Rozwój sprawności ortograficznych

Celowe postępowanie pedagogiczne w okresie nauczania początkowego, uwzględniające wszystkie czynniki wchodzące w skład procesu wychowania, powoduje rozwój sprawności i nawyków o podstawowym znaczeniu dla skutecznego uczenia się.

W procesie nauki szkolnej trzeba zdobywać - poczynając już od pierwszego dnia - cały szereg sprawności, które w sposób skomplikowany splatają się ze zdolnościami, nawykami, wiadomościami, postawami, z cechami charakteru i woli, zostają zintegrowane w praktycznych umiejętnościach.

Interesujące mnie terminy pedagogiczne wyjaśnię na podstawie Słownika pedagogicznego opracowanego przez W.Okonia:

- "umiejętność to sprawność w posługiwaniu się odpowiednimi wiadomościami przy wykonywaniu określonych zadań, wiadomości te występują w postaci normatywnej - jako zasady, prawidła, reguły czy w przypadku naśladownictwa - wzorce postępowania. Do najważniejszych umiejętności umysłowych człowieka zalicza się u.mówienia, czytania, pisania i liczenia",

- "sprawność to termin oznaczający zazwyczaj dobrze opanowaną umiejętność lub nawyk wykonywania jakichś czynności i zadań teoretycznych bądź praktycznych; sprawność umożliwia uzyskiwanie wysokich efektów przy stosunkowo zmniejszonym wysiłku. S. osiąga człowiek pod wpływem ćwiczenia, w którym wdraża się do praktycznego stosowania określonych norm, np. umysłowych, jak pisanie ortograficzne, liczenie pamięciowe, lub ruchowych",

- "nawyk wyuczony składnik świadomej działalności człowieka, będący rezultatem wiele razy powtarzanych, stopniowo automatyzujących się czynności".

Z dotychczasowych stwierdzeń wynika, że formowanie nawyków i kształcenie sprawności nie jest spontaniczne i nie dokonuje się samoczynnie, nie jest też procesem rozwoju naturalnych zadatków.
Zdaniem psychologów "jest ono jednym z aspektów procesu uczenia się, a uwzględnienie tego aspektu wymaga nieustannego, systematycznego kierowania ze strony nauczyciela i wychowawcy. Podkreślamy przy tym wyraźnie, że zautomatyzowanie działań i zachowań musi dokonać się przez ćwiczenie.

Podstawową umiejętnością kształconą w wieku wczesnoszkolnym jest umiejętność pisania, rozumiana nie tylko jako czynność polegająca na poprawnym kreśleniu znaków ortograficznych pisma, ale także na poprawności ortograficznej, gramatycznej i stylistycznej.

Zdaniem J.Malendowicz celem stosowania ćwiczeń ortograficznych jest osiągnięcie przez dziecko poprawności ortograficznej zapisu wyrazów oraz zdobycie pewnego zasobu wiedzy z zakresu ortografii, ułatwiającego uniknięcie błędów. Według autorki chodzi tu o wyrobienie określonych postaw w odniesieniu do czynności pisania." Należą do nich: poczucie odpowiedzialności ortograficznej, tj. poczucie, że każdy wyraz powinien być napisany poprawnie, czujność ortograficzna, która wynika z poczucia odpowiedzialności i prowadzi do zastanowienia się nad trudnością ortograficzną występującą w pisanym tekście oraz spostrzegawczość ortograficzna polegająca na dostrzeganiu niedokładności lub błędów i zwracaniu uwagi na poprawność zapisu. Spostrzegawczość ortograficzna staje się z czasem nawykiem prawie automatycznym, pozwalającym na szybkie zorientowanie się, czy zapis tekstu jest poprawny, czy nie.

W.Okoń pisze, że umiejętność ortograficzna jest sprawnością w posługiwaniu się właściwymi regułami ortograficznymi. W procesie kształtowania umiejętności (w tym również umiejętności ortograficznych) wyróżnia się następujące etapy:

- uświadomienie uczniom nazwy i znaczenia danej umiejętności (etap ten wiąże się z uwypukleniem znaczeń poprawnej pisowni w kontaktach społecznych, rozbudzeniem u uczniów potrzeby poprawnego pisania);

- sformułowanie reguł działania (na podstawie wiadomości z zakresu ortografii - jednej lub kilku reguł ortograficznych);

- pokazanie przez nauczyciela wzoru danej czynności, demonstruje on sposób stosowania danej reguły ortograficznej w pisowni (uczniowie pod kierunkiem nauczyciela bacznie obserwują tę czynność, analizują jej składniki);

- ćwiczenia uczniów pod kontrolą nauczyciela z zastosowaniem reguł ortograficznych (uczeń musi dostrzec problem błędu i zastosować odpowiednią regułę, pierwsze uczniowskie ćwiczenia ortograficzne będą wykonywane pod kierunkiem nauczyciela i oprą się na dobrze uświadomionych przez uczniów regułach, ćwiczenia te powinny być urozmaicone i odpowiednio umieszczone w czasie);

-systematycznie i samodzielne ćwiczenia w posługiwaniu się przyswajaną umiejętnością ortograficzną, na tym etapie umiejętność przekształca się w nawyk, nawyk - o ile sprzyjają warunki - w przyzwyczajenie.

Znawcy zagadnienia piszą, że podstawą do wyrobienia nawyku są wiadomości. W drodze od wiadomości do nawyku wyodrębniają następujące etapy:

- zrozumienie reguły ortograficznej lub zapamiętanie wyrazów i pokaz wzoru zapisu;
- szereg prób zapisu na podstawę reguły i pamięci;
- nabycie umiejętności poprawnego zapisu;
- automatyzacja zapisu;

Omawiając proces kształtowania nawyków ortograficznych H.Baczyńska wyjaśnia etap automatyzacji tego procesu. Według autorki automatyzacja polega na stopniowym obniżaniu pobudzenia w częściach mózgu związanych z aktualizacją poprzednio ukształtowanych związków. Obniżenie to osiągamy drogą utrwalania nerwowych związków czasowych - drogą powtórzeń. Dalej podkreśla ważność - wyobrażeń znaczeniowych i morfologicznych. "Wyrażenia wymawianiowo - słuchowe wywołują bezpośrednio odpowiednie wyobrażenia, powodujące pisanie ortograficzne, a po odpowiednim okresie wprawy ulegają automatyzacji, dzięki której wyobrażenia znaczeniowe i morfologiczne przechodzą w sferę podświadomości. Te wyobrażenia przyczyniają się do wytworzenia związków skojarzeniowych - związków czasowych między punktem wyjścia, a ukształtowaniem nawyku, zautomatyzowaniem procesu pisania ortograficznego"

W nauczaniu ortografii ważną sprawą jest przestrzeganie zasad i prawideł leżących u podstaw wyrobienia sprawności ortograficznej i kształtowania nawyku ortograficznego. Szczególnie pamiętać należy o następujących zasadach: planowości i systematyczności w posługiwaniu się materiałem ortograficznym; profilaktyki, czyli zapobiegania błędom ortograficznym; pełnego zaangażowania całej osobowości ucznia, a więc aktywizacja jego sfery poznawczej, emocjonalnej i motywacyjnej; rezygnacji z podawania reguł cząstkowych.

Praca nas kształtowaniem umiejętności poprawnego pisania powinna przebiegać według następującego planu:

1. Zaznajomienie uczniów z nowym materiałem ortograficznym.
2. Utrwalenie tego materiału drogą ćwiczeń, przy największej aktywności uczniów.
3. Sprawdzenie stopnia opanowania danego materiału.
4. Ćwiczenia poprawkowe.

Należy także pamiętać, że materiał ortograficzny powinien przebyć następująca drogę: ukazać się uczniom kilka razy w przepisywaniu; wystąpić raz lub kilka razy w pisaniu z pamięci; znaleźć zastosowanie w pisaniu ze słuchu, pojętym jako ćwiczenie utrwalające, wystąpić w pisaniu ze słuchu pojętym jako sprawdzian.

Liczba ćwiczeń utrwalających uzależniona będzie od stopnia trudności określonego materiału ortograficznego oraz od ogólnego poziomu klasy.

 

Opracowanie: Monika Rudnicka

Wyświetleń: 912