Drama jako innowacja pedagogiczna w pracy z dziećmi młodszymi

Nie uczy się ludzi być ludźmi, tylko wszystkiego innego,
a dla nich wszystko inne nie jest tak ważne
jak to, by byli ludźmi.
Blaise Pascal

Ustawa o systemie oświaty z dnia 7 IX 1991r. daje nauczycielom możliwość wyboru programu oraz możliwość tworzenia programów autorskich. Prawo oświatowe sprzyja poszukiwaniom, innowacjom i eksperymentom, zwłaszcza w doborze metod i form pracy z dzieckiem.

Zarządzenie Ministerstwa Edukacji Narodowej określiło ramy działalności innowacyjnej i eksperymentalnej, jej zasady i warunki prowadzenia przez szkoły i inne placówki oświatowe. W zarządzeniu innowację pedagogiczną zdefiniowano w następujący sposób: "Są to nowe rozwiązania programowe, organizacyjne lub metodyczne mające na celu poszerzenie lub modyfikację zakresu realizowanych w placówce celów i treści kształcenia, wychowania lub opieki, albo poprawę skuteczności działania szkoły (placówki)".

Innowacja może obejmować całą placówkę lub jej oddział. Innowacje nie mogą naruszać obowiązującego minimum programowego.

W Polsce obecnie odchodzi się od modelu przedszkola nastawionego przede wszystkim na kształtowanie umiejętności i sprawności instrumentalnych, tworząc model eksperymentalny nastawiony na rozwijanie pozytywnego obrazu siebie, budowanie świata wewnętrznego dziecka przynoszącego możliwość kierowania sobą. Pociąga to za sobą zmianę programu z zamkniętego na otwarty oraz wprowadzenie metod wyzwalających poczucie podmiotowości dziecka.

Proces wychowania, wcześniej traktowany jako narzucanie idei, ocen i wartości oraz potrzeb i zachowań wychowanka w kierunku ich instytucjonalnej adaptacji opisywany obecnie jako pomoc i wspieranie rozwoju indywidualnego wychowanka. Wychowaniu w placówkach oświatowych przypisuje się również funkcje kreatywne i rozwijające dążenie do samodzielności i autonomii myślenia, przeżywania i działania.

Aktualnie wprowadzane są do edukacji koncepcje psychologów humanistycznych uznających, że podstawową właściwością natury ludzkiej jest rozwój, uwarunkowany przez czynniki wewnętrzne. Siły decydujące o jego przebiegu tkwią w człowieku a nie poza nim. W procesie szeroko rozumianej edukacji rozwój uwarunkowany wewnętrznie odbywa się poprzez wzajemne "uczenie się" (jako wymiana doświadczeń), bardziej niż tradycyjne, autentyczne i aktywne, według reguły- jak postuluje Maurice Debesse - w zgodzie z sobą i z uczniem. A zatem już nie "kierowanie rozwojem" (jako narzucanie i dyrygowanie), lecz "wspomaganie".

Warunkiem koniecznym do realizacji tych funkcji wychowania są dobre stosunki między nauczycielem i dzieckiem. To znaczy, jeżeli cechuje je, zdaniem Thomasa Gordona:
- otwartość i przejrzystość, pozwalająca na ryzyko bezpośredniości i uczciwości we wzajemnych kontaktach;
- wzajemna troska, kiedy każdy wie, że jest ceniony i dostrzegany przez drugą stronę;
- wzajemna zależność, będąca przeciwieństwem zależności jednostronnej;
- poszanowanie odrębności, pozwalające obu stronom na rozwój swych twórczych zamierzeń i indywidualności;
- wzajemne uwzględnianie potrzeb, tak by nic nie działo się kosztem którejś ze stron.

Zwiększa to oczywiście wymogi wobec nauczyciela, który winien wciąż doskonalić znane metody i poszukiwać nowych, alternatywnych rozwiązań pracy z dziećmi.

Obecnie wśród nauczycieli wychowania przedszkolnego i nauczania początkowego istnieje tendencja do tworzenia własnych autorskich programów. Opracowując je korzysta się z wielu teorii i metod stosowanych w zagranicznych ośrodkach metodycznych lub tworzonych przez polskie instytuty.

Jedną z popularnych, stosowanych w nauczaniu technik jest DRAMA.
Całe nauczanie i wychowanie niewarte
byłoby złamanego szeląga, gdyby
przez nie traciło się odwagę i radość.
H. Pestalozzi

Drama bezpośrednio nawiązuje do idei prezentowanej przez Johna Dewey'a i jego koncepcji Nowego Wychowania. Chodzi w niej o uzależnienie zasad, treści i metod kształcenia od właściwości psychicznych dziecka, jego potrzeby działania, zabawy i ekspresji twórczej.

Określenie drama pochodzi z języka greckiego i oznacza działanie. Jej podstawą jest fikcja wyobrażeniowa, sytuacja, która powstaje gdy kilka osób we wspólnej przestrzeni przedstawia coś co jest w danym czasie obecne - co zachodzi w danej sytuacji między ludźmi, używając jako środków wyrazu swoich ciał, mimiki, słów i przemilczeń. Intuicyjne zachowania naśladowcze, na przykład zabawa w sprzedawcę, lekarza, nauczyciela, murarza, nabierają tu zorganizowanego i celowego charakteru. Drama podtrzymuje spontaniczną, właściwą naturze człowieka ekspresję, skłonność do zabawy i naśladownictwa; wzbogaca wyobraźnię, rozwija pamięć, pobudza do twórczego działania, rozwija refleksję, pozwala zrozumieć motywację różnych zachowań; rozwija i wzbogaca słownictwo, umiejętność słuchania innych i prowadzenia dialogów. Drama uczy samodzielności myślenia i działania, kształtuje emocje i umiejętność współżycia w grupie. Może być samodzielną metodą wychowawczą służącą rozwijaniu osobowości dzieci i młodzieży, a nawet osób dorosłych.

Dzięki zbliżeniu w nauczaniu do oczekiwań dzieci łatwiej jest wzbudzić ich zainteresowanie i przekazywać złożone treści. Odbywa się to niejako w naturalny sposób. Istotne jest tu wydobywanie i przekazywanie dziecku jego możliwości psychicznych, fizycznych i społecznych ważnych dla funkcjonowania w otaczającym go świecie. Często brak tego typu świadomości nie pozwala człowiekowi na osiąganie celów życiowych i powoduje, że nie jest on szczęśliwy.

Ważnym elementem dramy jest to, że każdy nauczyciel ma możliwość wszechstronnego poszerzania celów. Należy ona bowiem do technik twórczych, o propozycje do odtwarzania mają na celu inspirowanie nauczyciela. Cały urok dramy polega na jej nagłych zwrotach, które przydają atmosfery tajemniczości. A to przecież dzieci lubią najbardziej. Na zajęciach nie da się bowiem przewidzieć zachowania wychowanków, a prowadzący musi odpowiednio reagować na zaskakujące go sytuacje, posługując się tylko własna intuicją.

Nauczyciel - wychowawca może w swojej pracy wykorzystać wiele technik dramy. Należą do nich między innymi:
- rozmowa - najprostsza do zorganizowania forma zajęć. Nauczyciel ma szansę korygować negatywne zachowania dzieci zauważone wcześniej na zajęciach;
- bycie lub wchodzenie w rolę - na przykład kłótnia sprzedawcy i klienta w sklepie;
- wywiad - oparty na rozmowie z jedną lub dwiema osobami. Fikcyjna sytuacja pobudza do oryginalności intelektualnej. Dziecko udaje wymyśloną postać, na przykład wróżki, krasnoludka, murarza. Po odgadnięciu odbywa się konferencja prasowa;
- samodzielne opowiadanie - na temat zadany przez nauczyciela lub wybrany przez dziecko;
- scenki i sytuacje improwizowane - poszerzona wersja wchodzenia w rolę;
- inscenizacja - nie jest typową techniką dramową ponieważ opiera się na wyuczonym wcześniej tekście. Przypomina ją teatr;
- pomnik (rzeźba) - modelowanie ciała, gestu, mimiki, ubioru;
- żywe obrazy - na przykład zastyganie w bezruchu w najciekawszym momencie;
- ćwiczenia pantomimiczne - przedstawienie ciałem, gestem, mimiką określonego tematu.

Mnogość technik dramowych umożliwia swobodę ich łączenia dla podniesienia atrakcyjności zajęć. W praktyce nie powinno się stosować tylko jednej z nich, gdyż zajęcia stają się monotonne. Każda technika ma swoje zalety, należy jednak pamiętać o stopniowaniu trudności, aby szybko nie zniechęcić dzieci.

Powstaje pytanie, w jakim wieku należy stosować dramę. W Anglii wpływom dramy poddawane są dzieci już w wieku 2 - 3 lat. Wydaje się, że ten sposób nauczania mógłby się szerzej przyjąć w polskim wychowaniu przedszkolnym i edukacji szkolnej jako jedna z form nauczania.

Stanisław Michałowski pisze, że "Animacja jest przeciwieństwem manipulacji i przymusu psychicznego, jej etyka każe szanować wolność i sumienie każdego z uczestników, budować wspólnotę, w której ludzie mogą być sobą. Pozwala to kłaść nacisk na integralny rozwój człowieka, jego rozumność, wolność woli, samoistność i aktywność". "Animować" zaś to tyle co "ożywiać", "natchnąć", "uduchowić". Praktyka zdaje się potwierdzać, iż drama w znacznym zakresie pełni takie właśnie funkcje.

Drama aktywizując dziecko i nauczyciela powoduje, że chcą się ze sobą spotykać i chcą siebie słuchać. Stwarza szansę łatwej informacji zwrotnej. Dzięki improwizacjom w rolach nauczyciel wie, co myślą i czują oraz czego uczą się (lub nie) jego wychowankowie.

Wychowanie przez dramę określa się jako coś, co wciąga człowieka w aktywne odgrywanie sytuacji, w których postawy, a nie postacie są najważniejsze, w których dochodzi się do pewnych odkryć w danym momencie.

Idee, które są nadrzędnymi wyzwaniami dramy, trafnie sformułował Kazimierz Obuchowski: "Odczłowieczenie i doczłowieczenie dokonuje się u każdej jednostki ludzkiej nieustannie (...). Nikt za nas nas nie doczłowieczy...". Dziecko należy przygotować do takiej drogi życia jak najlepiej i jak najwcześniej.

BIBLIOGRAFIA
1. Barańska E., Twórcze poszukiwania - innowacje i eksperymenty w wychowaniu przedszkolnym, "Wychowanie w Przedszkolu" 1994, nr 4.
2. Czapów Cz., Psychodrama, Warszawa 1979.
3. Debesse M., Etapy wychowania, Warszawa 1996.
4. Gordon T., Wychowanie bez porażek w szkole, Warszawa 1995.
5. Machulska M., Pruszkowska A., Tatarowicz J., Drama w szkole podstawowej, Warszawa 1997.
6. Marszałek C., Drama w przedszkolu, "Wychowanie w Przedszkolu" 1996, nr 9.
7. Michałowski S., W kręgu współczesnych zagadnień wychowawczych. Refleksje na tle nowego modelu pedagogiki alternatywnej, Cz.1, Bielsko-Biała 1991.
8. Obuchowski K., Człowiek intencjonalny, Warszawa 1993.
9. Pankowska K., Drama - zabawa - myślenie, Warszawa 1990.
10. Wasylik O., Drama i jej techniki, "Wychowanie w Przedszkolu" 1996, nr 9.
11. Way B., Drama w wychowaniu dzieci i młodzieży, Warszawa 1997.
 

Opracowanie: mgr Katarzyna Łapa - Dróżdż

Wyświetleń: 2955