Katalog

Mariusz Batyra
Inne języki obce, Artykuły

Czynniki warunkujące sukces w nauce języka obcego w szkole

- n +

Sukces i niepowodzenie w nauce języka obcego

Nauka języków obcych staje się koniecznością właściwie koniecznością jest nie sama nauka języka, lecz odniesiony sukces obiektywnie mierzony po ukończeniu danego etapu nauki języka obcego. Artykuł ten ma na celu przypomnienie uczniom, rodzicom oraz wszystkim zainteresowanym nauką języków obcych jak wiele czynników warunkuje satysfakcjonujący poziom opanowania języka obcego i jak istotna jest współzależność między tymi czynnikami, jeśli sukces ma być faktem. Na początku pewna uwaga, język obcy jako przedmiot nauczany w szkole należy do grupy tych przedmiotów, z których uczniowie muszą wykazać się konkretnymi umiejętnościami praktycznymi w stopniu dość wysokim. Za faktem tym kryje się przestroga: nie jest możliwe opanowanie praktyczne języka na danym poziomie w ciągu miesiąca czy nawet pół roku (jeśli celem jest na przykład nowa matura na poziomie choćby podstawowym). Ażeby mieć pewność dobrego wyniku na tym egzaminie, konieczny jest odpowiednio długi, systematyczny i w początkowym etapie żmudny proces. Poniższy artykuł, jeżeli chodzi o systematykę problemu, został w dużym stopniu oparty na pracy Hanny Komorowskiej SUKCES I NIEPOWODZENIE W NAUCE JęZYKA OBCEGO, pracy notabene nie nowej, lecz dającej pełny i ciągle aktualny obraz problemu. OGÓLNA DEFINICJA SUKCESU W NAUCE JęZYKA OBCEGO Jak już wcześniej wspomniałem, nauka języka w szkole średniej to proces, po ukończeniu którego uczniowie muszą wykazać się wiedzą praktyczną. Podczas tego procesu nie da się uniknąć wprowadzania znacznej ilośći materiału teoretycznego, zważywszy wymagania egzaminacyjne zawarte w informatorach maturalnych Centralnej Komisji Egzaminacyjnej. Ogólnie rzecz ujmując, zbiór wiadomości teoretycznych o języku, zwłaszcza reguł gramatycznych, podstaw fonetyki, morfologii czy rejestru które opanuje uczeń nazwiemy kompetencją lingwistyczną - jednak uczeń który przyswoi ten zasób teoretycznej wiedzy nawet w stopniu bardzo dobrym, może nie odnieść sukcesu komunikacyjnego, o ile nie wyrobi w sobie praktycznych umiejętności komunikacyjnych opartych na wiedzy z zakresu tejże kompetencji lingwistycznej. Znajomość reguł, tzw. elementów języka jest więc warunkiem koniecznym lecz niewystarczającym. Uczeń taki rozwiąże testy teoretyczne: gramatyczno-leksykalne, zrozumie tekst pisany, prawdopodobnie napisze tekst z zakresu prac teoretycznych np. rozprawkę, recenzję czy opowiadanie, może mieć jednak problemy komunikacyjne, jeżeli chodzi o język mówiony i niezbędne jest wyrobienie nawyku spontanicznego mówienia, reakcji językowych w typowych i mniej typowych (zależnie od zaawansowania) sytuacjach komunikacyjnych, jak również wyrobienia jakże ważnej umiejętności rozumienia ze słuchu (tekstu mówionego) czy pisania tekstów w rejestrze nieformalnym- krótkich notatek czy listów prywatnych. Dopiero opanowanie tych wszystkich umiejętności daje uczniowi pełną kompetencję komunikacyjną, tak pożądaną, bo będąca celem nadrzędnym w nauce jakiegokolwiek języka obcego. Dla pełnego obrazu wypada przypomnieć, że nowa matura sprawdza wszystkie te umiejętności i to bez względu na poziom zadeklarowany przez ucznia (podstawowy/ rozszerzony) oraz że jest w danej formie obowiązkowa dla wszystkich uczniów kończących szkołę średnią i przystępujących do tego egzaminu. Każdy uczeń będzie więc musiał się wykazać umiejętnością: mówienia, rozumienia tekstu pisanego (czytanie), pisania, rozumienia tekstu słyszanego (słuchanie). Warte przypomnienia jest również to, że tzw. gramatyka nie jest sprawdzana w sposób bezpośredni na poziomie podstawowym. Jednak jej znajomość na poziomie elementarnym lub wyższym jest implikowana przez rodzaje zadań, jakie wykonać ma abiturient. CZYNNIKI WARUNKUJĄCE OSIĄGNIęCIE SUKCESU 1.OSOBA UCZNIA Obecnie w dydaktyce języków obcych uczeń znajduje się w centrum procesu przyswajania języka i w związku z tym jest postacią najważniejszą. Tak też i czynniki związane z jego osobą są w tym procesie najważniejsze. Czynniki (zmienne) związane z osoba ucznia to:
  1. postawa ucznia wobec języka- istotne jest to czy, uczeń "lubi" język, choćby jego brzmienie czy melodię, czy uważa język za potrzebny, jakie są jego postawy w stosunku do kultury i społeczności reprezentującej dany język;
  2. motywacja- nauka jest mało efektywna, gdy stanowi dla ucznia tylko szkolny obowiązek narzucony przez rodziców (motywacja instrumentalna). Natomiast pożądane efekty można uzyskać wtedy, gdy nauka wynika z mody (pozytywny snobizm), lub uczeń traktuje ją jako warunek osiągnięcia innych celów (motywacja integrująca);
  3. organizacja pracy własnej, czyli podejmowanie nauki poza lekcjami. Najważniejsza jest tu praca własna która oczywiście wymaga określonego typu osobowości (systematycznej, zorganizowanej i dociekliwej) i przy odpowiedniej motywacji daje znakomite wyniki. Poza tym uczeń może podejmować naukę na dodatkowych kursach czy korepetycjach, jednakże należy pamiętać, iż powinien je traktować jako uzupełniające jego tzw. dociekliwość, a nie jako coś narzuconego z góry przez na przykład rodziców, gdyż wtedy zakładany postęp będzie niezadowalający. W żadnym razie takie lekcje nie mogą stać się substytutem pracy własnej wykonywanej w miarę systematycznie w domu;
  4. subiektywny obraz procesu uczenia się języka, jaki wytworzył sobie uczeń, czyli to, czy język postrzega jako trudny, czy na tle innych osiąga zadowalające efekty oraz jak sprawdza się efektywność jego własnych technik uczenia się.
Czynniki drugorzędne związane z osobą ucznia:
  1. płeć- wydaje się być mało istotnym elementem warunkującym sukces w nauce języka. Uogólniając możemy stwierdzić że dziewczęta, jako na ogół bardziej systematyczne, mają tendencję do osiągania lepszych wyników, jeżeli chodzi o kompetencję lingwistyczną (reguły języka), podczas gdy chłopcy są bardziej kompetentni komunikacyjnie - różnice te jednak zacierają się wraz ze wzrostem zaawansowania językowego;
  2. wiek- według badań nie zachodzi, tak jak to powszechnie sądzono lub dalej się sądzi, korelacja między wiekiem uczących się a przewidywanym sukcesem (Komorowska, s. 87), (zwłaszcza jeśli chodzi o kompetencję lingwistyczną. Nie istnieje żadna magiczna granica, po przekroczeniu której oponowanie języka obcego byłoby niemożliwe. Różnica, jak się wydaje, polega jedynie na tym, w jakim stopniu proces nauki języka jest procesem świadomym. Wiadomo, że do pewnej granicy (10-11 lat) powinien to być proces mniej świadomy i tak pewnie jest. Po ustaniu tzw. LAD (Language Acquisition Device), czyli wrodzonego procesu przyswajania języka około 10 roku życia (granica jest z pewnością ruchoma, zależna między innymi od środowiska kulturowego czy wrodzonych predyspozycji), przestajemy język obcy przyswajać a zaczynamy się go uczyć. Proces staje się procesem świadomym. Przy czym, jak pokazuje doświadczenie, solidni uczniowie zaczynający naukę stosunkowo późno, mogą osiągać większe sukcesy niż ich rówieśnicy zaczynający wcześniej;
  3. iloraz inteligencji- obecnie odchodzi się od pojęcia ilorazu inteligencji rozumianego jako test sprawności logiczno matematyczno-przestrzennej i zastępuje się je pojęciem inteligencji złożonej w skład której wchodzą: inteligencja werbalna, logiczno-matematyczna, przestrzenna, kinetyczna, muzyczna, interpersonalna, intrapersonalna czy też wrażliwości na środowisko/naturę. Każda z nich ma mniejszy lub większy wpływ na przyswajanie języka. Co więcej każda powinna być zaangażowana w ten proces. Nietrudno więc domyślić się, że im większy poziom ogólny wspomnianych predyspozycji, co oczywiście bardzo trudno zmierzyć w sposób rzetelny i obiektywny, tym większa efektywność nauki języka. Należy wspomnieć również o rzeczy banalnej, a jednak istotnej czyli pamięci jako jednego z niezaprzeczalnych elementów inteligencji ogólnej. Jej efektywności (sprawność) czy pojemność ma niewątpliwy wpływ na naukę i sukces nie tylko w sferze języków obcych;
  4. cechy osobowości- osoby o wysoko rozwiniętych cechach sumienności wytrwałości i zdecydowania czy inwencji będą uczniami dobrymi i prawdopodobieństwo sukcesu w nauce języka jest tu dużo wyższe. Istotnym czynnikiem związanym z osobowością jest także samoocena. Jej wysoki poziom ułatwia naukę języka obcego zwłaszcza w zakresie kompetencji komunikacyjnej. Koleją cechą osobowości związanej z nauką języków jest tzw. gotowość mowna uczącego się, a więc łatwość nawiązywania kontaktów towarzyskich, inicjowania kontaktów werbalnych, potrzeba komunikacji, łatwość wyrażania własnych opinii, nastawienie na mówienie. Współzależność jest prosta: im większa gotowość mowna również w języku rodzimym, tym większa kompetencja komunikacyjna (Komorowska, 95). Jest pewne, że zależność ta przenosi się także na język obcy: im lepiej uczeń formułuje wypowiedzi pod względem formy, treści i poprawności w języku ojczystym, tym lepiej poradzi sobie w języku obcym, a im większe bogactwo językowe w języku pierwszym, tym większe w obcym. Ostatnim ważnym elementem osobowości jest indywidualny poziom lęku. Poziom lękliwości działania jako elementu osobowości może działać dwutorowo: z jednej strony mobilizująco, z drugiej może okazać się czynnikiem paraliżującym jeśli natężenie lęku (stresu) przekroczy pewną indywidualną dla każdego miarę. Z pewnością konieczny w procesie nauczania jest pewien pozytywnie oddziałujący poziom stresu jednak musi to być poziom który każdy uczący jest w stanie przełamać, w wyniku pokonywania kolejnych barier na drodze do opanowania języka obcego. Jeżeli bariera okaże się nie do przełamania, czyli uczeń z powodu zbyt wysokiego stresu popadnie w zniechęcenie, sukces może nie nadejść. Zauważyć trzeba dużą korelację między czynnikami osobowości (wysoką samooceną, silnym ego) a niewysokim poziomem lęku czy gotowością mowną. Osobom o tych cechach osobowości na pewno łatwiej będzie odnieść sukces w opanowaniu języka. Taki uczeń z pewnością zrobi duże wrażenie na części ustnej nowego egzaminu maturalnego jeśli odpowiednio się do niego przygotuje.
2. Czynniki środowiskowe a) Środowisko domowe- najistotniejsze czynniki dla nauki języka obcego to:  Wykształcenie rodziców. W grupie wszystkich czynników nie jest to z pewnością element zbyt istotny i współczynnik korelacji (zależności) między wykształceniem rodziców a sukcesem w nauce języka nie jest wysoki, jednak trudno argumentować, że pozostaje on bez związku, jeżeli chodzi o motywację ogólną ucznia;  Zainteresowanie nauką szkolną ucznia, w tym nauką języka obcego. Jeśli rodzice interesują się postępami uczniów w nauce języka, ocenami otrzymywanymi na bieżąco i okresowymi czy tez chociażby kontrolowaniem pracy domowej, nie mówiąc o przekazywaniu wiedzy na temat technik samokształceniowych tak istotnych w efektywnej nauce języków, sukces w nauce języka obcego jest prawie zagwarantowany;  Stopień znajomość języków obcych przez obojga rodziców. W przypadku tego czynnika zależność (korelacja) jest oczywista: mało prawdopodobne jest by uczeń, którego rodzice w jakimś stopniu opanowali język obcy nie opanował go w stopniu zadowalającym, zwłaszcza jeśli uczeń ma kontakt z językiem w szkole, z drugiej strony trudno pominąć fakt, iż przy dużej motywacji ucznia jest to czynnik mało istoty choć na pewno pozytywnie wspomagający.  Warunki pracy ucznia w domu. Jest to w całej grupie czynników jeden z najistotniejszych. W grę wchodzą: posiadanie własnego pokoju lub przynajmniej własnego miejsca do nauki, posiadanie słownika dwujęzycznego czy ogólnie książek związanych z nauczanym przedmiotem: gramatyk, zbioru testów lub też książek w języku obcym, dostęp do tzw. mediów: odtwarzacza CD/DVD/mp3, magnetowidu, rzutnika; ideałem jest komputer z dostępem do Internetu, dostęp do obcojęzycznych kanałów TV lub radiowych. b. Środowisko szkolne: Lokalizacja szkoły. Czyli to, czy szkoła jest szkołą miejską czy tzw. terenową, co wiąże się z dostępem do dużych ośrodków kultury, a co za tym idzie do filmów, sztuk teatralnych, wystaw, które niewątpliwie mogą pobudzać motywację do nauki języka obcego. ii) Wyposażenie szkoły w pomoce naukowe oraz warunki lokalowe przede wszystkim posiadanie pracowni językowej wyposażonej w odtwarzacz CD/ mp3/ magnetofon, dostęp do odtwarzacza DVD, telewizji satelitarnej itp. Sprawa zasadniczą w tym punkcie jest również liczebność klas: im mniejsza, tym efektywność nauki języka jest większa stąd, podziały na grupy w przypadku nauki języków 3.CZYNNIKI ZWIĄZANE Z OSOBĄ NAUCZYCIELA a) Nauczyciel Ostatnia grupa czynników warunkujących sukces związana jest z osoba nauczyciela, a więc z takimi zmiennymi jak płeć, wiek, osobowość, staż pracy, rodzaj i typ wykształcenia. Interpretacja tych zmiennych nie jest rzeczą jednoznaczną. Zależy od wielu indywidualnych czynników, upodobań czy preferencji ze strony ucznia. Wypada jednak nadmienić, że tym co wśród tych zmiennych motywuje uczniów najbardziej, jest stopień opanowania języka obcego przez nauczyciela (Komorowska, 150), a to z kolei wiąże się właśnie z odpowiednim wykształceniem nauczyciela (choć mogą być wyjątki). Na drugim miejscu jest umiejętność sympatycznego odnoszenia się do uczniów, traktowanie partnerskie, a zatem cechy związana z osobowością nauczyciela. Zrozumiałą rzeczą jest to, że niski poziom tych czynników u nauczyciela jest również najbardziej demotywujący wśród uczniów. b) Metody nauczania Zmienne tego bloku to: Proporcje czasu lekcyjnego poświęcone poszczególnym sprawnościom językowym. Chodzi tu o to, ile czasu lekcyjnego nauczyciel poświęca na ćwiczenie umiejętności językowych: mówienie, rozumienie tekstu pisanego (czytanie), pisanie, rozumienie tekstu słyszanego (słuchanie), a ile na podawanie wiedzy dotyczącej elementów języka (gramatyka). U uczniów słabo motywowanych wewnętrznie (motywacja instrumentalna, a takich niestety jest większość) zachętą do nauki języka będzie zauważalny postęp w kompetencji komunikacyjnej, a więc w sprawnościach językowych zwłaszcza mówieniu i rozumieniu ze słuchu, natomiast żmudne i niestety nudne ćwiczenia zagadnień gramatycznych nie będą dla nich zachętą do pracy nad językiem. Dla uczniów o motywacji integrującej (wewnętrznej) większą część czasu można przeznaczyć na nauczanie elementów języka co nie będzie dla nich rzeczą nieciekawą, a może nawet przynieść dobry skutek w przypadku uczniów zainteresowanych maturą na poziomie rozszerzonym, gdzie oprócz czterech sprawności uczniowie będą również testowani z umiejętności gramatyczno -leksykalnych. Ten podział na nauczanie umiejętności i podawanie wiedzy o elementach języka, pokrywa się z tzw. orientacją glottodydaktyczną, czyli podejściem do nauczania języka gdzie w grę wchodzi również element zastosowania języka ojczystego w procesie nauczania: wiadomo, że nauczając sprawności językowych nauczyciel będzie ograniczał mówienie w języku ojczystym, natomiast siłą rzeczy przy nauczaniu elementów języka (gramatyki) udział języka ojczystego będzie naturalnie większy;  Techniki nauczania. W grę wchodzi tu wykorzystanie pomocy audio- wizualnych, technologii informacyjnych, stosowanie własnych materiałów czy urozmaicanie lekcji tematami spoza podręcznika. Jeszcze raz wypada wspomnieć, że stosowanie pomocy audio-wizualnych jest elementem niezbędnym w dobrym przygotowaniu uczniów do matury i z pewnością będzie motywować uczniów zorientowanych komunikacyjnie. Z kolei kurczowe trzymanie się podręcznika "nie tylko w sensie wierności materiałowi i metodzie, co byłoby zrozumiałe, ale także w sensie dość mechanicznego realizowania ćwiczeń w takiej i tylko takiej postaci jaką prezentuje podręcznik" (Komorowska 158) wpływa demotywująco na niemalże wszystkich uczniów, bo po pierwsze- postęp okazuje się zbyt powolny i niezauważalny, a po drugie- brak jest w lekcjach jakże ważnego elementu zaskoczenia czy niespodzianki. Techniki kontroli czyli rodzaje testów, ich częstotliwość, wpływ na ocenę końcową będą czynnikami zwiększającymi motywację bądź będą ją hamowały. I tak testy nastawione głównie na sprawdzanie elementów języka, wiedzy o nim i to głównie z zakresu syntaktycznego będą wybitnie nie motywujące dla uczniów o nastawieniu komunikacyjnym, zwłaszcza jeżeli oceny z tych testów mają mieć decydujący wpływ na ocenę końcową. Z kolei mała częstotliwość kontroli wyników będzie działała demotywująco na większość uczniów, choćby dlatego że nie będą oni otrzymywać informacji zwrotnej o swoich postępach. By motywować pozytywnie jak największe spektrum uczniów, testy, oprócz sprawdzania gramatyki, powinny jak najczęściej sprawdzać wszystkie 4 sprawności językowe, a częstotliwość oceniania musi być na tyle duża, by uczniowie możliwie przez cały czas nauki języka obcego czuli stojące przed nimi lekkie wyzwanie. Podsumowanie Jak wynika z powyższej prezentacji, nie jest rzeczą istotną, by określać, które z czynników warunkujących odniesienie sukcesu w nauce języka obcego są mniej lub bardziej ważne. Istotne jest natomiast uświadomienie sobie tej skomplikowanej struktury współzależności miedzy czynnikami oraz świadomość że lekkie zachwianie tej struktury, jeżeli chodzi o jakikolwiek jej element może okazać się decydujące w odniesieniu sukcesu lub doświadczeniu niepowodzenia w nauczaniu języka. Następna dość istotną sprawą jest uświadomienie- zwłaszcza uczniom i rodzicom- faktu, że sukces ten nie zależy jedynie od osoby nauczyciela i środowiska szkolnego, ale w równie dużym stopniu od osoby i środowiska domowego ucznia.

Opracowanie: Mariusz Batyra

Wyświetleń: 5208


Uwaga! Wszystkie materiały opublikowane na stronach Profesor.pl są chronione prawem autorskim, publikowanie bez pisemnej zgody firmy Edgard zabronione.