Dojrzałość szkolna dziecka siedmioletniego

Problematyka dojrzałości nie jest odkryciem naszych czasów. Od tak dawna, od jak dawna istnieje człowiek wychowujący swe potomstwo istniał problem dojrzałości dziecka do zadań, jakie dorośli przed nim stawiali, a gdy zrodziła się instytucja zwana szkołą, musiał powstać problem rodzaju zadań i wymagań, jakie postawi szkoła przed nowym uczniem oraz nasuwało się pytanie, czy każdy z uczniów jest w stanie sprostać owym wymaganiom?

W czerwcu kończy się nauka w "zerówkach". Po wakacjach siedmiolatek idzie do szkoły. Rozpoczynając naukę staje wobec trudnej próby. Musi sprostać nowym wymaganiom i oczekiwaniom. Podlega ocenie, i jak się później okazuje, nie każdy jest do tego gotowy. Czy dziecko będzie chętnie chodzić do szkoły, czy będzie miało motywację do podejmowania codziennych wysiłków, jaki będzie jego stosunek do obowiązków

szkolnych - zastanawiają się rodzice. Zależy to od wielu czynników: pierwszych wrażeń z pobytu w szkole, sposobu przekazywania wiadomości i organizowania pracy przez nauczyciela, pierwszych ocen, a także dotychczasowy rozwój dziecka. Jednak niemal decydujące znaczenie ma to, czy dziecko osiągnęło dojrzałość szkolną, czy poziom jego rozwoju emocjonalnego i umysłowego jest wystarczający dla sprostania wymaganiom szkoły.

Profesor Stefan Szuman zajmujący się problematyką gotowości dziecka do podjęcia obowiązku szkolnego uważa, że dojrzałe do podjęcia nauki szkolnej jest dziecko, które osiągnęło taki stopień rozwoju umysłowego, społeczno- moralnego oraz fizycznego, jaki umożliwi mu przystosowanie się do wymagań szkoły i kontynuowanie z powodzeniem nauki w klasie I.

Dojrzałość szkolna określana jest także jako "poziom wszechstronnego rozwoju dziecka, który pozwala mu rozpocząć naukę w szkole i bez trudności sprostać wynikającym z tego faktu obowiązkom". Jest to "moment w rozwoju dziecka, kiedy jest już ono zdolne sprostać wymaganiom szkoły, a więc-moment równowagi między wymaganiami szkoły, a możliwościami rozwojowymi dziecka".

Określenie dojrzałość dotyczy poziomu rozwoju dziecka, natomiast sformułowanie szkolna - pozwala zrozumieć, że chodzi tu o taki poziom rozwoju, który uczyniłby dziecko gotowym do przekroczenia progu szkoły i sprostania stawianym przed nim w szkole zadaniom i obowiązkom.

Rozpatrując gotowość dziecka do nauki, należy, zdaniem pedagogów, wziąć pod uwagę trzy najważniejsze sprawy:
1.Rozwój procesów poznawczych i sprawności ruchowych, które umożliwiają opanowanie podstawowych technik szkolnych jak czytanie, pisanie i rachowanie
2.Rozwój społeczny i emocjonalny
3.Zasób umiejętności i wiadomości stanowiących podstawę nauki w klasie pierwszej.

Dojrzałość fizyczna polega na osiągnięciu przez dziecko prawidłowego rozwoju organizmu w stosunku do wieku metrykalnego. Do fizycznych składników dojrzałości szkolnej należy opanowanie przez dziecko podstawowych czynności związanych z samoobsługą (ubieranie się, mycie, spożywanie posiłków), osiągnięcie sprawności ruchowej umożliwiającej wykonywanie ruchów palców i dłoni niezbędnych przy pisaniu i rysowaniu. Podjęcie nauki utrudniają, bądź nawet uniemożliwiają zły stan zdrowia oraz defekty analizatora wzrokowego i słuchowego.

Skuteczne uczenie się jest również uzależnione od uzyskania przez dziecko właściwego poziomu rozwoju, pamięci, spostrzegawczości, zdolności koncentracji uwagi, posiadania określonego zasobu słów, umiejętności wypowiadania się oraz słownego kontaktowania się z dorosłymi. Biorąc pod uwagę dojrzałość umysłową dziecka, bierze się pod uwagę także poziom percepcji wzrokowej i koordynacji wzrokowo - ruchowej oraz analizy i syntezy słuchowej. Wymienione właściwości umysłowe umożliwiają wykonywanie różnych czynności związanych z uczeniem się. Dojrzałość umysłowa dziecka przejawia się w zainteresowaniu nauką, zwłaszcza czytaniem, pisaniem, liczeniem, zaciekawieniem zjawiskami zachodzącymi w najbliższym otoczeniu. Dziecko dojrzałe umysłowo potrafi skupić uwagę przez dłuższy czas na tej samej czynności, potrafi z uwagą śledzić treść opowiadanej czy przeczytanej bajki. Jego mowa jest poprawna pod względem artykulacyjnym, a słownictwo jest na tyle bogate, że bez trudu dziecko potrafi porozumiewać się z innymi. O poziomie umysłowym dziecka mogą świadczyć jego rysunki, które u dzieci dojrzałych umysłowo bogate są w kolory, zawierają dużo szczegółów, są prawidłowo rozmieszczone na kartce. Przy odwzorowaniu zachowany jest kierunek od lewej do prawej krawędzi kartki i z góry na dół.

Dojrzałość społeczna łączy się z dojrzałością emocjonalną. Jej przejawem jest samoopanowanie takich uczuć wywierających niekorzystny wpływ na współżycie społeczne jak gniew, strach, oraz nieujawnianie ich w zbyt gwałtownej formie. Dziecko rozpoczynając naukę nie powinno się bać szkoły, nauczyciela, płakać przy każdorazowym rozstaniu z matką, przejawiać silnych uczuć wywołanych drobnymi niepowodzeniami, przykrościami lub konfliktami z rówieśnikami. Dziecko dojrzałe społecznie prawidłowo nawiązuje kontakty z innymi dziećmi i dorosłym, potrafi współżyć w zespole, przestrzegać reguł życia w zbiorowości, przestrzegać zawartych umów. Dziecko jest zdyscyplinowane, obowiązkowe, samodzielne. Natomiast dziecko niedojrzałe emocjonalnie jest wybuchowe, łatwo wpada w złość, jest drażliwe, agresywne, złości się i płacze z byle powodu. Często popada w konflikty z kolegami. Może być zahamowane, zalęknione, niepewne, napięte, nadwrażliwe. Czasami skarży się na ból głowy, brzucha, bezsenność, wymioty i biegunkę na krótko przed wyjście do szkoły. Dzieci niedojrzałe społecznie izolują się od grupy, stronią od kolegów, unikają wspólnych zabaw, łatwo poddają się dominacji kolegów, wykazują bierność, nieśmiałość, lękliwość i małomówność.

Dojrzałość szkolna nie jest zależna od wieku urodzenia dziecka. Zdarza się, że dzieci sześcioletnie są już gotowe do podjęcia nauki szkolnej, a siedmioletnie nie. Wcześniejsze czy późniejsze osiągnięcie dojrzałości szkolnej zależne jest od wielu czynników np.:
- oddziaływania wychowawczo - stymulującego domu rodzinnego,
- oddziaływania najbliższego i dalszego otoczenia,
- indywidualnego tempa i rozwoju dziecka.

Decydujące znacznie w przygotowanie dziecka do nauki szkolnej od urodzenia do siedmiu lat mają rodzice. Dlatego tak ważna jest pedagogizacja rodziców. Rolą dorosłego jest wspieranie nowych możliwości dziecka, tworzenie sytuacji odpowiednich dla tych możliwości.

Od siódmego roku życia, kiedy dziecko przestąpi próg szkoły, duże znaczenie ma nauczyciel dziecka. To właśnie on powinien rozeznać się, z jakimi uczniami będzie pracować. Ponadto powinien dawać emocjonalne wsparcie dzieciom, wytwarzać klimat, w którym uczniowie czują się bezpiecznie, pragną poznawać otaczającą je rzeczywistość i uczyć się.

Określenie dojrzałości szkolnej dziecka jest bardzo ważne. Istnieją dzieci, których ogólny rozwój (fizyczny, psychiczny, społeczny) pozwala przewidzieć sukcesy w procesie edukacji, są również i takie, których rozwój wykazuje przyśpieszenie, bądź opóźnienie do wieku życia.

Jeżeli dziecko młodsze wykazuje pod każdym względem właściwości charakterystyczne dla dzieci starszych wtedy mówimy, że tempo jego rozwoju jest przyśpieszone. Natomiast, gdy dziecko wykazuje właściwości charakterystyczne dzieciom młodszym to mówimy o rozwoju opóźnionym. Bardzo częstym zjawiskiem jest występowanie rozwoju opóźnionego częściowo. Tempo rozwoju tych dzieci jest niejednakowe w zakresie różnych funkcji. Często dzieci te mają kłopoty z opanowaniem techniki czytania i pisania, chociaż rozwój intelektualny jest prawidłowy. Fragmentaryczne zaburzenia rozwojowe mogą dotyczyć opóźnień rozwoju ruchowego, emocjonalnego, percepcji wzrokowej i słuchowej.

Dzieci z fragmentarycznymi zaburzeniami rozwojowymi wykazują obniżenie poziomu analizy i syntezy wzrokowej i słuchowej czy wzrokowo ruchowej. Dzieci te wymagają opieki i kontroli specjalistycznej jak i właściwego oddziaływania psychopedagogicznego. Wczesne objęcie dzieci pracą terapeutyczną stwarza możliwość wyrównania defektów rozwojowych i zapobiega w przyszłości trudnościom w nauce.

Bibliografia:
B. Okoń: Dojrzałość szkolna czy dojrzałość szkoły - dylematy "progu szkolnego", "Edukacja" 1999, nr 1.
J. Szuler: Kiedy dziecko osiąga dojrzałość szkolną?, "Nowa Szkoła" 1979, nr 3.
A. Kozłowska: Dojrzałość szkolna nie jest zależna od wieku, "Oświata i wychowanie" 1977, nr 13.
M. Przetacznik- Gierowska, G. Makiełło - Jarża - "Psychologia rozwojowa i wychowawcza wieku dziecięcego" WSi P Warszawa 1992 r.
Z. Słobodzian - "Zanim dziecko rozpocznie naukę w szkole" WSiP Warszawa 1977 r.
H. Spionek - "Zaburzenia rozwoju uczniów, a niepowodzenia szkolne" PWN Warszawa 1975 r.
S. Szuman - "O dojrzałości szkolnej dzieci siedmioletnich" Nowa Szkoła 1962 nr 6, 9, 10, 11.
 

Opracowanie: Barbara Szynal
nauczycielka kształcenia zintegrowanego
w Miejskiej Szkole Podstawowej nr 5 w Piekarach Śląskich

Wyświetleń: 3107