsuwa się dziecko od spraw, które trzeba rozwiązywać i z którymi trzeba się uporać, tym dłuższa jest choroba i bardziej nasilone objawy. Do leczenia fobii szkolnej potrzebne jest zgodne współdziałanie rodziców, nauczycieli lekarza oraz przestrzeganie zaleceń terapeutycznych.

Dziecko takie powinno być traktowane z życzliwością, sympatią i zrozumieniem. Rzadko kiedy przyczyny fobii tkwią tylko po jednej stronie. Są wynikiem błędów wychowawczych popełnionych przez rodziców lub wpływu szkoły. Najczęściej dziecko narażone jest na przykrości i w domu i w szkole. Doznaje urazów psychicznych, które nakładają się na siebie. Ważne jest, aby w porę uchwycić problem i pójść z dzieckiem do wykwalifikowanego psychologa.

U dzieci wątłych, wrażliwych, neuropatycznych Rodzice powinni zwracać szczególną uwagę na okresy ich wypoczynku. Aby czas pracy umysłowej przeplatał się z okresem zabawy ruchowej na świeżym powietrzu oraz aby miało okazje do codziennego relaksu, spokoju, godziny ciszy.

Na fobie szkolne często nakładają się niepowodzenia szkolne.

NIEPOWODZENIA SZKOLNE

Powszechnie uważa się, że niepowodzenia szkolne dotyczą głównie dzieci o obniżonej zdolności do uczenia się, dzieci z niskim ilorazem inteligencji opóźnionych w rozwoju, dzieci z defektami narządów zmysłów -wzroku, słuchu, mowy.

Niepowodzenia szkolne dotyczą również dzieci wychowywanych w rodzinie dysfunkcyjnej, stwarzającej atmosferę nieustannego napięcia i konfliktów.

Jest jednak wiele dzieci zdolnych, obdarzonych doskonałą pamięcią, dzieci mających wiele różnorodnych zainteresowań, ciekawych świata, u których występują jednak niepowodzenia szkolne, trwające niekiedy przez cały okres nauki.

Zazwyczaj rodzice uważają, że dziecko jest po prostu leniwe i zabiegi wychowawcze ograniczają się do stosowania rozmaitych kar, które rzadko dają pozytywne rezultaty.

Zwykle trudności w nauce wynikają nie tylko z powodu niechęci do nauki czy niemożności opanowania programu szkolnego, ale jest to najczęściej wypadkowa wielu czynników, które nakładają się na siebie.

Ważnym czynnikiem niepowodzeń są zaburzenia koncentracji, występujące u dzieci nadmiernie wrażliwych, delikatnych o słabym systemie nerwowym. Mogą być spowodowane nadmierną męczliwością dziecka. Są uczniowie, którzy nie są w stanie skupić uwagi na jednym przedmiocie czy zagadnieniu przez dłuższy czas i wyłączają się.

Są uczniowie, którzy słabo motywowani, nie wiedzą, po co mają opanować określone umiejętności, nie są nimi zainteresowane.

Inną grupę stanowią uczniowie, którzy nie wierzą w siebie. Drobne nawet niepowodzenie utwierdza je w przekonaniu, że nie są nic warci, pogłębia ich i tak już niską samoocenę. Wątpią, by kiedykolwiek mogły mieć sukcesy w nauce. Są to dzieci zahamowane, lękliwe, pełne kompleksów, nie mające zaufania do siebie, mające lękowe nastawienie do każdego przedmiotu i zadania, z góry zakładając: "Tego na pewno nie potrafię, nie uda mi się". Wręcz reagujące płaczem, nim jeszcze zabiorą się do pracy.

Bywają też dzieci nadmiernie ambitne, które nie uczą się dobrze dlatego, że nie są w stanie zająć pierwszego miejsca w klasie. Są to najczęściej jedynacy, dzieci egocentryczne, rozpieszczone, przyzwyczajone do tego, że uwaga otoczenia skierowana jest na nie, żądne poklasku i uznania. Dla takiego dziecka bycie przeciętnym jest równoznaczne z byciem nikim. Wyznaje zasadę: "wszystko, albo nic".

Inną grupę stanowią dzieci utalentowane w jednej tylko dziedzinie, dla których angażowanie wysiłku w naukę różnych przedmiotów jest niejednakowe. Rzadko udaje się je skłonić do systematycznej nauki. Zwykle "błyszczą" tylko w jednej dziedzinie. Dzieci wybitnie zdolne często lekceważą naukę szkolną, gdyż potrafią pojąć wszystko łatwiej i lepiej niż większość uczniów, dlatego szybko się nudzą.

Bywa i tak, że jest wiele dzieci zdolnych i bystrych, zdolnych do szybkiego uczenia się, ale ich dojrzałość intelektualna nie idzie w parze z dojrzałością emocjonalną i społeczną. Nie jest w stanie podjąć się zadań i obowiązków szkolnych, zatrzymało się na etapie zabawy. U tych dzieci dojrzałość reakcji emocjonalnych i społecznych kształtuje się wolniej. Często z błahych powodów reagują płaczem.

W tych przypadkach oprócz dobrej atmosfery wychowawczej w rodzinie potrzebna jest także dobra atmosfera panująca w szkole. Wsparcie rozsądnych kochających rodziców oraz mądrych, życzliwych nauczycieli. Potrzebny jest wreszcie stały, rzeczowy pozytywny kontakt i współdziałanie między domem i szkołą. Właściwe kształtowanie postaw u dziecka - zwiększa szanse powodzenia szkolnego.

Mówiąc o dzieciach mających niepowodzenia szkolne nie sposób nie wspomnieć o dzieciach nadpobudliwych, wykazujących wzmożony niepokój ruchowy. Są to symptomy bardzo trudne do opanowania. Dziecko pod wpływem zwróconej mu uwagi na chwilę się uspokaja, ale już po chwili znajduje nowe zajęcie. Nie jest to wynik jego złej woli, czy złośliwości - choć tak najczęściej sądzimy. Wrażliwe dziecko w ten sposób rozładowuje swoje wewnętrzne napięcie. Karcenie i karanie dziecka powoduje, że stara się stać czy siedzieć nieruchomo, ale po pewnym czasie mogą się pojawić u niego tiki nerwowe. Czasem więc bardziej opłaca się nie zwracanie uwagi niż ich zwalczanie.

I wreszcie jest grupa dzieci, które niepokoją swoich rodziców i wychowawców postawą pełną rezerwy. Dzieci zamknięte w sobie. rzadko ujawniające swoje uczucia, nie zwierzające się ze swoich przeżyć. Trudno do nich dotrzeć. Dzieci takie przeżywają wszystko niezwykle silnie, ale nie manifestują tego na zewnątrz. Zwykle takie dzieci są mniej lubiane przez rówieśników -czują się nieszczęśliwe samotne. Przez otoczenie takie dziecko postrzegane jest jako mało ambitne, krnąbrne aroganckie. Oczywiście niesłusznie. Bo ono jest tylko skryte i małomówne, pozornie obojętne na otoczenie. A ponieważ są to dzieci bardzo wrażliwe i pełne zalet - należy im poświęcić więcej uwagi. Wymagają więcej cierpliwości, wsparcia, zachęty i częstych pochwał za drobne nawet rzeczy. Tylko taka postawa dorosłych gwarantuje im prawidłowy rozwój.

PODSUMOWANIE

Złe wyniki w nauce wymagają zawsze dokładnego i wnikliwego rozpatrzenia wszystkich czynników - tych, które są zależne od dziecka, tkwią w samym dziecku i tych, które oddziałują na niego z zewnątrz.

Niepowodzenia szkolne normalnych, zdolnych dzieci mają często poważne następstwa. Pierwsze klęski pociągają za sobą dalsze, potem następne. Im dłużej to trwa - tym trudniej jest naprawić braki. Dziecko nabiera awersji, niechęci do szkoły i zmiana tego stosunku do szkoły staje się naprawdę problemem.

Uczęszczanie do szkoły to obowiązek, który dzieci zazwyczaj chętnie podejmują. Obok bardzo żmudnego czasem procesu edukacyjnego, w szkole czekają koleżanki i koledzy, z którymi można ciekawie spędzić czas. Jest jednak pewna grupa dzieci, dla których pójście do szkoły jest nie lada problemem. I wcale nie dlatego, że nauka sprawia im trudność. Wprost przeciwnie - często osiągają bardzo dobre wyniki. Dla nich przeszkodą jest paraliżujący lęk.

Często rodzice sądzą, że korepetycje rozwiążą ten problem. Najlepszym sposobem poradzenia sobie z niepowodzeniami jest zrozumienie przyczyn negatywnego nastawienia dziecka do szkoły i próba zmiany tego nastawienia. Oczywiście rola nauczyciela i jego metod jest tu bardzo ważna. Od niego w dużej mierze zależy jak dziecko czuje się w klasie, w szkole. Z drugiej jednak strony nikt nie zna dziecka tak dobrze jak rodzice. Wychowawca powinien znać rodziców, środowisko domowe, aby wiedzieć, jakie problemy, warunki życia nauki ma dziecko. Regułą jest, że najczęstszymi gośćmi są rodzice dzieci, które nie sprawiają kłopotów w nauce I zachowaniu.

Należy wnikliwie obserwować zachowanie dziecka, aby odróżnić faktycznie leniwe, którego trzeba zmobilizować od dziecka zalęknionego, które potrzebuje profesjonalnej pomocy terapeutycznej.

LITERATURA:
1. Antkowiak R., Bleja A.: "Strach na szkołę". Psychologia w szkole,
3/ 2004; wyd. Charaktery.
2. Konrad S., Hendl C.: Inteligencja emocjonalna. Wideograf II; Katowice, 2002.

 

Opracowanie: Elżbieta Wojciechowska

Wyświetleń: 2469