Katalog Magdalena Lepiejza, Izabela Heyduk, Małgorzata Suda Pedagogika, Artykuły Drama jako metoda aktywizująca i terapeutycznaDrama jako metoda aktywizująca i terapeutycznaMotto:"Medycyna pokazała mi cuda terapii i cuda wysiłków w podpatrywaniu tajemnicy natury.[...] I bogaty w doświadczoną świadomość o potędze praw natury i geniuszu badawczej myśli ludzkiej staję wobec niewiadomej: dziecka." Janusz Korczak: "Myśli" Biorąc pod uwagę realia współczesnej szkoły, liczbę uczniów w klasach, pośpiech w realizacji obowiązkowego materiału nauczania nasuwa się pytanie, czy nauczyciel może być także terapeutą? W jaki sposób mógłby wykorzystać swoją wiedzę, aby pomóc młodym ludziom prawidłowo funkcjonować we współczesnym świecie? Czy "terapeutic actor" [1] jest w stanie uzdrowić duszę? Na te pytania postaramy się odpowiedzieć, korzystając zarówno z wiedzy uznanych autorytetów terapii pedagogicznej jak i z własnych doświadczeń. "Wyraz drama pochodzi z greki (drama, D. dramatos- od starogreckiego drao) i zgodnie ze swoim źródłosłowem oznacza czynność, akcję lub po prostu działanie" [2]. Peter Slade odkrył inne znaczenie terminu, które także wywodzi się od starogreckiego drao czyli "walczę, zmagam się" [3] Według Teresy Michałek- Makowskiej[4] należy odróżnić dramę edukacyjną od psychodramy. Ta pierwsza jest uznawana za pomocniczą metodę dydaktyczną i stosowana w nauczaniu różnych przedmiotów szkolnych, np. j. polski- nauczyciel wchodzi w rolę podmiotu lirycznego z dowolnie wybranego wiersza albo wciela się w postać jakiegoś pisarza, zaś dzieci przeprowadzają z nim wywiad. Zadaniem psychodramy jest zredukowanie wewnętrznego napięcia pacjenta poprzez działanie. "Psychodrama jest swoistym rozszerzeniem wywiadu klinicznego. Główna różnica między nimi polega na tym, że pacjent poddawany terapii psychodramatycznej nie opisuje siebie i swego stanu, lecz przeżywa swe emocje w aktualnej, tu i teraz relacji do tzw. ego pomocniczych (w role te wchodzą współpacjenci). Chodzi tu o działania sterowane, w których prowadzący psychodramę (lider grupy) ma możliwość, czy wręcz obowiązek przerwania gry we właściwym momencie." [5] Wg Krystyny Rau i Ewy Ziętkiewicz drama polega na wczuwaniu się w rolę, na improwizacji angażującej ruch, gest, mowę, myśli i uczucia. Dostarcza bezpośredniego doświadczenia przekraczającego zakres zwykłej informacji, wzbogacającego wyobraźnię i poruszającego emocje tak samo jak umysł. W zakres dramy wchodzą różne techniki: rozmowa, wywiad, etiuda pantomimiczna, improwizacja, scenka improwizowana, rzeźba, żywy obraz [6]. Pani Maria Gudro podaje jeszcze inne techniki dramy stosowane w polskich szkołach: poza, stop- klatka, płaszcz eksperta, rysunek, drama z obrazu, rola na papierze.[7] Według Anny Dziedzic[8] przy konstruowaniu kompozycji dramy jako zdarzenia parateatralnego, improwizacji o charakterze edukacyjnym, pedagog może posłużyć się zasadami wszelkiej sztuki, w tym przede wszystkim dramatyczno- teatralnej. Należą do nich: - rozwój akcji (chronologiczny przebieg zdarzeń lub retrospekcja albo "strumień świadomości"), - konflikt (między postaciami, między postaciami a grupami, między grupami, między ideami), kontrast (np. między różnymi technikami), - napięcie i odprężenie, przemienność nastrojów i uczuć (np. skupienie i zabawa, praca w rolach i refleksja poza rolami, pogodne sceny komediowe i bolesne sceny konfliktowe), - punkt kulminacyjny (im mocniejszy i bliższy końca zajęć, tym lepsza konstrukcja dramy i większe zaangażowanie uczestników), - katharsis, czyli głębokie przeżycie problemu głównego bohatera. Krystyna Pankowska podaje następujące elementy dramy: temat, symbolizację, rolę, fikcję, konflikt, napięcie. a) temat- powinien być jasno określony, nie może być zbyt obszerny; b) symbolizacja- wyznacza głębię znaczeń w dramie. Wszelka symbolika krystalizuje się wokół biegunów bytu, wokół stawania się i przemijania, światła i ciemności, dobra i zła. Jedną z podstawowych funkcji prowadzącego dramę jest pomaganie uczestnikom w wypracowywaniu znaczeń poza dosłownymi. Symbolem może być: krzyż, czerwień, czerń, czaszka, róża, swastyka, flaga, korona, ogień, woda itp. c) rola- jest równoznaczna z procesem nieustannego jej tworzenia. Niekiedy w trakcie jednej sesji dramowej pojawia się kilka wersji tej samej postaci. Role otwarte (z otwartym końcem), zamknięte (ściśle określone); d) fikcja- jest jednym z podstawowych warunków dramy. Według definicji słownikowych fikcja to stan rzeczy zmyślony, nieistniejący w rzeczywistości, wytwór wyobraźni, wymysł. Fikcja w dramie jest rzeczywistością nieprawdziwą, wymyśloną, jak również formą kreacji, nadaniem kształtu; e) konflikt- konfliktem określa się wszelkie zetknięcie się sprzecznych dążeń, niezgodność interesów czy poglądów. W dramie konflikt jest główną siłą napędową. W zasadzie można stwierdzić, że bez konfliktu drama, szczególnie w bardziej rozbudowanej postaci, nie istniej; f) napięcie- konflikt w dramie niezbędny jest do tworzenia wysokiego stanu napięcia, wyzwalającego emocje. W dramie napięta sytuacja tworzy szczególną emocjonalnie atmosferę związaną z oczekiwaniem na jakieś ważne wydarzenie, które może się okazać groźne lub nieprzyjemne. Napięcie musi być zawsze rozładowane poprzez werbalizację, analizę emocji, które stają się udziałem uczestników dramy. Drama może znaleźć zastosowanie w prowadzeniu zajęć terapeutycznych i dydaktycznych. A oto przykłady wykorzystania wyżej wymienionej metody. Temat: O sztuce odmawiania. Cele: kształcenie umiejętności asertywnego zachowania; uczenie samodzielnego podejmowania decyzji. Techniki dramowe: scenka improwizowana, pantomima, wejście w rolę. Zajęcia można rozpocząć od podania tematu i krótkiej informacji o problemach, które będą przedmiotem ćwiczeń. Następnie prowadzący odczyta fragment wiersza A. Fredry pt. "Paweł i Gaweł" Po wysłuchaniu tekstu dzieci odpowiedzą na pytania z nim związane. 1. Kim są tytułowi bohaterowie? 2. Czy mają jakieś kłopoty? 3. Czy Gaweł miał prawo zlekceważyć prośby Pawła? Z toku rozmowy można by wysnuć wniosek, że bywają sytuacje wymagające wysłuchania kogoś i przyznania mu racji. Aby uwrażliwić dzieci na to, co czuje człowiek, któremu ktoś się przeciwstawia albo ten, kto sam jest agresorem, można odegrać pantomimę. Uczniowie ustawiają się parami- plecami do siebie. Wzajemnie się przepychają. Jedni krzyczą tak!- inni nie! Kolejnym krokiem będzie podzielenie uczniów na grupy- np. tych, którzy nie lubią odmawiać, tych którzy często mówią "nie" i wszystkich niezdecydowanych. Lider każdej z grup otrzyma kartkę z zadaniem polegającym na tym, że dzieci przygotują scenkę, do której wspólnie napiszą dialog. Proponowane tematy mogą dotyczyć np. częstowania alkoholem lub papierosami w grupie rówieśników, namawiania do wzięcia narkotyków, kolejnej prośby kolegi o umożliwienie odpisania zadania domowego, zachowania w sytuacji, gdy obcy puka do drzwi. A oto przykłady dialogów. I - Cześć Jacek, zapalisz? - Nie, jestem harcerzem. - Oj, zachowujesz się jak synek mamusi. Może przynieść ci misia? - Nie interesują mnie papierosy, może raczej pokażę ci zdjęcie z obrazem płuc palacza? - Nie bądź taki mądry, wszyscy się z ciebie śmieją. - Jakoś to przeżyję, cześć. II- Aniu, jakie dzisiaj było zadanie, trudne? - Całkiem proste. - Ale wiesz, że ja nie bardzo umiem matmę. Daj zeszyt. - Niestety, muszę ci odmówić. - Dlaczego, przecież już napisałaś. - Rzeczywiście, ale nie mogę pozwolić na bezmyślne odpisywanie. Jeśli chcesz, chętnie ci wszystko wytłumaczę. Do innego ćwiczenia można zaprosić kogoś odważnego, kogo nie krępują publiczne występy. Odczyta on z kartki polecenie wejścia w rolę postaci literackiej, która nie potrafiła odmówić, np. Pinokia. Pajac uległ namowom Knota i zamiast się uczyć, uciekł do Krainy Zabawek. Za karę zamienił się w osła. Uczniowie będą zadawać tajemniczej postaci pytania. 1. Co tutaj robisz? 2. Dlaczego jesteś smutny? 3. Czy można ci jakoś pomóc? 4. Jak wyobrażasz sobie własną przyszłość? Dowiedzą się, że gościem jest Pinokio, który bezmyślnie zaakceptował czyjś głupi pomysł. Spróbują ocenić postawę pajaca i wszystkich postaci, o których była wcześniej mowa. We wnioskach przypuszczalnie stwierdzą, że nie zawsze można zgadzać się na wszystko. Doświadczenia z lekcji powinny zasygnalizować dzieciom, że mają możliwość wyboru i mogą odmówić, gdy czują, że ktoś chce je zmusić do czegoś, nie licząc się z ich zdaniem. Scenariusz zajęć dramowych dla uczniów szkoły podstawowej Temat: W świecie emocji. Cele: rozpoznawanie uczuć i ćwiczenie umiejętności ich wyrażania; integracja grupy. Pomoce: kartki z nazwami uczuć. Techniki: pantomima, rzeźba. Przebieg dramy: I. Powitanie. Dzieci siadają w kręgu, opowiadają kolejno, co przyjemnego ostatnio je spotkało. II. Zabawa wprowadzająca. 1. Witamy wszystkich, którzy...(mają długie włosy, mają na sobie coś czerwonego itd.) 2. Moje miejsce z prawej strony jest puste, zapraszam na nie osobę, która tak jak ja lubi..., nie lubi... III. Zajęcia właściwe. 1. Rozlosowanie wśród dzieci karteczek z nazwami uczuć: strach, wstyd, gniew, smutek, radość (tyle kartek, ile jest dzieci). Dzieci, które otrzymały kartkę z nazwą takiego samego uczucia, tworzą jedną grupę. Zadaniem grupy jest przygotowanie scenki obrazującej uczucie, którego nazwę wylosowały. 2. Po każdej scence dzieci odpowiadają na pytania: - Jak czułeś się w swojej roli? - Co sprawiło ci trudność w odegraniu swojej roli? - Co było dla ciebie łatwe? - Jakie uczucia ci towarzyszyły? 3. Rzeźba. Następnym zadaniem grupy jest wykonanie rzeźby zgodnie z wylosowaną nazwą uczucia (radość, smutek itd.). Jedna osoba z grupy będzie rzeźbą- staje w dowolnej postawie. Podchodzą do niej pozostali członkowie grupy i modelują ciało (ręce, nogi, tułów), aby postać przedstawiała dane uczucie. Pozostałe grupy kolejno wykonują ćwiczenie. IV. Podsumowanie: - Co odkryłeś na dzisiejszych zajęciach? Wartość tych zajęć polega na tym, by dzieci uświadomiły sobie, jak istotna jest umiejętność nazywania przeżyć. Im lepiej to potrafią określić, tym bogatszy staje się ich wewnętrzny świat. Należy mówić o swoich uczuciach, dzięki czemu możemy je kontrolować. Temat: Mówimy o przedstawicielach różnych zawodów. Cele: - kształcenie umiejętności komunikacji i pracy w zespole; - rozwijanie wyobraźni; - kształtowanie postawy szacunku dla reprezentantów różnych zawodów; - przygotowanie do przyszłych ról w dorosłym życiu; - rozwój wrażliwości społecznej poprzez kształcenie umiejętności wczucia się w problemy zawodowe; - dowartościowanie obrazu własnej osoby- uczeń uświadamia sobie sw mocne strony; - niwelowanie nieśmiałości; - rozwijanie sztuki improwizowania na określony temat. Techniki dramowe: - wejście w - pantomima; - wywiad; - poza Pomoce: kartki z nazwami zawodów. Przebieg dramy: 1. Przed zajęciami "uczniowie zbierają informacje na temat określonego zawodu, przeprowadzają wywiady z autentycznymi przedstawicielami danego fachu, czytają specjalistyczne książki, beletrystykę" [9] 2. W trakcie zajęć losują karteczki z nazwami zawodów uprzednio podanych przez nauczyciela w celu zebrania informacji na ich temat. Dzieci, które wylosowały identyczne zawody, łączą się w grupy. Zadaniem grupy jest ukazanie cech zawodowych (zalet), które powinni posiadać przedstawiciele odrzucanych społecznie zawodów tzw. "niskich", takich jak: kelner, sprzątaczka, piekarz, kominiarz, listonosz. Następnie każda grupa przygotowuje prezentację zawodu za pomocą niżej wymienionych technik. A. Pantomima Wytypowany przez grupę przedstawiciel wylosowanego zawodu naśladuje czynność charakterystyczną dla danego zawodu, wykorzystując w trakcie ćwiczenia rekwizyt czy kostium, np. sprzątaczka ma miotłę w ręku i chustę na głowie, kelner- tacę. B. Poza Uczeń wykonuje pozę charakterystyczną dla danego zawodu. Po każdej prezentacji uczniowie-obserwatorzy odczytują treść pantomimy lub pozy. C. Wywiad dramowy Na "gorącym krześle" zasiadają kolejno uczniowie reprezentujący poszczególne zawody. Cały zespół zadaje rzeczowe pytania dotyczące specyfiki tych zawodów oraz odczuć podczas ich wykonywania. "Aktorzy" udzielają wyczerpujących informacji na temat zawodu, a także próbują wczuć się w stopień trudności danego zawodu i nazywają uczucia towarzyszące wykonywaniu profesji. D. Wejście w rolę Technika ta ma tutaj na celu ukazanie cech, które są konieczne, by dobrze wykonywać wyżej wymienione zawody. Przedstawiciele grup pomagają przygotować się wybranym przez grupę osobom do wejścia w rolę. Wzory scenek teatralnych prezentujących poszczególne zawody: - "Przykładny kelner" - Kelner zbiera zamówienia od klientów. Swoją uprzejmość wyraża słowem, postawą ciała, uśmiechem; - Przyniesione przez niego danie okazuje się być zimne, co spotyka się z oburzeniem klienta. Kelner przeprasza go wylewnie, a po upływie 5 minut podaje gorący posiłek. - "Cierpliwy kominiarz" Kominiarz informuje właściciela domu, że za chwilę przystąpi do czyszczenia komina. Nie otrzymuje zgody, ponieważ właściciel uważa, że nie ma takiej potrzeby, a w rzeczywistości nie chce wydawać pieniędzy. Kominiarz cierpliwie tłumaczy, jakie mogą być konsekwencje tego zaniedbania, przestrzega przed zapaleniem się sadzy w kominie. Gospodarz przestaje się upierać i prosi kominiarza, aby wykonał tę czynność na terenie jego profesji. 3. Podsumowanie. Zaprezentowane techniki dramowe pomagają dziecku o niskiej samoocenie dowartościować obraz własnej osoby. Wpływają na proces ogólnorozwojowy i wychowawczy. Są to modele lekcji, do których pytania czy przykłady ćwiczeń można modyfikować w zależności od tego, z jaką grupą pracujemy. Uważamy metodę dramy za szczególnie cenną dla pedagogów, psychologów i nauczycieli. Drama angażuje młodych ludzi do działania i rozwija w nich odwagę dokonywania samodzielnych wyborów oraz przygotowuje do życia we współczesnym, technokratycznym świecie. BIBLIOGRAFIA 1. Jóźwik D., Szymonek R., Baw się i ucz z nami. Scenariusze zajęć dramowych dla szkoły podstawowej, "MAC"., Kielce 2000 2. Gudro M., Drama w gimnazjum, Arka, Poznań 2000 3. Dziedzic A., Drama a wychowanie, CODN, Warszawa 1999 4. Pankowska K., Pedagogika dramy. Teoria i praktyka. Wydawnictwo Akademickie "Żak", Warszawa 2000 5. Rau K., Zietkiewicz E., Jak aktywizować uczniów?,Oficyna Wydawnicza Gościański, Prętnicki, Poznań
Opracowanie: mgr Izabela Heyduk, mgr Magdalena Lepiejza,
mgr Małgorzata Suda Wyświetleń: 3531
Uwaga! Wszystkie materiały opublikowane na stronach Profesor.pl są chronione prawem autorskim, publikowanie bez pisemnej zgody firmy Edgard zabronione. |