Klasa szkolna jako grupa społeczna

Jednym z rodzajów zespołów wychowawczych, z jakimi w praktyce mamy do czynienia, jest klasa szkolna. W. Okoń podaje, że "klasa szkolna to zbiór uczniów, zwykle rówieśników uczących się we wspólnej izbie szkolnej według tego samego programu i reprezentujących ten sam poziom zaawansowania w karierze szkolnej".
Każda klasa szkolna jest inna od pozostałych- zarówno tych, które były jak i tych, które z nią współegzystują w tym samym budynku szkolnym.
Możemy mówić o pewnych swoistych właściwościach charakteryzujących grupy szkolne:
- Przynależność do zespołu jest przymusowa. Główne cele działania zespołu są określone przez wychowawcę, nauczyciela. Uczeń musi w pewnym sensie przystosować się do przymusu.
- Wspólne działania i sposób postępowania zespołu są w znacznym stopniu określone przez strukturę organizmów nadrzędnych - szkołę, system oświatowy, społecznie przyjęte reguły. Szkoła jest zainteresowana przestrzeganiem norm istotnych z punktu widzenia celów wychowawczych.
- Struktura zespołu tworzy się stopniowo i spontanicznie.

Klasowy zespół uczniowski może być traktowany jako duży. Stąd pojawiają się w klasie tendencje do tworzenia podgrup. W związku z tym spotykamy się czasem z opinią, że reguły rządzące życiem małych grup odnoszą się raczej do podgrup w klasie, niż do całego zespołu uczniów. Istnieje pogląd, że grupy koleżeńskie mają niezwykle duży wpływ na uczniów, czasem większy niż oddziaływanie nauczycieli.

Szkoła we współczesnym społeczeństwie odgrywa w coraz większym stopniu rolę wyspecjalizowanej instytucji, w której zachodzą procesy socjalizacyjne. Czy klasa szkolna jest grupą społeczną, czy też opartym na przymusie zbiorem jednostek? Niektórzy twierdzą, że klasa spełnia wszelkie warunki grupy społecznej, choć w momencie jej powstania, to tylko zbiór uczniów.

E. Claparede dowodzi, że przebywanie w jednym pomieszczeniu obok siebie w trakcie lekcji nie jest warunkiem wystarczającym do ukształtowania się w wychowankach cech społecznych, gdyż te rozwijają się w następstwie licznych, swobodnych kontaktów porozumiewania się, udzielania pomocy, współdziałania, wspólnych zainteresowań. System klasowo - lekcyjny uniemożliwia uczniom swobodne kontakty psychiczne i społeczne. Czy rzeczywiście tak jest?

Przebywając z uczniami jednak nie trudno zauważyć wiele cech solidarności, współpracy, jednoczenia się w trudnych sytuacjach, charakterystycznych dla grupy społecznej. Uczniowie pomagają sobie w lekcjach, pracują w grupach, bawią się razem na przerwie, razem uczestniczą w różnych imprezach, wspomagają się itp. Rzeczywiście, klasa szkolna funkcjonuje jak grupa społeczna, choć na początku jej powstawania, to tylko zbiór uczniów, którzy nie znają się, nie mają wspólnych zainteresowań, problemów. Rozwijanie więzi międzyludzkich, kształtowanie ich w trakcie pobytu w klasie, prowadzi do powstania swoistej grupy społecznej. Grupę tą charakteryzuje pewien stopień integracji zespołu. Im większa integracja zespołu, tym większa swoistość tej grupy społecznej.

Określanie klasy szkolnej jako grupy społecznej wydaje się być korzystniejsze dla poszczególnych jej członków. W grupie takiej jej uczestnicy w mniejszym stopniu narażeni są na frustracje, lęki czy stresy związane z nauką. W grupie następuje naturalne różnicowanie się pozycji i ról poszczególnych jednostek. Można więc przypuszczać, że sprzyja ona indywidualizowaniu procesu edukacyjnego, ale zarazem sprzyja uspołecznieniu uczniów.

Efektem tego procesu są określone postawy społeczne: asertywność, afiliacja, życzliwy stosunek do ludzi, umiejętność współdziałania oraz udzielania wzajemnej pomocy (S. Mieszalski).

Uczestnicząc w życiu grupy, klasy, uczeń pełni w niej różne role, percypuje wartości, wzory i normy przez nie prezentowane. Potrafi ocenić oczekiwania grupy i jednocześnie formułować oczekiwania własne, a w rezultacie dokonywać alternatywnych wyborów postępowania.

Rozwijanie cech otwartości na potrzeby innych wymaga od człowieka czynnego uczestnictwa w aktywnym życiu społecznym grupy. Z tego też względu uzasadnione jest tworzenie w szkołach grup opartych na wspólnych zainteresowaniach (np. koła zainteresowań) i takich sytuacji edukacyjnych, które będą sprzyjały uspołecznieniu (wycieczki, uroczystości itp.) tak, aby każdy uczeń znalazł swoje miejsce oraz swoją grupę w której zaangażuje się społecznie.

Relacja z rówieśnikami charakteryzuje się prawem pierwszeństwa, wzajemną atrakcyjnością, wymianą wzajemnych uczuć przyjacielskich oraz uprzywilejowanym charakterem ich interakcji w porównaniu z relacjami pomiędzy partnerami nie będącymi przyjaciółmi lub nie znającymi się. Już u małych dzieci obserwować można wyraźnie przyjacielskie relacje z innymi dziećmi, które nie są oparte na wzajemnej wymianie i symetryczności ról, lecz zawierają one role uzupełniające i symetryczne. "Nawet dzieci w tym samym wieku często przyjmowały wobec swoich partnerów rolę przewodnika czy autorytetu, inicjując aktywność, kierując nią, służąc jako model swojemu partnerowi. Zatem partnerzy, którzy nie są do siebie podobni pod względem wieku, kompetencji itp. mogą z powodzeniem utrzymywać trwałą relację przyjacielską, także jeśli ich interakcje nie zawsze są zrównoważone" (E. Barłóg).

Dziecko przebywając w zespole obserwuje zachowania innych i próbuje je naśladować. Uczy się w ten sposób pełnych sekwencji zachowań. W toku obserwacji w klasie dzieci uczą się umiejętności wspólnego rozwiązywania problemów, kontroli emocjonalnej, szacunku dla innych, zwłaszcza słabszych, zainteresowania nimi, nawyku słuchania oraz komunikowania się. To ważne cechy, które pozwalają na pełne współuczestnictwo w życiu społeczności klasowej.

Klasa szkolna jest więc bez wątpienia pewną, swoistą całością społeczną, która ma znaczący wpływ na wszystkich, którzy w niej przebywają, a jakość wzajemnych stosunków pomiędzy uczniami wpływa na jej zintegrowanie.


Bibliografia
1. K. Barłóg, Efekty procesu integracji dzieci pełnosprawnych oraz z mózgowym porażeniem dziecięcym w młodszym wieku szkolnym, WWSP, Rzeszów, 2001.
2. W. Okoń, Słownik pedagogiczny, PWN, Warszawa 1987.
3. A. Janowski, R. Stachyra, Prestiż ucznia wśród rówieśników, WSiP, Warszawa 1985.
4. S. Mieszalski "Klasa szkolna jako swoista całość społeczna" Warszawa 2000.
 

Opracowanie: Teresa Paluch

Wyświetleń: 1317