Przeciwdziałanie agresji oraz przemocy w szkole

Wychowanie dzieci to bardzo trudna i odpowiedzialna praca. Często nauczycieli, wychowawców przepełnia bezradność, niepokój, niepewność, brak wiary we własne siły, zwłaszcza wtedy, gdy w klasie znajduje się dziecko trudne, nadpobudliwe, agresywne.

Agresja to zachowanie zmierzające do wyładowania negatywnych emocji, takich jak niezadowolenie czy gniew, na osobach lub przedmiotach. Przemoc i agresja przeniknęły do codziennego życia. Są obecne w środowisku rodzinnym, w szkole i na ulicy. Przemoc towarzyszyła człowiekowi od chwili pojawienia się go na ziemi i przybierała różne formy. Różnie też jest rozumiana. Powszechnie uważa się, że jest to każdy akt godzący w osobistą wolność jednostki, zmuszania jej do zachowań niezgodnych z własną wolą, ograniczający jej rozwój, przynosząc psychofizyczne szkody. W tym ujęciu aktami przemocy są nie tylko przejawy przestępczości, nietolerancji, czy fizycznej agresji, nadużycia, narzucanie władzy, norm, wzorów postępowania, stosowanie presji, przemocy psychicznej ( groźby, poniżanie, ośmieszanie, tworzenie napięć i stresów, rozkazywanie, stosowanie żądań).

W ostatnich latach obniżył się wiek osób przejawiających przemoc w kontaktach interpersonalnych, w związku z czym ma ona miejsce nie tylko w wojsku, nie tylko na terenie szkół ponadpodstawowych (dręczenie kotów), ale i szkołach podstawowych, wśród dzieci w młodszym i starszym wieku szkolnym.

O ile agresja u małych dzieci ma charakter spontaniczny, jest globalna, bardziej bezpośrednia, mimowolna, wynikająca często z ciekawości, z reguły pozbawiona intencji wyrządzenia szkody, krzywdy, niszczenia - to akty agresji, przemocy, okrucieństwa u dorastających dzieci są intencjonalne oraz przebiegają ze świadomością negatywnych skutków własnych zachowań i naganności czynu.

Repertuar intencji stosowania przemocy i agresji jest bardzo bogaty. Często okrucieństwo jest traktowane jako możliwość dobrej zabawy i zaspokojenia potrzeby doznania przyjemności. Charakterystyczne dla okresu dorastania są przemoc i agresja stosowane dla sprawdzenia siebie, często w połączeniu z chęcią zaimponowania rówieśnikom, zdobycia ich uznania, ukazania swojej ważności i silnej pozycji w grupie. Chęć panowania nad innymi osiągana jest poprzez wzbudzanie atmosfery grozy lub podziwu dla zuchwałości. Nierzadko przemoc i agresja to akty zemsty powiązane z nienawiścią, u źródeł której leży poniżanie, poczucie krzywdy, niesprawiedliwości, a także zazdrości. Poza tym może być patologicznym sposobem rozwiązywania konfliktów oraz usuwania stanu napięcia i frustracji. Typowymi formami przemocy w okresie dorastania są:
- agresywność słowna - krytykowanie, wyzywanie, przeklinanie, kpina
- reakcje destrukcyjne - niszczenie cudzej własności lub ograniczanie możliwości rozwoju i działania innych osób.

Agresorzy na swoje ofiary wybierają dzieci słabsze, które nie stawiają oporu i łatwo dają się zastraszyć. Atakują z reguły w miejscach odludnych, zakamarkach, przy wyjściu ze szkoły, w oczekiwaniu na przyjście nauczyciela po przerwie. Formy znęcania stają się coraz bardziej wyrafinowane, upokarzające.

Dziecko, które stało się ofiarą jest śmiertelnie przestraszone. Boi się gróźb i tego co mogą z nim zrobić. Przerażenie jest własną bezradnością i poczuciem, że nikt nie może mu pomóc i na tym właśnie opiera się siła napastników. Nie muszą bić swojej ofiary, by była posłuszną, wystarczy, że ją zastraszą. Dlatego dziecko nic nie mówi rodzicom ani nauczycielom. Nie mówi nikomu, spełnia życzenie agresorów.

Agresja pełni często rolę narzędzia umożliwiającego osiągnięcie celu.

Do pogłębienia zaburzeń w zachowaniu dziecka niewątpliwie przyczynić się mogą określone warunki materialne i mieszkaniowe rodziny np.: bieda, liczenie się z każdym groszem zwiększają drażliwość i okazję do kłótni między rodzicami. Zmęczeni poganiają za dodatkowym zarobkiem, nie maja czasu ani siły na zajęcie się dzieckiem. Jego naturalna aktywność jest stale hamowana. Nie szczędzi mu się zakazów, pokrzykiwań i kar cielesnych. Niczego mu nie wolno. Wszystkim zawadza. Jest przepędzane. Nie ma miejsca do nauki. Nic dziwnego, że staje się niespokojne, nadpobudliwe, agresywne, nieśmiałe. Traci poczucie własnej wartości. Staje się mrukliwe, oporne, zawistne. Niechętnie chodzi do szkoły i ucieka z domu. Swym błaznującym zachowaniem stara się pozyskać sympatię i podziw kolegów. Analiza czynników rodzinnych warunkujących agresję wykazała, że agresywność dziecka bardziej powodowały surowe niż łagodne postawy rodziców. Pozornie wydaje się, iż sposobem redukowania agresji jest karanie. Częste stosowanie kar nie powstrzymuje dziecka od agresywnego zachowania, a zapowiedź surowej kary wzmaga agresję. Rodzice używający siły sądzą, że ten ma rację, kto jest silniejszy. Doświadczenie to dziecko przenosi na kontakty z innymi ludźmi. W rodzinie rodzą się pierwsze uczucia sympatii, życzliwości, przywiązania, miłości. Ale tutaj mogą się budzić również strach, nieufność, egoizm, agresje. Dziecko agresywne doświadczające często przemocy w rodzinie ma z reguły zaburzone relacje z otoczeniem, gdyż nauczyło się przenosić swoja złość z powodu doświadczonych przykrości na innych i w ten sposób odczuwa pewną ulgę. Dzieci agresywne posiadają pragnienie aprobaty otoczenia i zasłużenia na miłość rodziców. Ale bywa też odwrotnie. Nadmierny dobrobyt burzy harmonię rodzinną. Rodzice mają coraz mniej czasu dla siebie i domu. Zapewniają wszelkie materialne dobra. Dziecko znudzone dobrobytem lekceważy biedniejszych, chce im zaimponować i upokarza ich.

Pozbawione czujnej opieki lekkomyślnie nawiązuje niewłaściwe kontakty towarzyskie, dla "hecy" pije, zażywa narkotyki. Wychowanie zbyt tolerancyjne i zbyt rygorystyczne nasilają się i wyzwalają zaburzone zachowania dziecka.

Do zwiększenia agresywności u dzieci przyczynia się też telewizja i gry komputerowe. Oglądanie scen agresji w telewizji ma duży wpływ na zachowanie dziecka. Następuje znieczulenie. Bodźce często powtarzane przestają być stymulowane i znika reakcja fizjologiczna normalnie im towarzysząca. Sceny muszą być bardziej wstrząsające by wywołać reakcje. Widzowie pod względem często oglądanych scen przemocy nabierają przekonania o normalności i reagują na nie obojętnie. Dzieci naśladują zachowanie agresywne widziane na ekranie. Gry komputerowe w większości też przesycone są agresją i przemocą.

Dziecko wychowywane w atmosferze kłótni, wzajemnej niechęci i agresji uczy się zazwyczaj takich form zachowania. Podobnie jak to się dzieje w jego codziennym otoczeniu. Używa niewerbalnego słownictwa, bije dzieci, wymyśla im. Ustępuje tylko przed siłą.

Deprawowanie od najmłodszych lat staje się coraz gorsze, coraz bardziej nieczułe, aroganckie, zaczepne. Ludzie którzy doświadczyli agresji, bywają bardziej agresywni. W ten sposób przemoc rodzi przemoc.

Nasilające się zjawisko zachowań agresywnych głęboko niepokoi nauczycieli, psychologów, pedagogów, kościół, przedstawicieli policji.

Rodzi się pytanie:
- W jaki sposób należy zapobiegać agresji i usuwać przemoc?

Aby dziecku pomóc należy:
- odizolować od wielobodźcowego środowiska;
- zapewnić spokojną życzliwą atmosferę emocjonalną w szkole i środowisku;
- załatwiać problemy w momentach wyciszenia bez stosowania kar fizycznych i agresji;
- nauczyć dziecko wyrażania swoich uczuć, emocji, empatii;
- stosować gry, ćwiczenia, zabawy wzmacniające poczucie własnej wartości i "wyrzucanie nagromadzonej energii i napięcia";
- dokonać analizy sytuacji na podstawie ankiety;
- udzielać pomocy i wsparcia rodzicom, których problem dotyczy.

Wychowanie jest procesem trudnym i bardzo złożonym, wymagającym odpowiedniego przygotowania, gdyż każde dziecko jest inne i niepowtarzalne. Warto jednak pamiętać o tym, że wszystkie dzieci, niezależnie od tego jakiej są płci i ile mają lat potrzebują na pewno tego samego - miłości, troski, uwagi. Tylko tyle i aż tyle.

Literatura:
1. H. Spionek - Psychologiczna analiza trudności i niepowodzeń szkolnych
2. J. Dębowska - Zrozumieć dziecko
3. A. Pawlica - Terror w szkole (Problemy opiekuńczo-wychowawcze 8/97)
4. U. Dudziak - Wychowanie w klasie szkolnej
5. J. Lipnicka - Przemoc i agresja w społeczności uczniów w okresie dorastania (Nowa Szkoła 1/200)
6. J. Pielkowa - Moje dziecko jest niegrzeczne

Program zaradczy mający na celu wyeliminowanie przemocy w szkole.

I. Środki zaradcze na poziomie szkoły
- Analiza sytuacji na podstawie ankiety przeprowadzonej wśród uczniów.
- Większa kontrola podczas przerw (dyżury), częstsze interwencje.
- Zwiększenie liczby ciekawych zajęć pozalekcyjnych.
- Uruchomienie skrzynki pytań i wniosków.
- Ogólnoszkolne zebranie rodziców.
- Doskonalenie i samodoskonalenie nauczycieli.

II. Środki zaradcze na poziomie klasy
- Regulamin klasowy zawierający normy postępowania, zapobiegające mobbingowi.
- Wyjaśnienie problemu, nagradzanie, sankcje.
- Właściwie realizowane godziny wychowawcze.
- Analiza związanej z tematem literatury.
- Nauka przez współpracę, a także stosowanie rozmaitych gier i zabaw.
- Wspólne zajęcia wzmacniające więzi między uczniami.
- Spotkania z rodzicami, a także prowadzenie z niektórymi z nich indywidualnych rozmów.

III. Środki zaradcze na poziomie jednostki
- Poważne rozmowy ze sprawcami i ofiarami szkolnych prześladowań.
- Rozmowy z rodzicami uczniów, których problem dotyczy, ewentualnie także w obecności dzieci.
- Wykorzystanie pomysłowości (nauczyciela, rodziców) w pomaganiu ofiarom lub ich prześladowcom.
- Pomoc ze strony neutralnych uczniów.
- Pomoc i wsparcie dla rodziców ze strony szkoły.
- Fachowa pomoc psychologiczna (psychoterapeuty) dla rodziców i uczniów szykanowanych.
- Zmiana klasy, szkoły.

 

Opracowanie: Beata Kasprzyk

Wyświetleń: 3723