„Każde pokolenie musi na nowo określać charakter, cele i kierunek wychowania”.
Zadania szkoły nie są nie zmienne. Zmieniamy je, bo szkoła nie funkcjonuje w izolacji. Docierają do niej „odgłosy” światowego kryzysu, sporów politycznych, bezrobocia, głodu, zagrożenie naturalnego środowiska, obłędnego wyścigu zbrojeń, ale zmieniamy je także, a może przede wszystkim, ponieważ lepiej poznajemy ucznia, prawidłowości jego rozwoju, lepiej rozumiemy potrzebę procesów wychowawczych.
Przed kilkunastu laty eksponowano głównie wyposażenie uczniów w system wiedzy z różnych dziedzin życia, w umiejętności wykorzystywania tej wiedzy w rozwiązywaniu problemów. Dzisiaj natomiast jednym z podstawowych warunków dalszego rozwoju systemu edukacji wczesnoszkolnej jest „oparcie jej na pedagogice oczekiwań dziecięcych związku z tym istotą pracy edukacyjnej jest wspieranie rozwoju ucznia. To wymaga stworzenia takich sytuacji edukacyjnych, które- jak twierdzi
C. Rogers- stwarzają sprzyjające warunki, by „wyzwolić” ciekawość, pozwolić jednostkom poszukiwać w nowych kierunkach, które dyktowane są przez ich zainteresowania, uwolnić zmysł dociekania, pozostawić swobodę do pytań i poszukiwań.
Pedagogika wczesnoszkolna nastawiona na dziecko, a nie na realizację wyłącznie „zewnętrznego programu” ma w swoim zarysie między innymi poprzez fragmentaryczną
z konieczności analizę,” egzystencji” dziecięcej poszukiwania odpowiednich” konstrukcji teoretycznych”. Szkoła, lekcje są miejscem uczenia się uczniów, ważnym miejscem, aczkolwiek nie jedynym. Formą nauczania pozwalającą rozszerzyć proces dydaktyczno-wychowawczy szkoły, klasy jest nowocześnie rozumiana praca domowa ucznia.J ak wiele zagadnień w pedagogice, tak i nauka domowa należy do kontrowersyjnych. Przede wszystkim jaskrawe różnice zdań występują
w zainteresowaniu tym zagadnieniem, gdyż nauka(praca) domowa nie zawsze jest pracą wykonywaną w domu ucznia.
Był czas, kiedy nikt nie kwestionował: zadania domowe ucznia były integralnym elementem jego pracy i bez niej nie mogło być mowy o nauczaniu i uczeniu się. Określenie ”prace domowe” były używane zamiennie, zamiast określenia „utrwalanie”. Gdyby jednak głębiej wniknąć w istotę zagadnienia, łatwo by można zauważyć, że twórcy teorii nauczania i uczenia się nie o zadawaniu domowym piszą, lecz o zastosowaniu(Herbart), sprawdzaniu hipotezy za pomocą nowych obserwacji lub eksperymentów(J. Dewey).B. Nawroczyński pisał wprost ”zadawanie jest czymś, co się lekceważy”. Nie stało się ono jeszcze dla nas problemem dydaktycznym. Zdanie to można powtórzyć
i dzisiaj, bo rzeczywiście nauka domowa ucznia jest przez wielu nauczycieli lekceważona, chociaż stanowi ważny problem dydaktyczny. Odmienne rozumienie istoty i znaczenia nauki domowej można zauważyć w różnych systemach dydaktycznych.
Na przestrzeni dziejów nauczania szkolnego pogląd na znaczenie i wartość pracy domowej ucznia ulegał licznym zmianom. Aktualne zadanie wychowawcze i dydaktyczne szkoły oraz systemy
i metody nauczania wywierały wpływ na kształtowanie tego poglądu,
W starożytności brak podręczników i rozpowszechnionych tekstów naukowych, eliminował całkowicie pracę domową ucznia i ograniczał nauczanie do udzielania przez nauczyciela indywidualnych lekcji w szkole. Nauczyciel zapoznawał swego ucznia ze sztuką czytania wygłaszając głośno i wyraźnie dane słowa czy zwroty i polecając powtarzać je uczniowi. Pisał rylcem litery na tabliczce, odczytywał je i kazał uczniom naśladować. Najważniejszym zadaniem w nauce rachunków było wyuczyć biegle tabliczki mnożenia, którą mistrz recytował, a uczeń za nim na pamięć powtarzał. Podobnie uczono poezji. Przy tego rodzaju wykładowo pamięciowej metodzie uczeń wszystkiego uczył się w szkole, wysłuchując wielokrotnie słów mistrza i starając się je zapamiętać.
W średniowieczu stan ten nie uległ zasadniczej zmianie. Książka była rzadkością i miał ją co najwyżej nauczyciel. Uczeń słuchał i potem głośno powtarzał. Jak pisał Jan Zborowski „jeśli nie mógł powtórzyć, Brał rózgi, aż wskazane zdanie wbił sobie w pamięć, przy czym nie chodziło wcale
o to czy je rozumie”. W okresie późnego średniowiecza, dzięki rozpowszechnieniu pisma powstaje nowa metoda pracy- dyktowany wykład. Zapisany wykład uczniowie musieli nauczyć się na pamięć.
Renesansowy pogląd na świat zdecydowanie odmienny od średniowiecznego, bo akcentujący nowoczesne pojmowanie człowieka jako świadomego twórcy dziejów, miał wpływ na rozwój nauki. Fundamentem renesansu były nauki przyrodnicze i humanistyczne, mające ukazać prawdziwy świat, prawdziwego człowieka, oglądanych oczyma nie wiary, lecz rozumu. Rozwój tych nauk był uwarunkowany przez doniosłe odkrycia i wynalazki, a to ukształtowało warunki ekonomiczne
w Odrodzeniu. Odkrycia geograficzne, wynalazki, rozwój przemysłu i handlu stanowią zapotrzebowanie na duży zasób wiadomości z przyrody, geografii, techniki, rzemiosła i sztuki, a to wywiera wpływ na rozszerzenie się nauki poza szkołę. Pojawia się system klasowo-lekcyjny, wyłania się konieczność przenoszenia pracy ucznia częściowo z klasy do domu. Upowszechnienie książek
i podręczników szkolnych umożliwia zadawanie uczniom pracy domowej.
Wiek XVIII cały ciężar uczenia przenosi się na pracę ucznia w domu. Stosuje się zadawanie „paznokciowe” wyznaczając tekst wyuczeniu się na pamięć. Z końcem wieku XVIII pojawia się koncepcja kształcenia formalnego, która dominuje w całym XIX wieku.
Sprowadzanie do minimum nauki domowej przy jednoczesnym doskonaleniu metod nauczania lekcyjnego stało się naczelnym zadaniem podjętej w 1918 roku reformy szkolnej w Polsce. To zlekceważenie nauki domowej miało fatalne skutki. Młodzież nie umiała się uczyć, nie potrafiła korzystać z książek i czasopism. Miała trudności w sporządzaniu notatek, przygotowywaniu prac.
W okresie powojennym nauka domowa ucznia zaczęła budzić zainteresowanie uczniów, rodziców, nauczycieli i władz oświatowych, która poprzez urzędowe zalecenia starała się wskazywać jej rolę
w procesie kształceni, instruować, co i jak zadawać.
Przeciwnicy jakiejkolwiek nauki domowej swe stanowisko uzasadniają troską o zdrowie fizyczne i psychiczne uczniów. Nie do wyjątków należą zwolennicy całkowitego wyeliminowania bądź ograniczenia pracy domowej do minimum. W takich przypadkach wysuwają najczęściej następujące argumenty:
-niejednakowe warunki uczenia się poza szkołą;
-przeciążenie uczniów;
-zachowanie proporcji między zadaniami ucznia w czasie lekcji, a zadaniami do wykonania w domu;
-błędy w zadawaniu i sprawdzaniu pracy domowej.
W literaturze pedagogicznej autorzy różnie określają omawianą formę zajęć uczniów: nauka domowa, praca domowa, praca międzylekcyjna, praca lekcyjno-domowa, nauka własna. Sama czynność uczenia się w domu bywa określana przestarzałym terminem „odrabianie pracy domowej”, „odrabianie lekcji”.
Nauka domowa w edukacji wczesnoszkolnej nabiera szczególnego znaczenia jako przygotowawczy etap do późniejszego samokształcenia. Wdrażanie do samodzielnego uczenia się już od pierwszych chwil pobytu w szkole uzasadnione jest tym, że dziecko musi opanować nawyk samodzielnej pracy, podstawowe umiejętności korzystania z różnych źródeł wiedzy i inne umiejętności przydatne w procesie samokształcenia. We współczesnej edukacji nauka domowa, to także dodatkowy, indywidualny wkład w realizację osobistych zainteresowań ucznia, który pozbawiony bezpośredniej kontroli ze strony nauczyciela, staje się aktywny i samodzielny. Samodzielność jako postawa szczególnie ważna u współczesnego człowieka,samodzielność to przeciwieństwo postawy bierno-odbiorczej, postawy reproduktywnej i impulsywnej.
Zadania domowe mogą przekształcić budzone na lekcjach zainteresowania i zaciekawienia
w zainteresowania i zaciekawienia pozaszkolne, które umożliwiają im wyjście poza stereotypowy zbiór zadań i ćwiczeń utrwalających oraz pozwala na uzupełnienie, pogłębienie i wzbogacenie wiedzy własnym wysiłkiem. Stwarzają doskonałe warunki rozwoju takich cech woli i charakteru ucznia, jak wytrwałość, wiara we własne siły, odwaga, pilność, obowiązkowość, systematyczność, dokładność. Nauka domowa może także umożliwić rozwój różnego rodzaju pasji, które nie powstały w czasie nauki szkolnej. Ma to szczególne znaczenie ze względu na uczniów słabszych, którzy dzięki temu, że
w zajęciach szkolnych zostaną wykorzystane ich pozaszkolne zainteresowania, będą lepiej motywowani do nauki.
Istotną kwestią jest sam sposób formułowania zadań przez nauczyciela lub tez stwarzanie takich sytuacji, które by do sformułowania zadań prowadziły samych uczniów. Kuligowska uważa, że tryb i sposób formułowania stawianych uczniom zadań do wykonania w domu mają wpływ na samodzielność i twórczość. Służą im tylko zadania zrozumiałe, sformułowane jasno i wyraźnie. Atrakcyjne zadanie może uruchomić motyw ciekawości, poznania .Zadanie może być sformułowane w sposób oryginalny, nowy, a nawet zaskakujący czy intrygujący ucznia.
Aby nauka domowa umożliwiała uczniom osiąganie zakładanych efektów, zadanie powinno spełniać kilka warunków:
• Cele i treści zadań powinny być jasno określone, atrakcyjne dla ucznia, oceniane przez niego jako ciekawe i wartościowe;
• Działania, jakie uczniowie mają podjąć, aby osiągnąć cele, muszą być różnorodne;
• Realizacja zadań powinna kończyć się osiągnięciem celu i tworzyć poczucie sukcesu.
• Kolejne zadania powinny być coraz bardziej uzasadnione, aby nie wywoływały znudzenia.
Zadawanie pracy domowej powinno wiązać szkolną i domową naukę w jednolity proces nauczania. Jak wynika z analizy literatury, większość pedagogów nauce domowej przypisuje następujące funkcje:
1. Dydaktyczną
• Opanowanie nowego materiału,
• Utrwalenie przyswojonego materiału,
• Kształtowanie umiejętności i nawyków, rozwijanie samodzielności w myśleniu i działaniu.
2.Wychowawczą
• Kształtowanie woli i charakteru,
• Rozwijanie systematyczności i dokładności,
• Wzmacnianie wiary we własne siły,
• Kształtowanie właściwego stosunku do pracy i ludzi.
Na funkcję pracy domowej mają wpływ następujące elementy, wzajemnie ze sobą powiązane:
-treści pracy, powiązane treści pracy domowej z pracą na lekcji,
-motywacja, nastawienie uczniów do wykonywania pracy,
-odpowiedni poziom trudności pracy domowej,
-samodzielność ucznia w wykonywaniu pracy domowej i umiejętność uczenia się,
-warunki domowe do wykonywania pracy.
Zdaniem J.Kujawińskiego koncepcja pracy lekcyjno-domowej zakłada preferowanie twórczej aktywności prospołecznej, polegającej na powoływaniu do istnienia nowych dla ucznia wartości przyczyniających się do zaspokojenia zarówno potrzeb wlanych jak, i cudzych, jest koncepcją metodyczną o wyraźnych walorach kształcących i wychowawczych, którą można stosować na każdym szczeblu edukacji szkolnej.

Literatura wykorzystana w pracy:
Kujawinski J. O doskonaleniu w pracy lekcyjno domowej. Warszawa 1990
Kuligowska K. Doskonalenie lekcji. Warszawa 1984
Nawroczyński B. Zasady nauczania.Wrocław1930
Zborowski J. Proces nauki domowej ucznia szkoły podstawowej. Warszawa 1961
Więckowski R. Pedagogika wczesnoszkolna. Warszawa 1998
Szpiter M. Znaczenie nauki domowej. Życie szkoły 1998,nr6

Wyświetleń: 3475