Origami jako forma aktywizacji dzieci

Origami znaczy po japońsku składanie papieru. Składanie, zaginanie papieru odbywa się po liniach prostych we wszystkich kierunkach. Powstałe w ten sposób płaszczyzny są tylko nakładane na siebie symetrycznie. Origami jest starą wschodnią sztuką tworzenia figurek z papieru. Reguły nakazują składać papier bez nacinania i klejenia. "Papierowe rzeźby" starają się mniej lub bardziej naśladować obiekty istniejące w rzeczywistości, a jedynym ograniczeniem jest fantazja artysty i wytrzymałość papieru. Origami dostarcza nam przeżyć, związanych z tworzeniem, rozwija artystycznie i uwrażliwia na piękno otaczającego świata. Jednocześnie nie jest zbyt wymagające, każdy może rozwijać pasję w dowolnym tempie i czasie.

Korzenie sztuki sięgają do starożytnych Chin, w których narodziła się ona wraz z wynalezieniem papieru. Rozwinięta została jednak w Japonii i dlatego uważa się ją za tradycyjną sztukę japońską. Początkowo figurek origami używano do obrzędów religijnych. Sztuka ta dostępna była wcześniej jedynie dla bogatych dworzan. Dzisiaj, bardzo popularna w Japonii, dostępna jest dla każdego - dorosłego i dziecka, sprawnego i niepełnosprawnego na całym świecie. W Europie origami pojawiło się najpierw w Hiszpanii. Później bardzo szybko rozpowszechniło się na inne kraje. Do jednego z wczesnych eksperymentatorów europejskiego origami zalicza się samego Leonarda da Vinci. Doniosłą rolę origami w Europie dostrzeżono wówczas, gdy sztuka ta wykorzystana została jako środek wspomagający wszechstronny rozwój dziecka. Zaczęto wówczas wprowadzać origami do systemu edukacji.

Origami to sztuka, która potrafi fascynować każdego. Daje wiele radości, usprawnia ręce i rozwija twórcze myślenie. Manipulacja papierem i ruch rąk doprowadzają do wyrównania napięcia mięśniowego po obu stronach ciała dziecka. Składanie papieru wpływa na pamięć, koncentrację, koordynację wzrokowo-ruchową i przestrzenną, uczy dokładności i cierpliwości.

Dzieci przejawiają naturalną aktywność, która wypływa z ich potrzeby poznawania świata. Składanie papieru w oparciu o techniki płaskie sztuki origami jest bardzo ciekawą formą ich aktywizacji. Jest lubianą przez dzieci formą zabawy. Podczas składania dzieci same tworzą różne postacie, choć opierają się na przygotowanym modelu czy schemacie. Każda drobna zmiana czy przekształcenie wzoru dostarcza im wiele radości, zachęca do następnych prób w składaniu. Dzieci odkrywają siebie w nowej roli twórcy i autora. Rozsypane na ławce kwadraty, koła w różnych kolorach i wielkościach to teren badawczy dla dziecka, które porównuje, przelicza, przekształca, bardzo często opowiada o tym, co robi. To niekończące się ćwiczenia językowe, matematyczne oraz zbieranie ogromnej liczby różnorodnych doświadczeń dla rozwijającej się dynamicznie wyobraźni. Konstruowanie papierowych form może stać się przydatnym narzędziem integrującym wszelkie doświadczenie zmysłowe dziecka, zbierane systematycznie podczas każdej zabawy z papierową składanką, szczególnie na poziomie edukacji elementarnej. Składanie przez dzieci form dostosowanych do ich wieku, odpowiednich do poziomu ich sprawności manualnej i intelektualnej, stwarza sytuację, że każda wykonana praca będzie wielkim sukcesem dziecka. Wzrasta wówczas jego poczucie wartości, co daje bardzo pozytywne rezultaty w procesie wychowania. Każde dziecko może wykonać czynność jaką jest zaginanie papieru. Zgięte kwadraty czy koła stają się elementem większych kompozycji. Podczas składania i konstrukcji form dzieci rozmawiają, wybierają wielkość kwadratów, kół, decydują o kolorze, kształcie, przeliczają liczbę złożonych elementów. Czynności te nauczyciel może wykorzystać, aby zrealizować podczas zajęć treści z zakresu wielu edukacji: matematycznej, polonistycznej, technicznej czy plastycznej.

Właściwie i umiejętnie zintegrowane z innymi przedmiotami nauczania zajęcia origami:

- kształtują osobowość dziecka,
- ujawniają stopień jego rozwoju intelektualnego,
- ujawniają sprawność manualną, a także integrację wzrokowo-ruchową,
- usprawniają manualnie,
- uczą posługiwania się wyobraźnią i rozwijają ją,
- inspirują do twórczego myślenia i wypowiadania się na piśmie,
- zaspokajają potrzeby poznawcze i emocjonalne ucznia,
- rozwijają sprawność językową w zakresie pisania, mówienia i czytania,
- kształtują umiejętność pracy z tekstem,
- uczą zasad gramatyki i ortografii,
- wzbogacają wiedzę o języku.

Zajęcia origami z kwadratów skorelowane i zintegrowane z matematyką uczą:

- stawiania hipotez i ich weryfikacji, czyli wdrażają do rozwiązywania problemów oraz pokonywania trudności z tym związanych,
- tworzenia form geometrycznych,
- uchwycenia proporcji i struktury,
- rozwijają myślenie konstrukcyjne,
- rozwijają wyobraźnię przestrzenną.

Origami jako metoda w nauczaniu początkowym może być tak samo atrakcyjna dla ucznia, jak gry i zabawy dydaktyczne. Może być stosowane nie tylko w integracji z poszczególnymi przedmiotami nauczania, ale także na zajęciach korekcyjno-kompensacyjnych oraz wyrównawczych. Origami szeroko wykorzystujemy podczas zajęć plastyczno-technicznych. Wykonujemy wówczas piękne dekoracje, laurki, pocztówki, kolorowe obrazki.

Zanim rozpoczniemy zabawę z tzw. klasycznym origami, czyli składanie form przestrzennych z kwadratu, zapoznajemy dzieci ze sposobami składania papieru w tzw. technikach płaskich. Zarówno w technikach płaskich jak i przestrzennych składamy papier w oparciu o płaszczyzny foremne tzn. koło, kwadrat, trójkąt równoboczny.

Origami płaskie z koła - technika ta polega na składaniu papierowych kółek w różnych formatach, komponowaniu na płaszczyźnie obrazka z dowolnej liczby pozaginanych kół. Kółka, z których komponujemy obrazek przylepiamy delikatnie przy użyciu niewielkiej ilości kleju oraz w taki sposób, aby można było je odgiąć i zobaczyć jak zostały zagięte. Wprowadzając technikę origami z koła do pracy z dziećmi pamiętamy o zasadzie wykonywania tylko jednego zgięcia na każdym kole w formach początkowych. Jeżeli prace wykonane zgodnie z tą zasadą są estetyczne, wprowadzamy krok po kroku kompozycje trudniejsze, w których koła pozaginane są wielokrotnie.

Takie same zasady obowiązują podczas składania papieru techniką origami z kwadratu i trójkąta równobocznego. W komponowaniu płaskich obrazków często wykorzystuje się kwadraty pozaginane w podstawowe bazy wyjściowe do origami przestrzennego np. bazę lody, bazę kwadrat, bazę drzwi. Są to bardzo ważne techniki, aby udoskonalić dokładność składania.

Na pierwszych zajęciach uczymy dzieci prostych zagięć. Uczniowie uczą się bardzo dokładnego zaginania kartki po przekątnej i po obu przekątnych. Składają kwadrat na pół wzdłuż jednego boku oraz powtarzają zagięcie wzdłuż drugiego boku. Następnie uczymy formy wyjściowej zaginania kartki "lody". Z czasem dzieci poznają formy zaginania papieru "kwadrat" i "drzwi".

Ważnym elementem procesu składania papieru jest jego etapowość, która gwarantuje dziecku możliwość odnoszenia kolejnych małych sukcesów. Nauczyciel musi pamiętać o stopniowaniu trudności. Najpierw sam pokazuje mniej i bardziej skomplikowane załamania. Wybiera i sam dostosowuje tematykę origami z kwadratów, koła do "sfery najbliższego rozwoju" swoich uczniów. Uczeń najpierw naśladuje ruchy nauczyciela. Następnie sam się ich uczy czytając schemat, a później modyfikuje tworząc coraz bardziej skomplikowane formy. Po wykonaniu danej pracy, postaci, zwierzątka czy kwiatka przystępujemy do omówienia. Uczeń sam podejmuje decyzję, którą z wykonanych prac chce oddać na wystawę. To uczeń dokonuje wyboru, ponieważ on jest twórcą swej pracy i do niego należy osąd.

Omawiając prace origami nauczyciel powinien zwrócić uwagę na:

- elegancję i estetykę prac,
- dokładność i precyzję wykonania zagięć,
- kolorystykę,
- dobór odpowiedniej faktury i grubości papieru,
- uchwycenia kształtu i wielkości,
- lekkość wykonywanych prac - praca musi żyć i sprawiać wrażenie lekkości,
- przygotowanie warsztatu pracy i porządek,
- samodzielne dochodzenie do popełnionych błędów, korygowanie ich.

Różnorodność form i technik w składaniu papieru to szeroka gama narzędzi edukacyjnych dla nauczycieli. Polskie Centrum Origami od kilku lat upowszechnia i propaguje składanie papieru w Polsce, jak i zbiera doświadczenia zarówno polskich jak i zagranicznych pasjonatów tej sztuki. Stowarzyszenie stara się opracować konkretne metody pracy w oparciu o origami związane zarówno z typową zabawą jak i typowym działaniem edukacyjnym.

W jednej z ofert Wydawnictwa Nowa Era w pakiecie podręczników JUŻ W SZKOLE dla kl. I-III możemy znaleźć pozycję "Papierowe składanki". Zawierają one wzory składania papieru oraz gotowe elementy do składania dla dzieci.

Dla wielu miłośników sztuki origami, którzy przepięknie składają bardzo trudne formy z zawiłych schematów problemem staje się sposób, w jaki powinni uczyć tej sztuki. Nie wszyscy uczniowie z zapałem przystąpią do analizy wyrysowanego schematu. Stąd nauczyciele origami najczęściej swoje zajęcia opierają o technikę origami story - w której nauczyciel - bajarz opowiada ciekawą historię, a jej zdarzenia ilustruje kolejnym zagięciem papieru. Taka animacja płaszczyzną origami wprowadza dzieci w świat miniteatru, który dzieje się na każdej szkolnej ławce. Uczniowie własnoręcznie wykonują postacie bohaterów opowieści lub przedstawiają ich działanie. Opowieść kończy się sukcesem, ponieważ każdy aktor, który uczestniczył w zabawie posiada samodzielnie wykonany przez siebie rekwizyt.

Niezwykłe walory techniki origami story rozumieją w szczególny sposób nauczyciele kl. I - III, którzy w oparciu o papierowe opowieści starają się zbudować cykle zajęć zintegrowanych. Oczywiście podczas tych zajęć nauczyciel oprócz opowiadania i składania proponuje dzieciom inne rodzaje aktywności, aby podczas takich zajęć uczniowie realizowali treści wielu edukacji.


Autorka wielu książek o sztuce origami D. Dziamska w jednej z nich napisała: "Origami to sztuka, która podobnie jak ogród rozwija się i ciągle zaskakuje nowymi, interesującymi kształtami papierowych modeli. Nieskończona liczba cudów w papierowym ogrodzie to morze kwiatów, drzew i roślin tych odkrytych, ale również tych, które istnieją w naszej wyobraźni".

Zachęcam nauczycieli, aby wykorzystywali sztukę składania papieru jako narzędzie dydaktyczne, narzędzie integracji przedmiotów, formę wspierającą naukę innych technik plastycznych, a przede wszystkim jako metodę systematycznej fachowej stymulacji i rozwoju wyobraźni dzieci.

BIBLIOGRAFIA

1. Dziamska D.: Już w szkole 1, 2, 3. Papierowe składanki, Warszawa 2003, Wydawnictwo Nowa Era
2. Dziamska D.: Smoki i inne papierowe cuda, Poznań 1997, Wydawnictwo "MAG"
3. Dziamska D.: Cuda w papierowym ogrodzie, Poznań 1999, Wydawnictwo "MAG"
4. Gołąb T.: Origami w pracy dydaktyczno-wychowawczej, "Życie Szkoły"

 

Opracowanie: Beata Kowalczyk

Wyświetleń: 4257