Synagoga jako obiekt kultu gminy żydowskiej

Synagoga, czyli beit ha-kneset, Dom Zgromadzenia jest najważniejszym budynkiem w gminie żydowskiej. Pełni ona zarówno rolę domu modlitwy, jak też szkoły oraz miejsca spotkań przy omawianiu najważniejszych spraw dotyczących gminy.

Około 1825- 29 r. tj. w czasie pierwszego rabina postawiono w miejscu dotychczasowej drewnianej okazałą murowaną synagogę (szil), fundatorem obiektu była fundacja bogatego kupca żydowskiego Zalana Zandera.

Materiały do budowy kupiono od władz miasta z rozbieranych wtedy murów zamku, o czym świadczyć mogą odkryte w czasie remontu gotyckie cegły i ociosane kamienie. Pierwotny budynek, do którego około 1883 dobudowano od północnej strony babiniec, miał kształt prostokąta. Sklepienie sali modlitewnej oparte jest na czterech potężnych filarach, pomiędzy którymi znajduje się Bima (almemor), miejsce na podium otoczone balustradą, służące czytaniu rodałów i innym czynnościom obrzędowym. Na wschodniej ścianie ustawiona była szafa ołtarzowa, zachowana z wcześniejszej synagogi. Poniżej stały pulpity dla kantorów i fotel rabina. Po stronie zachodniej, nad przedsionkiem (polisz) był balkon na chór i miejsce modłów kobiet i dzieci. Wewnętrzne tynkowane ściany i deskowany sufit pokryte były malowidłami, o czym świadczą, odrestaurowane z zachowanych resztek na ścianie wschodniej i filarach bimy, malowidła wykonane przez artystę Milkmana z Warszawy, przedstawiają ornamenty architektoniczne, girlandy i motywy roślinne. Na sklepieniu wymalowane były wzory "okuciowe", obecnie sufit pokrywają deski z drzewa modrzewiowego pomalowane bezbarwnym lakierem.

Według żydowskiej tradycji w synagogach nie pokazuje się wizerunków ludzi.

Obiekt koniński od 175 lat do dziś budzi podziw wielkością i kształtem architektonicznym, nawiązującym do synagogi poznańskiej z XVII wieku, fasada ulicy Mickiewicza, niegdyś Bożnicza, jest boniowana - tworzy na tynku poziome podziały, gzymsy. Część środkowa ma dwa pilastry w górze zryzalitowane i zwieńczone attyką. Okna mają profilowane opaski zamknięte łukami podkowiastymi. Zachowane są ozdobne drzwi wejściowe z półkolistym oświetleniem, umieszczone w portalu z łukiem wklęsło - wypukłym.

Żyrandole i kinkiety nawiązujące do siedmioramiennych menor wykonał artysta Bos Gosławski z Ledniogóry. Meble projektowane przez artystkę Annę Rozmuską z Poznania wykonał inż. Jerzy Ratajczak ze Swarzędza.

W latach 1939 - 40 wnętrze budynku zostało zniszczone przez Niemców, w czasie okupacji i później aż do 1980 roku wykorzystywany jako magazyn różnych zakładów pracy, następnie jako zaplecze przedsiębiorstwa budowlanego i piekarni PSS "Społem".

W latach 1984 - 88 został przeprowadzony remont konserwatorski opuszczonej od kilku lat i znajdującej się w opłakanym stanie synagogi.

Obiekt był restaurowany ze środków Narodowego Funduszu Rozwoju Kultury pod nadzorem Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków, a organizatorem prac wykonawczych była dyrekcja Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej. Dokumentacje techniczną wykonało przedsiębiorstwo ARPEX - WEST z Poznania, a roboty rzemieślnicy z Konina; Adam Dresler, Mieczysław Lisień, Kazimierz Pietrarzak, Andrzej Babiński, Stanisław Banach.

Na bogactwo synagogi składały się srebrne przedmioty kultowe między innymi korona i pas na Torę, wskaźnik (jad), puszki, lampki chanukowe, menory (lichtarze), bogato tkana złotą nicią tkanina zakrywająca Torę (parochem).



Drugą żydowską świątynią w Koninie beit ha-midrasz, inaczej dom modlitwy i studiów talmudycznych zbudowano w latach 80 - tych XIX wieku. Budynek ten zachował tylko niezmienioną bryłę zewnętrzną, wewnątrz jest całkowicie przebudowany.

Pierwotnie w sali na parterze znajdowały się ponumerowane ławki, dwa stoły, a w murze osadzone były szafy biblioteczne pełne ksiąg. Na piętrze były miejsca dla kobiet zajmowane w czasie nabożeństw.

W okresie międzywojennym budynek stanowił centrum życia duchowego i intelektualnego żydów konińskich. Odwiedzali go pobożni żydzi, natomiast żądni wiedzy kupcy i rzemieślnicy żydowscy korzystali z bogatych zbiorów bibliograficznych. Różnych wydań; Tory (Tora; hebr. "nauka", "prawo"), Talmudu, Gemary, Moszny, książek kabalistycznych, mistycznych, publikacji chasydzkich, wydanych w języku hebrajskim i jidysz.

Obecne wykorzystanie budynku nawiązuje do tradycji czytelniczej synagog, z której zachowało się tylko kilka książek z bogatych zbiorów opatrzonych okrągłą pieczątką, spalonych w czasie okupacji. Książki te przechowywane w gabinecie dyrektora świadczą o niegdysiejszej świetności zbiorów.

Synagoga siedzibą biblioteki

Po utworzeniu województwa konińskiego, decyzją wojewody Henryka Kaźmierczaka, z dniem 1 sierpnia 1975 roku została powołana Wojewódzka Biblioteka Publiczna. Bazę biblioteki stanowił budynek przy ulicy Mickiewicza 2 wraz z zapleczem (podwórze, opuszczone budynki, wiaty), które w kolejnych latach znacznie powiększono dzięki przebudowie. Po gruntownym remoncie i nieznacznej przebudowie piętra, ulokowano w nim bibliotekę dziecięcą i filię muzyczną. Piętro służy organizowaniu imprez oświatowych.



W 1992 roku baza biblioteki została pomniejszona poprzez wprowadzenie do części pomieszczeń Wojewódzkiego Ośrodka Kultury.

Pierwsze lata funkcjonowania biblioteki jako instytucji wojewódzkiej były bardzo efektywne i owocne w pomysły, skutkiem powyższego było powiększenie księgozbioru, wzrost liczby czytelników i wypożyczeń.. Zjawisku temu sprzyjały; ogłoszony w 1976 Rok Bibliotek i Czytelnictwa, który wzbogacił biblioteki publiczne o udział zakładów pracy jako patronackich przedsięwzięciach bibliotekarzy, oraz powołanie Narodowego Funduszu Rozwoju Kultury, który zaspokajał potrzeby finansowe bibliotekarstwa, bo zapewniał środki na zakupy nowości, kosztowne remonty i wynagrodzenia pracowników. Lata osiemdziesiąte, wobec złej sytuacji gospodarczej kraju i zmian społeczno - politycznych, przyniosły pogorszenie warunków pracy bibliotek, głównie wiejskich. Zaczęły się kłopoty z zakupem książek, szczególnie lektur, klasyki polskiej i obcej, literatury dziecięcej i książek informacyjnych. Kolejne zmiany przyniósł 1990 rok, gdy biblioteki, w ślad za umową o samorządzie terytorialnym, zyskały status placówek samorządowych, od roku 1991 finansowanych przez gminy. Kondycja bibliotek uzależniona została od możliwości finansowych miejscowych władz oraz ich stosunku do problemów czytelnictwa i szeroko pojętej kultury.

Wojewódzką Biblioteką Publiczną od jej powstania w roku 1975 do końca roku 1990, czyli odejścia na emeryturę, kierował Roman Sobczak z pomocą zastępców - Lecha Hejmana i Izydora Garbariaka oraz kierowników działów - Stanisława Wróblewskiego, Jadwigi Sznajder, Bogumiły Wajnert - Andrzejewskiej, Jadwigi Janickiej. Obecnie dyrektorem placówki jest Lech Hejman, zastępcą Małgorzata Szamanek - Dardas, obowiązki kierowników działów lub sekcji pełnią; Magdalena Czechyra, Barbara Andrzejewska i Główna księgowa Bogumiła Bil.

Bibliografia

1. Biliński L. - Podstawy prawne i organizacje bibliotek publicznych, "Poradnik Bibliotekarza" 1992 nr 5, s.20

2. Burakowski J. - Samorządowa Biblioteka Publiczna, Warszawa 1994.

3. Hejman L. - Działalność kulturalno - oświatowa bibliotek publicznych powiatu konińskiego (maszynopis) 1979.

4. Hejman L. - Półwiecze. Bibliotekarstwa Publicznego w Koninie, Konin 1997.

5. Hejman L. - Taki był Konin, "Głos Wielkopolski" 08.02.2000 nr 2, s. 4.

6. Howorka B. - Elementy prawa dla bibliotekarzy i dokumentalistów, Warszawa 1990.

7. Kołodziejska J. - Biblioteki publiczne, Warszawa 1972.

8. Lenczowski A. - Udostępnianie zbiorów bibliotecznych, Warszawa 1985.

9. Lewicki J. - Centrum Ustawicznego Kształcenia Bibliotekarzy 40 lat w służbie polskiego bibliotekarstwa. "Poradnik bibliotekarza" 1994 nr 5, s. 6.

10. Sobczak R. - Bibliotekarstwo powszechne, Konin 1970.

11. Wołosz J.- Organizacja biblioteki i kierowanie jej działalnością, Warszawa 1981.

12. Zarzębski T. - Przepisy prawne, Warszawa 1985.
Jolanta Maciejak-Starosta
 

Opracowanie: Jolanta Maciejak-Starosta

Wyświetleń: 1036