ADHD i nadpobudliwość występujące u dzieci i młodzieży to jedne z przyczyn niepowodzeń szkolnych i trudności wychowawczych. Zaburzenia te różnią się przyczynami, częściowo także objawami.
Nadpobudliwość przejawia się w jednej, dwóch lub trzech sferach funkcjonowania dziecka: ruchowej, poznawczej, emocjonalnej.
- W sferze ruchowej obserwujemy u dzieci niepokój ruchowy zarówno w zakresie dużej jak i małej motoryki, chodzenie po klasie, bieganie, kiwanie się na krześle, bójki, niszczenie przedmiotów, pośpiech i chaotyczność
- W sferze poznawczej nadpobudliwość wyraża się przede wszystkim: brakiem koncentracji na zadaniu, pochopnością myślenia, niemożnością skupienia na dłużej uwagi nad wykonywaną czynnością.
- W sferze emocjonalnej nadpobudliwość wyraża się w nieopanowanych, nieraz bardzo silnych reakcjach emocjonalnych.
Zaburzenia te kształtują się pod wpływem doświadczeń społecznych, szczególnie w okresie wczesnego dzieciństwa. Relacji z najbliższymi osobami a także pod wpływem atmosfery panującej w środowisku pozarodzinnym. Spośród warunków środowiska rodzinnego podstawową rolę pełni:
- atmosfera w rodzinie,
- system wychowawczy,
- struktura rodziny,
- warunki bytowe,
- postawy rodzicielskie ( odrzucenie, nadmierne wymagania, nadmierna ochrona, unikanie kontaktów z dzieckiem)
- atmosfera emocjonalna rodziny ( odrzucenie emocjonalne dziecka, atmosfera jawnych konfliktów, zakłócenia komunikacji – sprzeczne komunikaty lub komunikacja ukryta, niezrozumienie i niezaspokajanie potrzeb psychicznych dziecka: akceptacji, szacunku, uznania,)
- osobowość rodziców,
- sposób spędzania wolnego czasu, głównie przed telewizorem czy grą komputerową z elementami przemocy,
- deficyt kontaktów z rodzicami.
Często rodzice nie akceptując dziecka wywołują u niego poczucie lęku i zagrożenia, co uzewnętrznia się nieprawidłowymi zachowaniami, które wywołują na nowo niekorzystne reakcje rodziców. Taka sytuacja utrwala zaburzenia emocjonalne i nieprawidłowe zachowanie u dziecka.
Drugim źródłem zaburzeń zachowania jest środowisko pozarodzinne: szkoła, przedszkole. Wymagania stawiane uczniom są często nadmierne, powodując u dzieci stan permanentnej frustracji i napięcia. Także relacje pomiędzy samymi uczniami (odrzucenie, rywalizacja) mogą stać się przyczyną lub wzmocnić zaburzenia emocjonalne dziecka.
Trzecim źródłem mogą być sytuacje traumatyczne występujące nagle: utrata bliskiej osoby, przeżycie bardzo silnego zagrożenia, ciężka choroba dziecka lub kogoś z rodziny.
Nie bez znaczenia jest także czynnik biologiczny szczególnie okres przebiegu ciąży i porodu. Do tych czynników zaliczamy:
- alkoholizm, narkomania, nikotynizm matki,
- choroby zakaźne lub inne w czasie ciąży,
- niewłaściwe odżywianie w okresie ciąży,
- urazy mechaniczne w czasie ciąży,
- urazy mechaniczne lub niedotlenienie w czasie porodu,
Objawy nadpobudliwości są najczęściej wynikiem korelacji czynników środowiskowych z biologicznymi.

Powyżej przedstawiłam informacje dotyczące dziecka nadpobudliwego.
Jeżeli objawy występujące u dziecka znacznie utrudniają mu funkcjonowanie, stają się źródłem problemów w domu i w szkole, nie są nagłe, lecz występowały już wcześniej to możemy mówić o zespole hiperkinetycznym będącym schorzeniem i wymagającym odpowiedniego leczenia. Wiadomo, że jest to schorzenia warunkowane genetycznie najprawdopodobniej wielogenowo. Przekazywane z pokolenia na pokolenie. Nazewnictwo:
DSM – IV – (zespół nadpobudliwości psychoruchowej z zaburzeniem koncentracji uwagi ADHD ) klasyfikacja Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego,
ICD – 10 (zespół hiperkinetyczny) Międzynarodowej, Statystycznej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych, obowiązuje w Polsce.

Przyczyny zespołu hiperkinetycznego.
W ADHD zaburzona jest równowaga pomiędzy dwoma przekaźnikami informacji w mózgu – noradrenaliną i dopaminą. Właściwy poziom dopaminy pozwala nam odrzucić informacje nieważne i skupić się na zadaniu, mobilizuje organizm do działania. Niedobór noradrenaliny może powodować niedocenianie zagrożenia, natomiast jej nadmiar sprawia, że organizm pozostaje w stanie ciągłego pobudzenia. U dziecka z ADHD może występować jednocześnie zaburzenia wydzielania noradrenaliny i niewłaściwy poziom dopaminy. Ważny jest także poziom serotoniny odpowiedzialnej za nasz nastrój, prawidłowy rytm snu, pozytywne myślenie. Do przyczyn, które nasilają objawy ADHD zaliczamy również: zaburzenia powstałe w okresie ciąży, urazy okołoporodowe, poważne choroby lub urazy we wczesnym dzieciństwie oraz czynniki psychospołeczne, brak stałych norm wychowawczych, niekonsekwencja i impulsywność rodziców.

Objawy ADHD można podzielić na trzy grupy:
- nadpobudliwość psychoruchowa,
- impulsywność
- zaburzenia koncentracji uwagi.
Na tej podstawie amerykańscy naukowcy wyodrębnili trzy podtypy ADHD:
- podtyp z przewagą zaburzeń koncentracji uwagi: nie może skupić uwagi, niepamiętna poleceń nauczyciela, wiele bodźców dochodzących z zewnątrz dekoncentruje dziecko, źle przepisuje cyfry, nie jest w stanie przeczytać dłuższych poleceń dlatego często nie wykonuje zadania. Zwykle siedzi spokojnie w ławce i nie przeszkadza innym. Nie wykorzystując swoich potencjalnych możliwości często kończy naukę zbyt wcześnie.
- podtyp z przewagą nadpobudliwości psychoruchowej: ciągle zmienia miejsce, biega, lubi ruch i szybkość. W szkole nie powinien mieć problemu z przyswojeniem sobie materiału, lecz szybko nudzi się, wstaje z ławki, odpowiada nawet, gdy nie jest pytany.
- Typ mieszany: u dziecka występują zarówno objawy niepokoju ruchowego, słaba kontrola impulsów, zaburzenia koncentracji uwagi. Ten typ występuje najczęściej.

Zauważono, że u chłopców częściej występuje podtyp mieszany lub z przewagą nadpobudliwości psychoruchowej a u dziewczynek podtyp zaburzeń koncentracji uwagi, co może mieć wpływ na mniejsza liczbę diagnozowanych dziewczynek.

Diagnostyka.
Stworzony został system diagnostyki tego zaburzenia opierający się na analizie objawów
i okresu ich występowania. Analizie podlega: zakres koncentracji uwagi, nadruchliwość i impulsywność. U dzieci z ADHD obserwuje się pewien wzór zachowania. Wymagane jest odpowiednie postępowanie terapeutyczne, często leczenie farmakologiczne.


Farmakoterapia nie wyleczy z nadpobudliwości, lecz zmniejsza objawy zapobiegając niebezpieczeństwom takim jak niechęć do szkoły, poważne braki w nauce, niska samoocena nieszczęśliwe wypadki wynikające z impulsywności.

Zespół nadpobudliwości rozpoznaje się wśród 3 – 10% dzieci w młodszym wieku szkolnym. Zaczyna się on już we wczesnym dzieciństwie nawet przed drugim rokiem życia, choć wielu ekspertów twierdzi, że objawia się w postaci wzmożonej drażliwości już od chwili narodzin. Objawy ADHD utrzymują się u około 70 % dzieci w okresie dojrzewania i 30 – 50 % w dorosłym życiu.

Zaburzenia, konsekwencje, pomoc.
Nadmierna impulsywność:
Dzieci nadpobudliwe działają pod wpływem impulsu, którego nie są w stanie kontrolować. Znają reguły, lecz mają kłopot z ich stosowaniem. Nie zastanawiają się nad konsekwencjami swojego działania. Mają kłopoty z zaplanowaniem swojej pracy. Stąd problemy z szukaniem zeszytu, zorganizowaniem miejsca do odrabiania lekcji. Dzieci te nie potrafią czekać na nagrodę, chcą być chwalone natychmiast. W konsekwencji tych zachowań dziecko często nie kończy swojej pracy; zamiast być chwalone jest karane – wzmocnienie negatywne.

Pomoc:
Przypominanie jak najczęściej istniejących reguł i umów.
Przewidywanie impulsywnych i niebezpiecznych zachowań dziecka i zapobieganie im.
Kilkukrotne ostrzeganie przed przewidzianym niepoprawnym zachowaniem.
Zatrzymywanie dziecka na chwilę i prośba, aby opowiedziało, co dalej może się zdarzyć.

Nadruchliwość:
Zazwyczaj współwystępuje z nadmierną impulsywnościa.
Dziecko cechuje niczym nieuzasadniona, nadmierna aktywność ruchowa w porównaniu z innymi dziećmi na tym samym poziomie rozwoju. Dziecko chodzi po klasie, wierci się, na przerwach biega po korytarzu często potrącając innych uczniów.

Pomoc:
Ukierunkowane zainteresowanie dziecka czynnym sportem.
Akceptacja ruchliwości dziecka, która nie przeszkadza innym.

Zaburzenia uwagi:
Słabsza zdolność do koncentrowania się na każdym zadaniu, dotyczy to zarówno skierowania uwagi jak i jej utrzymania.
Dzieci te mają problem z:
Zastosowaniem się do instrukcji zadania.
Skupieniem się na jednej czynności.
Wykonaniem zadań do końca.
Odrabianiem lekcji.
Słuchaniem tego, co do nich mówimy.
Pamiętaniem o zabraniu rekwizytów, przyborów do szkoły, zapamiętywaniem.
Utrzymaniem uwagi na dwóch czynnościach jednocześnie np. słuchanie i notowanie.
Dzieci te rozpraszają czynniki dochodzące z zewnątrz.
Zakończeniem danej czynności i rozpoczęciem nowej.

Pomoc:
Ograniczenie ilości dochodzących do niego bodźców.
Dostosowanie tempa pracy do możliwości dziecka.
Zastosowanie metod, które skupiają jego uwagę.
Jak najmniej elementów rozpraszających w miejscu pracy.
Łagodne barwy otoczenia.
Przerwy w zależności od potrzeb dziecka (w tym czasie nie rozpoczyna innych absorbujących czynności).
Motywacja dziecka.
Zróżnicowane metody pracy. Lekcja, podczas której dziecko zobaczy coś nowego, rozwiąże zagadki, posłucha opowieści.
Gdy mówimy coś ważnego to wcześniej komunikujemy to i prosimy o uwagę,
Krótkie i czytelne jednozdaniowe lub jednowyrazowe komunikaty np. łóżko!
Podział poleceń, zadań na krótkie odcinki i pochwała za wykonanie każdego z nich.
Spokojne, kilkukrotne powtarzanie poleceń.
Kierowanie uwagi dziecka na planowaną czynność np. „Uwaga zaczynamy pisać”.

Inne cenne rady dla rodziców i nauczycieli.
Częste nagrody i pochwały, ale jednoznaczne i natychmiastowe, także przy innych osobach.
Stanowcza reakcja na niepożądane zachowanie.
Pokazujemy dziecku jak ma naprawić zło, które wyrządziło, bez gderania.
Nie słuchamy protestów, krzyków, można dziecko odesłać w bezpieczne miejsce, aby odreagowało.
Stały i niezmienny plan dnia ( można go przygotować wspólnie z dzieckiem) oraz pomoc w jego przestrzeganiu.
Wyciszanie dziecka przed snem poprzez czynności powodujące spadek napięcia, słuchanie spokojnej muzyki, czytanie.
Nie karzemy za objawy.
Cotygodniowy telefoniczny kontakt rodziców i nauczyciela.
Zeszyt korespondencji z rodzicami, do którego wpisywane mogą być nie tylko uwagi, ale także informacje o tym, co należy przygotować na następny dzień.
Proste, krótkie, polecenia i sprawdzanie ich wykonania.
Przypominanie o samokontroli i samosprawdzaniu.
Ustalone stałe i jednoznaczne zasady.
Spokój miejsca pracy.
Plany, schematy, listy.
Uczymy porządkowania i organizowania.
Przyjazna atmosfera w domu.


Problemy dziecka z zespołem hiperkinetycznym w przedszkolu i w szkole:
a) przedszkolak: w zabawach przeważa element ruchowy, niepowodzenia wywołują wybuchy złości, agresji, nie potrafią podporządkować się grupie, często angażują się niebezpieczne przedsięwzięcia, których konsekwencją są liczne urazy ciała.
b) uczeń: występują podobne problemy jak w przedszkolu, nieumiejętność spokojnego siedzenia w ławce przez 45 minut, niedokończone notatki, nie zapisane zadania domowe, gorsze stopnie, zaburzenia pamięci, zaburzenia językowe (częste odbiegania od tematu, zbyt szybkie i zbyt głośne mówienie), nieprzestrzeganie zasad rozmowy, trudności w przekazaniu chronologii wydarzeń, uporządkowaniu ich w czasie w związku z trudnością w posługiwaniu się przyimkami określającymi położenie w przestrzeni następstwo w czasie, dysleksja, dysgrafia, dyskalkulia, niezgrabność ruchowa, zaburzenia analizy wzrokowej, słuchowej integracji i lateralizacji, odrzucenie dziecka przez kolegów i nauczycieli, niezrozumienie ze strony rodziców.
Konsekwencjami tych problemów mogą być:
- osiągnięcie niższego wykształcenia
- osobowość antyspołeczna
- uzależnienia
- depresja
- możliwość popełniania samobójstw.

Turystyka survivalna
Powyższe problemy są wynikiem wzmożonego odruchu orientacyjnego dziecka, który polega na tym, iż dziecko kieruje swoją uwagę na każdy bodziec pochodzący z zewnątrz. Jego efektem jest: zmęczenie psychiczne, zaburzenia uwagi, zbytnia aktywność ruchowa. Zadaniem opiekuna jest wykorzystanie potencjału dziecka i ukierunkowanie jego aktywności. Sposobem takiej terapii może być turystyka survivalowa. „Survival to szkoła przetrwania, umiejętność przetrwania – dobrowolnie lub w sytuacji przymusowej na łonie dzikiej natury, wykorzystania jej darów, bez stosowania zdobyczy cywilizacji, z małymi wyjątkami.” (K. Rawicka 1999 s. 109). Przykładem tej metody może być odpowiednio zaplanowana wycieczka. Dzielimy ją na etapy, w którym każdy ma określony cel a jego realizacja daje poczucie sukcesu. Pozytywnym aspektem tej metody jest fakt, że łatwo zainteresować nią dzieci i młodzież a terapia odbywa się wręcz samoistnie, w sposób niezauważalny. Stosując tę metodę zadaniem terapeuty jest stopniowanie trudności, dyskretna kontrola nad sposobami ich rozwiązywania, czuwanie nad zakończeniem zadania, fizycznym i psychicznym bezpieczeństwem, dawanie poczucia uznania. Nie bez znaczenia jest atmosfera zaufania. Metoda ta pozwala na wyciszenie układu nerwowego poprzez kontakt z przyrodą, współgra z potrzebą aktywności ruchowej, inspiruje rozwój zainteresowań, zacieśnia więzy międzyludzkie, ułatwia kontakt z otoczeniem, zdobycie nowych doświadczeń: wzajemnej pomocy, integracja, odpowiedzialność, współdziałanie, poznanie siebie i innych, pokonywanie własnych słabości, rozwiązywanie problemów.

Przedstawione propozycje różnych form terapii powinny być stosowane odpowiednio do potrzeb dziecka a między osobami zaangażowanymi w ten plan powinien istnieć sprawny przepływ informacji.
Każde dziecko z podejrzeniem ADHD powinno mieć zapewnioną pomoc z IV poziomów:
- I – środowisko domowe i szkolne
- II – pedagog, psycholog szkolny jako konsultant dla osób pracujących z dzieckiem
- III a – zespół psychologów, pedagogów, logopedów z PPP
- III b – lekarz rodzinny, pediatra, neurolog dziecięcy

Gdy oddziaływanie tych poziomów nie pomogą dziecko może być przesunięte na wyższy poziom:
- IV - psychiatra dziecięcy,
- V – oddział dzienny i całodobowy psychiatrii dzieci i młodzieży.


Bibliografia:
T. Walończyk, A. Kołakowski, M. Skotnicka „Nadpobudliwość psychoruchowa u dzieci. Prawie wszystko, co chcielibyście wiedzieć. Książka dla rodziców, nauczycieli i lekarzy”. BiFOLIUM, Lublin 1999.
H. Natowska „ Dzieci nadpobudliwe psychoruchowo”. Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych. Warszawa 1972
T. Opolska, E. Potemska „Dziecko nadpobudliwe. Program korekcji zachowań”. Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno – Pedagogicznej. Warszawa 2004
P. Pawlak „Program profilaktyczno – terapeutyczny dla dzieci z zespołem nadpobudliwości psychoruchowej”. Oficyna Wydawnicza ”Impuls”. Kraków 2009
K. Rawicka „Socjoterapia”.

Wyświetleń: 2347