Praca z dzieckiem nadpobudliwym w nauczaniu zintegrowanym

Trudności w pracy z dzieckiem nadpobudliwym w młodszym wieku szkolnym.

Z chwilą rozpoczęcia nauki w szkole dziecko wkracza w nowy świat oraz układ stosunków społecznych odmiennych od tych, które istniały w rodzinie. Staje wobec obowiązków wspólnych dla wszystkich dzieci w jego wieku. Dziecko w młodszym wieku szkolnym jest mobilizowane do dużego wysiłku fizycznego i psychicznego, intensywnie rozwija się społecznie. Szczególne znaczenie ma dla niego nauczyciel, którego autorytet w sprawach szkolnych przewyższa nawet autorytet rodziców. Wymagania jakie stawia szkoła oraz treści i środki nauczania są dostosowane do możliwości uczniów przeciętnych, o rozwoju typowym i harmonijnym. Dzieci, których rozwój odbiega od tego modelu znajdują się w szkole w sytuacji trudniejszej.

Nadmierna ruchliwość, zaburzenia uwagi i impulsywność, a także często towarzyszące im kłopoty z zapamiętywaniem i skłonność do nadmiernie żywych reakcji emocjonalnych powodują, że dzieci nadpobudliwe nie radzą sobie z nauką i nie potrafią podporządkować się regułom i zasadom obowiązującym w szkole. Takie dziecko nie może usiedzieć w ławce, wierci się lub chodzi po klasie. Wykonuje wiele różnych, drobnych czynności np. zamyka i otwiera piórnik, bazgrze po okładkach, skubie gumkę. Przywołane do porządku uspokaja się na bardzo krótko, po czym wraca do poprzedniej czynności. Na lekcjach z reguły nie uważa, nie słucha tego co mówi nauczyciel. Każdy uboczny bodziec wywołuje u niego żywą reakcję, głośno komentuje to co się stało i próbuje zainteresować tym kolegów. Najczęściej pozostaje poza nurtem lekcji, zapytane nie wie o co chodzi. Nie odrabia zadań domowych, zapomina zeszytów, farb, bloku i stroju na wychowanie fizyczne. Zaczepia inne dzieci, przeszkadza im w nauce. Kiedy nauczyciel nie zwraca na niego uwagi zaczyna błaznować np. wchodzić pod ławkę, śpiewać itp. Angażuje się niemal w każdy konflikt na terenie klasy, jego reakcja często przybiera formę agresji. Potrącone niechcący przez kolegów, rzuca się na nich i wszczyna bójkę. Niszczy wykonane przez inne dzieci prace. Skarcone wybucha płaczem, obraża się, trudno porozumieć się z nim, ponieważ w stanie emocjonalnego pobudzenia, nie przyjmuje żadnych argumentów. Dzieci nie chcą się z nim bawić, bo stale chce być w centrum uwagi, nie potrafi chwilę poczekać, przerywa zabawę innym. W rezultacie dziecko nadpobudliwe zyskuje opinię niegrzecznego, nieposłusznego, mającego lekceważący stosunek do nauki i autorytetów.

Dziecko z ADHD rozpoczynające naukę w szkole podstawowej staje wobec wymagań, którym mimo najszczerszych chęci nie może sprostać. Jego zachowanie spotyka się z niezrozumieniem, jest ciągle karane, upominane i wyśmiewane. Ma poczucie winy, że nie spełnia oczekiwań rodziców i nauczycieli. Rówieśnicy nie akceptują jego chęci ciągłego przewodzenia, nieumiejętności podporządkowania się regułom gry i powoli zaczynają go izolować od gry. Kłopoty z koncentracją uwagi, pamięcią i specyficzne trudności w uczeniu się sprawiają, że nie może liczyć na sukcesy w nauce. Rzadko zdarza mu się usłyszeć pochwałę. Zniechęca się do nauki, zaczyna unikać szkoły. U takiego dziecka spada poczucia własnej wartości, z niechęcią myśli o sobie, nie wierzy, że może odnieść sukces. Trudno jest prawidłowo żyć i rozwijać się kiedy potrzeba akceptacji, miłości, przynależności do grupy oraz osiągnięć nie są w pełni zaspokojone. Dziecko uczy się, że zyskuje uwagę ważnych dla niego osób, wtedy gdy zachowuje się źle. Nie mogąc sprostać wymaganiom otoczenia, zaczyna zachowywać się zgodnie z przypisaną mu rolą. Jeśli w odpowiednim czasie nie otrzyma pomocy mogą pojawić się w późniejszym wieku poważne zaburzenia zachowania i przestępstwa.

Nasuwa się pytanie w jaki sposób pomóc dziecku z ADHD, jakie działania dydaktyczno- wychowawcze podjąć, aby osiągnęło optymalny w stosunku do jego możliwości rozwój intelektualny i społeczny?

Sposoby pracy z uczniem nadpobudliwym w nauczaniu zintegrowanym.

Ogromną rolę w postępowaniu z dzieckiem nadpobudliwym odgrywa osobowość nauczyciela, który może je zachęcić do nauki lub zniechęcić do niej na zawsze. Powinien zaakceptować to, że dziecko z ADHD jest dzieckiem odmiennym, ma inne możliwości niż jego rówieśnicy i wymaga odmiennego traktowania. Znajomość objawów pozwoli na odróżnienie zachowań będących przejawami nadpobudliwości, od złośliwości lub niegrzeczności. W swojej pracy powinien stosować takie metody i rozwiązania, które stworzą dziecku szansę na osiągnięcie sukcesu.

Trudności wychowawcze jakie sprawia dziecko nadpobudliwe doprowadzają do sytuacji, że nauczyciel najchętniej pozbyłby się tak kłopotliwego ucznia z klasy przydzielając mu nauczanie indywidualne. O ile, korzyści płynące z takiego rozwiązania w zakresie przyrostu umiejętności szkolnych są duże, to wydaje się ono wysoce nieodpowiednie jeśli chodzi o rozwój społeczny ucznia. W szkole dziecko uczy się zasad współżycia z innymi ludźmi, rozumienia sytuacji społecznych, współdziałania, podporządkowywania się zasadom. Nauczanie indywidualne pozbawia dziecko nadpobudliwe opanowania tych umiejętności, które i tak są dla niego bardzo trudne, izoluje go od jego rówieśników zaburzając jego prawidłowy rozwój społeczny i emocjonalny. Zdarzają się jednak dzieci o tak nasilonej nadpobudliwości, że całkowicie uniemożliwiają prowadzenie zajęć, żadne zastosowanie wobec niego formy pomocy nie są skuteczne. W takiej sytuacji nauczanie indywidualne jest koniecznym rozwiązaniem.

Najlepszym miejscem nauczania dziecka z ADHD jest mało liczna klasa o charakterze integracyjnym, najlepiej z dwójką nauczycieli. Jednak nauczyciel, nawet w zwykłej klasie, ma wiele możliwości, aby pomóc nadpobudliwemu uczniowi. Ważne jest miejsce jakie zajmuje w sali lekcyjnej, powinien zawsze siedzieć w pierwszej ławce, jak najbliżej nauczyciela, sam albo w towarzystwie bardzo zrównoważonego kolegi. Spokojne siedzenie w ławce jest dla niego niemożliwe, dlatego należy ukierunkować jego aktywność angażując do pomocy podczas lekcji (rozdawanie kart pracy, pomocy szkolnych, ścieranie tablicy, przyniesienie kredy itp.). Z pożytkiem dla całej klasy będzie robienie częściej przerw śródlekcyjnych w postaci ćwiczeń ruchowych oraz taka organizacja zajęć, w której wystąpią różne formy aktywności dzieci.

Czasami dobrym sposobem jest pozwolenie dziecku na samodzielną regulację swej ruchliwości i danie mu możliwości rozładowania napięcia przez wykonanie dowolnych ćwiczeń, wtedy kiedy tego potrzebuje, w wyznaczonym dla tego celu miejscu w sposób nie zakłócający pracy innych dzieci. Warto ustalić z uczniem jakie zachowania mogą być dopuszczalne (kręcenie się w ławce, machanie nogami), a jakie bezwzględnie zakazane (wędrówki po klasie, wchodzenie pod ławkę, rozmawianie lub zaczepianie innych dzieci) oraz jakie grożą konsekwencje za nie stosowanie się do ustaleń.

Nauczyciel powinien tak postępować, by nie wzmacniać niewłaściwych zachowań ucznia zwracając na niego uwagę tylko wtedy, gdy stwarza jakieś problemy. Musi zauważać te momenty kiedy dziecko spokojnie pracuje i zachęcać go do dalszego wysiłku. W ten sposób wzmacnia jego pozytywną postawę. Dziecko nadpobudliwe ma mało okazji by usłyszeć słowa uznania dlatego ważne jest, aby dostrzec każde jego osiągnięcie i pochwalić je za to.

Ze względu na zaburzenia uwagi, uczeń z ADHD ma kłopoty ze zrozumieniem złożonych poleceń, dlatego należy je przekazywać w postaci krótkich, prostych komunikatów upewniwszy się wcześniej, że uczeń nas słucha. Kolejne polecenie można wydać dopiero wtedy, gdy dziecko skończy wykonywać poprzednie. Warto pamiętać, że dziecko nadpobudliwe nie słyszy około 50% z tego co się do niego mówi i zapamiętuje 50% z tego co usłyszało. Komunikaty skierowane do dziecka muszą więc być krótkie i jednoznaczne. Wielu nadpobudliwych uczniów łatwo się rozprasza. Każdy hałas, ruch, światło pojawiające się w klasie są w stanie odwrócić ich uwagę od wykonywanego zadania. Często skupiają się na pracy przez krótki czas, nie wystarczający jednak by ją ukończyć. Z tego powodu należy, w miarę możliwości, ograniczyć liczbę wzrokowych i słuchowych bodźców (uliczny hałas, tablice informacyjne, wystawy), które mogą prowadzić do rozproszenia uwagi ucznia. Trzeba dbać by na jego ławce były tylko niezbędne do pracy przedmioty.

Nauczyciel powinien zaobserwować na jak długo dziecko samo się skupia i w jego naturalnym rytmie pozwolić na oderwanie się od pracy, pytając go o coś lub wydając dodatkowe polecenie. Można zastosować kartkę z wyciętym okienkiem lub ramkę, aby pomóc uczniowi skupić uwagę na określonym przedmiocie lub tekście. Należy tak ułożyć program dnia, aby po wykonaniu czynności wymagających skupienia miał możliwość działania ruchowego. Dla osłabienia oddziaływania różnych rozpraszających odgłosów można założyć uczniowi słuchawki na uszy, zorganizować mu takie miejsce, w którym mógłby wyciszyć się, uciec od nadmiaru bodźców wzrokowych i słuchowych (może to być duże, przewiewne pudło lub parawan izolujący go od otoczenia).

Trzeba pamiętać, że dzieci dłużej skupiają uwagę na rzeczach, przedmiotach, którymi są zainteresowane, dlatego treści programowe należy przekazywać w nowy, ciekawy sposób. Ważne dla dziecka nadpobudliwego, które samo jest chaotyczne i rozkojarzone, jest stworzenie uporządkowanego środowiska. Łatwiej będzie mu funkcjonować gdy zna plan lekcji, wie co po czym i kiedy nastąpi, ma jasno określone zasady, których musi przestrzegać, zna konsekwencje ich złamania.

Dzieci z ADHD mają kłopoty z zastosowaniem zasad w praktyce, choć zwykle doskonale je znają i chcą przestrzegać, dlatego trzeba wielokrotnie przypominać im o przyjętych umowach. Dobrze jest zapisać je w formie regulaminu i wywiesić na ścianie. Łatwo wówczas powołać się na nie w sytuacjach problemowych.

Dzieci nadpobudliwe mają trudności z pamiętaniem o odrobieniu prac domowych, przyniesieniu potrzebnych na lekcję rzeczy. Uczniowi można pomóc zapisując w dzienniczku co jest zadane, czego trzeba nauczyć się na następną lekcję i co przynieść do szkoły. Będą to wskazówki również dla rodziców, które ułatwią im pracę z dzieckiem w domu.

Z nadpobudliwością związana jest pobieżność i pochopność myślenia z czego wynika zbyt szybkie formułowanie nieprzemyślanych odpowiedzi. Najczęściej jest to odpowiedź zła lub niepełna, dlatego należy dać uczniowi szansę skorygowania jej. W pracach klasowych i sprawdzianach dziecko z ADHD popełnia liczne błędy, które wynikają wyłącznie z nieuwagi, a nie z braku wiedzy. Ważne jest zatem przyzwyczajenie go do samokontroli i sprawdzania swoich prac.

Dziecku z zespołem hiperkinetycznym łatwiej uczyć się kiedy najważniejsze zagadnienia i informacje zostaną w jakiś sposób wyróżnione (np. podkreślone kolorowo, zaznaczone podczas wypowiedzi sygnałem: uwaga, to ważne!). Pomocne są wszelkie schematy, tabele, modele i pomoce wizualne. Po przekazaniu informacji należy stale sprawdzać czy uczeń usłyszał to co najważniejsze.

W obliczu zadań, nawet w niewielkim stopniu przerastającym jego możliwości, dziecko łatwo rezygnuje, jego działalność staje się zdezorganizowana, stan pobudzenia wzmaga się. Wymaga wtedy podparcia, a nawet pomocy w przezwyciężaniu trudności tak, aby zadanie zostało doprowadzone do końca.

W sytuacjach nowych, nieoczekiwanych dziecko nadpobudliwe reaguje bardzo emocjonalnie, ciężko przystosować się mu do zmian zachodzących w jego otoczeniu. Należy dziecku pomóc uprzedzając go i krótko objaśniając nową sytuację.

Nauczyciel powinien stale obserwować nadpobudliwego ucznia, uświadamiać mu jego mocne strony, pomóc uwierzyć we własne siły, stworzyć warunki zapewniające osiągnięcie sukcesu. Postępując w ten sposób wzmocni, niskie u dzieci z ADHD, poszanowanie własnej godności, poprawi jego pozycję w grupie rówieśniczej.

Odpowiednie traktowanie ucznia z nadpobudliwością psychoruchową stwarza mu szansę osiągnięcia stosownych do jego możliwości wyników w nauce oraz nawiązania pozytywnych kontaktów społecznych. Ważna jest współpraca nauczyciela z rodzicami. Musi on pamiętać o tym, że wychowywanie dziecka z ADHD jest bardzo trudne. Jego rodzice mogą być zmęczeni ciągłą aktywnością, impulsywnością i nieprzewidywalnością w zachowaniu swojego dziecka. Narażeni są też na krytykę ze strony otoczenia, które nie jest wyrozumiałe dla jego poczynań i zarzuca im brak umiejętności w wychowaniu potomka. Ze szkoły dostają informacje o niepowodzeniach w nauce i wybrykach swojego dziecka. Będą zatem unikać kontaktu ze szkołą, nie chcąc narażać się na kolejne, nieprzyjemne rozmowy. Nie można dopuścić do takiej sytuacji. W postępowaniu z uczniem nadpobudliwym nauczyciel i rodzice powinni być sprzymierzeńcami. Tylko wspólne oddziaływanie może przynieść efekty. Nauczyciel powinien wspierać rodziców w ich poczynaniach, zachęcać do współpracy, dostarczać pozytywnych informacji o dziecku wzmacniając w nich chęć do dalszej pracy.

Praca z dzieckiem nadpobudliwym jest trudna. Wie to każdy nauczyciel, który miał okazję mieć takiego ucznia w klasie. Warunkiem powodzenia w podejmowanych wobec niego działaniach, jest zrozumienie, że dziecko nadpobudliwe nie jest dzieckiem złym i niegrzecznym lecz takim, które samo ma trudności w kierowaniu swoim postępowaniem. Wymaga od nauczyciela szczególnej uwagi i odpowiedniego traktowania. Musi mieć on świadomość, że uczniowi z ADHD jest dużo trudniej zdobywać wiedzę i odpowiednio zachowywać się podczas zajęć.

Znając objawy i charakterystyczne dla tego zaburzenia zachowania, nauczyciel może modyfikować swoje postępowanie aby nie pogarszać i tak już trudnej sytuacji dziecka. Zwłaszcza, że początek nauki w szkole może mieć decydujące znaczenie dla jego przyszłości. Niepowodzenia szkolne i odrzucenie przez rówieśników mogą prowadzić do tego, że dziecko zacznie szukać akceptacji w grupach nieformalnych, często z marginesu społecznego. Prawidłowym, świadomie kierowanym procesem dydaktyczno- wychowawczym, w ścisłej współpracy z rodzicami, możemy zapobiec powstaniu niekorzystnych cech osobowości dziecka.

BIBLIOGRAFIA
1. Nartowska H.: Wychowanie dziecka nadpobudliwego. Nasza Księgarnia, Warszawa 1986.
2. Opolska T., Potempska E.: Dziecko nadpobudliwe. Program korekcji zachowań. Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno- Pedagogicznej MEN, Warszawa 1999.
3. Serfontein G.: Twoje nadpobudliwe dziecko. Prószyński i S-ka, Warszawa 1999.
4. Wolańczyk T., Kołakowski A., Skotnicka M.: Nadpobudliwość psychoruchowa u dzieci. Prawie wszystko co chcielibyście wiedzieć. Wydawnictwo Bi Folium, Lublin 1999.
 

Opracowanie: mgr Elżbieta Cichoń

Wyświetleń: 1423