Opis i analiza przypadku wychowawczego

Identyfikacja problemu

Problem agresywnego zachowania ucznia w szkole

Jacek jest uczniem V klasy, ma 12 lat. Uczę go wychowania fizycznego od września ubiegłego roku szkolnego. Już od pierwszych lekcji Jacek dał się zauważyć, jako dziecko niezdyscyplinowane, nie reagujące na moje polecenia, agresywne w stosunku do kolegów.

Geneza i dynamika zjawiska

Na podstawie literatury wiek od 7 do 11-12 lat nazywa się młodszym wiekiem szkolnym. Wyróżnia się w nim dwie fazy rozwojowe: okres od 7-9 lat i 10-12 lat. Właściwości rozwojowe pierwszej fazy to wzrost intensywności przeżyć społecznych dziecka i wzrost autorytetu nauczyciela, przewyższający nawet autorytet rodziców i wzrost rozwoju podstawowych funkcji intelektualnych. Właściwości rozwojowe interesującej nas drugiej fazy, to wzbogacenie się mowy i zasobu słownictwa oraz wzrost sprawności posługiwania się językiem ojczystym, opanowanie czynności (umiejętności) czytania i pisania, wzrost aktywności i samodzielności myślenia. W tym okresie zdanie rówieśników zaczyna przeważać nad zdaniem dorosłych.

Wśród dzieci w młodszym wieku szkolnym następuje duże zróżnicowanie pod względem rozwoju i sprawności fizycznej. Zmienność ta znacznie powiększa się w późniejszej fazie dojrzewania (tzw. skok pokwitaniowy). Tak więc dzieci w tym samym wieku różnią się wzrostem, ciężarem ciała, sprawności fizyczną i dojrzałością biologiczną.

W początkowej fazie młodszego wieku szkolnego bardziej rozwijają się mięśnie oraz utrzymuje się znaczna jeszcze pobudliwość nerwowa, co sprawia, że dzieci wykonują wiele ruchów zbytecznych i szybkich, ruchy te są raczej silne i zamaszyste, mało precyzyjne i mało dokładne. Między 9-11 rokiem życia twardnieją kości przegubów rąk, przez co wyraźnie zwiększa się zdolność dziecka do różnych prac wymagających dokładności (np. pisanie, precyzyjne manipulowanie małymi przedmiotami itp.). Po 8 roku życia zmniejsza się tempo wysokości ciała, zwiększa się natomiast wewnętrzne rozrastanie organizmu. Przyrost wysokości i ciężaru powinien być w tym okresie powolny i zasadniczo równomierny. W młodszym wieku szkolnym wyraźnie uwidacznia się większa sprawność fizyczna chłopców niż dziewcząt. ¹

Jacek jest dzieckiem niskim i bardzo szczupłym. Jego wygląd zewnętrzny wzbudza wiele zastrzeżeń: często nieuczesane włosy, brudne ręce i paznokcie, nieczysty ubiór. Częste ataki agresji i brak zdyscyplinowania dają się zauważyć w jego zachowaniu.

Podczas pierwszych lekcji wychowania fizycznego jakie prowadziłem z klasą Jacka, zapoznałem dzieci z moimi wymaganiami i regulaminem obowiązującym na zajęciach. Chłopiec przychodził na lekcje bez stroju sportowego i odpowiedniego obuwia. Jego agresywne reakcje na drobne zaczepki kolegów były nieadekwatne do zaistniałych sytuacji. Rzucał się na chłopców z pięściami, bił i kopał, używając przy tym wulgarnych słów. Atmosfera stawała się szczególnie napięta podczas gier zespołowych, gdzie kontakt fizyczny dzieci jest większy i często dochodzi do konfliktowych sytuacji. Byłem zmuszony podjąć działania zmierzające do poprawy zachowania mojego ucznia.

Po rozmowie z wychowawcą okazało się, że Jacek wychowuje się w rodzinie wielodzietnej (jest drugim z dziesięciorga dzieci). Cała dwunastoosobowa rodzina mieszka w starym budownictwie, bez wygód, w jednopokojowym mieszkaniu. Rodzice z najmłodszym rodzeństwem zajmują kuchnię zaadoptowaną na sypialnię, a prowizoryczne pomieszczenie kuchenne zrobione jest w korytarzu. Dziewiątka dzieci zamieszkuje w pokoju, gdzie praktycznie mieszczą się tylko łóżka. Ze zrozumiałych względów matka dzieci nie pracuje zawodowo, ojciec niedawno stracił pracę. Sytuacja socjalno-bytowa chłopca, jak wynika z powyższego opisu jest bardzo zła.

Starszy brat Jacka (uczeń gimnazjum), często stosuje wobec chłopca przemoc fizyczną zmuszając go do oddania np.: otrzymanych przez matkę pieniędzy na bułkę.

Znaczenie problemu

Omawiany problem agresywnego, aroganckiego zachowania ucznia w szkole jest bardzo ważny i wymaga natychmiastowej interwencji ze strony wychowawcy i innych nauczycieli. Musi jednak być znane podłoże negatywnych zachowań ucznia. Należy zorientować się w sytuacji rodzinnej dziecka i poznać środowisko, w jakim się ono wychowuje. Ważne jest też nawiązanie bliższego kontaktu z uczniem, zachęcenie go do współpracy oraz traktowanie go jako równorzędnego partnera do działań. Ważne jest, aby podczas tych działań stosować pochwały, które pozwolą zbudować dzieciom pozytywne myślenie o sobie, a tym samym o drugim człowieku. W ten sposób zostanie umocniona wiara w siebie, co zdecydowanie zmniejsza agresywne zachowania.

Prognoza

Prognoza negatywna

Jeśli problem agresywnych zachowań Jacka pozostawiłbym bez próby rozwiązania, można byłoby się spodziewać, że:
- na lekcjach wychowania fizycznego nie byłoby odpowiedniej dyscypliny
- dzieci nie czułyby się bezpiecznie
- mogłoby dojść do jakiegoś groźnego wypadku, okaleczenia lub poturbowania ucznia, z którym Jacek wejdzie w konflikt
- rodzice innych uczniów przychodziliby na skargi i "atakowali" Jacka.

Prognoza pozytywna

Po przeprowadzeniu podanych poniżej działań spodziewałem się stopniowego eliminowania agresywnych zachowań Jacka w stosunku do kolegów, poprawie jego dyscypliny na lekcjach wychowania fizycznego (i nie tylko), zaakceptowanie ucznia przez rówieśników, odzyskanie przez chłopca wiary w siebie i poczucia własnej wartości.

Propozycje rozwiązania i wdrażanie oddziaływań

Po uzyskaniu powyższych informacji postanowiłem podjąć działania w kierunku pomocy chłopcu. Pedagog szkolny powiadomił mnie, że uczeń otrzymuje w szkole bezpłatne obiady, jest zapisany do świetlicy środowiskowej, z zajęć której nie zawsze korzysta.

Postanowiłem przeprowadzić rozmowę z chłopcem. Na początku Jacek niechętnie odpowiadał na moje pytania. Jednak po którymś razie, gdy nawiązała się między nami nić porozumienia i sympatii, Jacek coraz śmielej zaczął mówić o swoich problemach. Zaproponowałem mu, aby zaczął uczęszczać na zajęcia SKS, które prowadzę w szkole po południu. Chłopiec podszedł do tej propozycji z dystansem, ale któregoś listopadowego popołudnia zauważyłem, że pojawił się na sali gimnastycznej. Ponieważ jest to chłopiec o dużej sprawności fizycznej zaproponowałem, aby zademonstrował kolegom ćwiczenie, które wykonał bardzo dobrze, za co też został publicznie pochwalony. Ten fakt zachęcił go do systematycznego uczęszczania na zajęcia popołudniowe. Jedna z koleżanek przyniosła dla Jacka strój i obuwie sportowe, z którego wyrosło jej dziecko.

Jacek ma problemy z nauką, przez co nie wzbudza uznania w gronie rówieśników. Kiedy zacząłem prosić chłopca o demonstrowanie niektórych ćwiczeń na lekcjach wychowania fizycznego, widziałem, że zaczęło wzrastać u niego poczucie własnej wartości. Wreszcie mógł się gdzieś "wykazać" i zaimponować kolegom. Jest bardzo chętny do pomocy w przygotowaniu przyborów do lekcji- często przychodzi już na przerwie poprzedzającej zajęcia.

Efekty oddziaływań

Po półtorarocznej pracy z dzieckiem zauważyłem, że chłopiec stał się posłuszniejszy i bardziej zdyscyplinowany. Napady złości w stosunku do kolegów zmalały, choć czasem jeszcze się pojawiają. Chłopcy z klasy zaczęli go podziwiać za jego nieprzeciętną sprawność fizyczną.
Ponieważ jestem opiekunem Samorządu Uczniowskiego mam zamiar w przyszłym roku szkolnym zaangażować Jacka do pracy w samorządzie. Mam nadzieję, że dzięki temu zmniejszą się jeszcze bardziej problemy z niepoprawnym zachowaniem chłopca na przerwach i na lekcjach.

Przypisy:

1. E.B. Hurlock: "Rozwój dziecka", PWN
 

Opracowanie: Robert Mazur

Wyświetleń: 10111