Kierunki zapobiegania zjawiskom patologii w rodzinie

Nawiązując do mojego poprzedniego artykułu, w którym przedstawiłem trudności, z jakimi borykają się liczne rodziny oraz patologiczne zjawiska w życiu niektórych z nich mogę śmiało zasugerować, że współczesna rodzina popada w kryzys. Jej podstawowa funkcja pierwszego i zarazem najważniejszego środowiska wychowawczego ulega poważnej degradacji. Rodzina w obecnych warunkach życia społecznego i kulturalnego powinna spełniać role niwelatora wstrząsów i trudności przystosowawczych. Musi pośredniczyć między jednostką,a społeczeństwem jako całością i wywierać duży wpływ na czas wolny, zakres i charakter współdziałania swoich członków oraz kształtowanie się opinii i postaw.

Można zakładać, że wiele rodzin role tą spełnia. Liczne- w zasadzie pozytywne napotykają w ich wypełnianiu rozmaite trudności. Są jednak i takie rodziny, które swoje funkcje zaniedbują, a wręcz wypaczają. W takich rodzinach wychowanie dziecka staje się problemem, jego rozwój zostaje zakłócony. Pierwsza z wyróżnionych grup rodzin jest w stanie radzić sobie sama, umie też w razie potrzeby znajdować odpowiednie informacje, porady i rozwiązania pozwalające przezwyciężać napotkane problemy. Drugiej grupie rodzin niezbędna jest kompetentna pomoc, często znaczna i wielokierunkowa. Jej brak lub nieskuteczność podejmowanych działań mogą prowadzić do degradacji wspólnoty i żyjących w niej ludzi. Rodzinom patologicznym pomoc, nawet bardzo intensywna i wielostronna nie zawsze wystarcza. Trzeba więc zakładać, że może jej towarzyszyć konieczność ingerencji- nawet drastycznej, wyspecjalizowanych instytucji upoważnionych do stosowania pewnych form przymusu dla ochrony naruszanego dobra krzywdzonych ludzi, a zwłaszcza dzieci.

W deklaracjach wielu polityków i publicystyce silna jest obecnie tendencja dowartościowywania rodziny i roli rodziców w wychowywaniu dzieci. Jest ona bardzo cenna i generalnie słuszna przy założeniu, że dotyczy rodzin o silnej więzi, dobrych kontaktach z dziećmi, odpowiedzialnych postawach rodzicielskich. Problemy pojawiają się wtedy, gdy rodzina jest nieporadna, niewydolna wychowawczo, a zwłaszcza patologiczna. Jak przy poszanowaniu jej autonomii i intymności oraz pełnym respekcie dla praw rodzicielskich poprawić sytuację życiową dzieci wtedy, gdy rodzina sobie tego nie życzy?. Podobnych pytań nasuwa się więcej. W ich rozstrzyganiu powinny pomagać nauki społeczne, zwłaszcza psychologia, pedagogika i prawo. Ogromną rolę w poprawie kondycji borykających się z trudnościami rodzin ma do spełnienia sprawny, a pozostający ciągle w fazie zamierzeń koncepcyjnych system pomocy społecznej i rozbudowanego poradnictwa, w którym niepoślednie miejsce powinny zachować instytucje oświatowe. Byt wielu rodzin i szanse życiowe ich dzieci określać powinna aktywność państwa w sferze socjalnej. Na kształt zaś tworzonych przez dzisiejsze nastolatki rodzin wpłynie zapewne sposób, w jaki przy pomocy dorosłych do tego się przygotują.

Pomoc państwa skierowana jest najczęściej do rodzin z dziećmi pobierającymi naukę w szkole, w tym także do rodzin mających trudności wychowawcze z dziećmi. W przypadkach trudności w nauce najpierw szkoła, pedagodzy i psycholodzy szkolni, a następnie psycholodzy i specjaliści z poradni psychologiczno- pedagogicznych oferują pomoc dziecku i rodzinie w formie zajęć wyrównawczych, pogadanek i konsultacji.

Z pomocy poradni psychologiczno- pedagogicznych resortu oświaty (594 poradni w całym kraju) korzysta od 2 do 12,4% populacji dzieci i młodzieży w wieku do 19 lat. Prowadzone są zajęcia socjoterapeutyczne, terapia osób zagrożonych uzależnieniami, terapia rodzin, warsztaty terapeutyczne, ćwiczenia rehabilitacyjne.

W stosunku do rodziców niewłaściwie sprawujących opiekę nad dziećmi, przyczyniających się do ich zaniedbania, demoralizacji bądź porzucenia przewidziano odpowiednie środki prawno-instytucjonalne. Mają one służyć zapewnieniu dziecku w miarę normalnego dzieciństwa i warunków rozwoju psychofizycznego. W ostateczności pozbawia się rodziców władzy rodzicielskiej lub się ją zawiesza. W tym czasie ustanawia się opiekę sądu nad dzieckiem i zwykle umieszcza się je okresowo lub na stałe- zależnie od zachowań rodziców i zmiany prawnej ich statusu rodzicielskiego- w placówce opiekuńczo- wychowawczej bądź w rodzinie zastępczej. Często dziecko umieszcza się wśród krewnych, a jeżeli nie ma takiej możliwości kieruje się do rodziny adopcyjnej.

Wobec nieletnich w związku z ich demoralizacją, a więc uchylaniem się od obowiązku szkolnego, popełnieniem czynu karalnego, nadużywaniem alkoholu i substancji odurzających, uprawianiem nierządu, włóczęgostwem i udziałem w grupach przestępczych orzeka się sądownie i stosuje najczęściej następujące środki zapobiegawcze:
nadzór kuratora(środek najczęściej orzekany), nadzór rodziców lub opiekuna, zobowiązanie do określonego zachowania (np. do podjęcia nauki, naprawienia szkody), skierowanie do kuratorskiego ośrodka pracy z młodzieżą. Stosuje się również środki zapobiegawcze o charakterze izolacyjnym, a więc: umieszczenie małoletniego w placówce opiekuńczo- wychowawczej, w zakładzie wychowawczym, w instytucji powołanej do przygotowania zawodowego. Wobec nieletnich sprawców czynów karalnych stosuje się również umieszczenie w zakładzie poprawczym co ma zapewnić krótkotrwałe, ale skuteczne odizolowanie od społeczeństwa.

W latach dziewięćdziesiątych wzrosła liczba nieletnich, wobec których stosowano orzeczone przez sąd środki wychowawczo-poprawcze: w 1990r.liczba nieletnich, wobec których orzeczono takie środki wyniosła 4050, a w związku z czynami karalnymi -10200. W 1993r. odpowiednio; 4400 i 12900. Wzrasta liczba spraw nieletnich rozpatrywanych przez sądy: z 49,5 tys. w 1989r. do 59,3 tys. w 1991r. i 64, 8tys. w 1993r.

Skalę zjawiska dysfunkcjonalności rodzin w Polsce trudno oszacować. Nie można więc stwierdzić czy zjawisko to rozszerza się, czy tez nie. Następstwa pewnych sytuacji patologicznych w rodzinie są jednak nieodwracalne i niestety maja tendencję rosnącą. Wzrasta mianowicie liczba przestępstw przeciw rodzinie, w tym niewywiązywanie się z obowiązku alimentacyjnego. Rośnie liczba nieletnich zażywających narkotyki, skazanych za przestępstwa, a także liczba młodzieży próbującej dokonać samobójstwa. Na nie zmienionym od lat, choć wysokim poziomie utrzymuje się skala zjawiska sieroctwa społecznego.

Istnieje potrzeba przeciwdziałania sytuacją sprzyjającym powstawaniu dysfunkcji i patologii w rodzinie. Do zasadniczej należy instytucjonalna pomoc rodzinie w sprawowaniu opieki oraz wychowywaniu dzieci i młodzieży. Redukcja placówek opiekuńczo- wychowawczych oraz ograniczanie funkcji szkoły nie sprzyja działaniom prewencyjnym w tej dziedzinie.
 

Opracowanie: Robert Woszak

Wyświetleń: 991