Pierwsze lata szkoły podstawowej są dla dziecka bardzo trudnym okresem. Stawia się mu duże wymagania, oczekuje samodzielności, podporządkowania się regułom życia szkolnego, uczestnictwa w życiu klasy. To, w jakim stopniu uczeń zdoła przystosować się do nowej sytuacji i aktywnie bez napięć działać, może mieć wpływ na kształt jego osobowości, sposoby radzenia sobie z trudnościami w dalszym życiu. Powodzenie w nauce już na samym początku rzutuje w dużym stopniu na przebieg całej kariery szkolnej. Wiele dzieci rozpoczynających edukację ma deficyty rozwojowe lub nie osiągnęło dojrzałości szkolnej. Coraz więcej jest dzieci, u których występują specyficzne trudności w uczeniu się czytania i pisania, które określa się terminem „ dysleksja rozwojowa”. Termin ten obejmuje kilka rodzajów zaburzeń:
• Dysleksja- trudności w czytaniu (zaburzenia zarówno tempa i techniki czytania, jak i stopnia rozumienia treści)
• Dysortografia- trudności z opanowaniem poprawnej pisowni (dziecko popełnia błędy ortograficzne mimo dobrej znajomości zasad pisowni)
• Dysgrafia- niski poziom graficzny pisma
• Dyskalkulia- problemy w matematyce (niski poziom rozumowania operacyjnego, kłopoty z pojęciami abstrakcyjnymi np. z pojęciem liczby, wielkości, proporcji)
Zaburzenia te mogą występować oddzielnie lub współistnieją ze sobą. Nie wszystkie dzieci - mimo dobrej sprawności intelektualnej, a niekiedy inteligencji powyżej ich wieku, a także różnych zainteresowań i zdolności mogą nauczyć się czytać za pomocą powszechnie stosowanych metod. Jeżeli u dzieci nie stwierdza się wady wzroku i słuchu, ale zauważa się pewne opóźnienia rozwojowe w zakresie funkcji percepcyjno - motorycznych ( zwłaszcza wzrokowej, słuchowej, ruchowej), mówimy, że mają specyficzne trudności w czytaniu (dysleksję).
Wyróżnia się cztery zasadnicze koncepcje określające pierwotne przyczyny trudności w czytaniu i pisaniu :
- koncepcja „ psychodysleksji”: pierwotna przyczyna trudności w czytaniu i pisaniu- w zaburzeniach sfery emocjonalnej, spowodowanych konfliktami i urazami psychicznymi;
- koncepcja genetyczna: pierwotna przyczyna - w dziedziczeniu zaburzeń czytania i pisania;
- koncepcja organiczna: pierwotna przyczyna - w organicznym uszkodzeniu struktur centralnego układu nerwowego;
- koncepcja opóźnionego rozwoju: pierwotna przyczyna - w niedojrzałości centralnego układu nerwowego.
Etiologia dysleksji jest zagadnieniem kontrowersyjnym i żadna z przytoczonych koncepcji nie zawiera dostatecznie przekonujących dowodów, aby można przyjąć jednoznacznie zawarte w niej wyjaśnienia . Dlatego też większość badaczy przyjmuje stanowisko polietiologicznego uwarunkowania dysleksji, opowiadając się jednak za uznaniem jako dominującej koncepcji opóźnienia rozwojowego centralnego układu nerwowego. Według tej koncepcji, zaburzenia w czytaniu i pisaniu wynikają z opóźnienia rozwoju poszczególnych funkcji psychomotorycznych: percepcji wzrokowej -percepcji słuchowej -sprawności motorycznej oraz ich współdziałania między sobą.

1.Trudności związane z zaburzeniami analizatora wzrokowego.

Niezbędnym warunkiem prawidłowego przebiegu procesu wzrokowego spostrzegania jest sprawny analizator wzrokowy. Mówiąc o zaburzeniach analizatora wzrokowego nie mamy na myśli wad wzroku, lecz zaburzenia niektórych funkcji kory mózgowej. Rozwój analizy i syntezy wzrokowej stanowi podstawę wzrokowego spostrzegania i ma ogromne znaczenie w zapamiętywaniu i odwzorowywaniu. Globalne zaburzenie w tym zakresie dotyczy ogólnego kształtu liter. Zaburzenie kierunkowe wpływa na położenie elementu literowego w stosunku do osi pionowej, np. w przypadku liter b-d ; ma związek z rozwojem orientacji przestrzennej dziecka. W pierwszym przypadku dzieci mają trudności z całościowym ujmowaniem znaków graficznych :
-mylą litery o podobnym kształcie, np. a-o, m-n, 1-ł,
-nie rozróżniają wyrazów o podobnej strukturze graficznej, np. rok- rak, smak-smok, długi- drugi,
-nie spostrzegają wszystkich liter w wyrazie : zamiast furtka czytają furta, zamiast kratka krata,
-opuszczają drobne elementy liter: kreski, kropki, ogonki, znaki interpunkcyjne.
W przypadku zaburzonej funkcji kierunkowej dzieci najczęściej popełniają następujące błędy:
-mylą litery o podobnym kształcie, a innym kierunku i położeniu : b-d, g-p, m-w, n,
-przestawiają litery (zamiast koral czytają kolar, zamiast szosa- sosza),
-powtarzają litery w wyrazach (kaloryfery- karoryfery, kolor- kolol).
Słabsza percepcja wzrokowa wpływa niekorzystnie na rozwój myślenia konkretno-obrazowego, na kształcenie orientacji kierunkowo przestrzennej. Powoduje trudności w nauce języka rosyjskiego (cyrylica),geometrii (rysowanie i porównywanie figur), geografii (rozpoznawanie kierunków na mapie). Na wyższych etapach nauczania - gdy rozpoznawanie pojedynczych liter nie sprawia już dziecku kłopotów - występują trudności z automatyzacją procesu czytania. Dziecko czyta po cichu, zazwyczaj wolniej niż rówieśnicy, czytanie bardziej je męczy, co często odbija się na rozumieniu treści.

2. Trudności związane z zaburzeniami analizatora słuchowego.

Analizator słuchowy stanowi neurologiczne podłoże spostrzegania słuchowego. Omawiając zaburzenia percepcji słuchowej nie mamy na myśli wad słuchu, lecz zaburzenia niektórych funkcji kory mózgowej, ponieważ procesy analizy i syntezy dokonują się na poziomie korowej części analizatora. Uszkodzenie to jest niezależne od zniekształceń występujących w organach artykulacyjnych dziecka oraz od obniżonej z takich czy innych względów sprawności artykulacyjnej. Dzieci z zaburzoną percepcją słuchową słyszą dobrze poszczególne dźwięki, bez względu na odległość. Nie potrafią natomiast z potoków dźwięków mowy wychwycić wszystkich po kolei i prawidłowo różnicować. Opanowanie płynnego czytania z dobrą dykcją i interpunkcją jest dla tych dzieci bardzo trudnym zadaniem. Każde, bowiem słowo stanowi mniej lub bardziej złożoną strukturę czasową, składającą się z układów fonemów następujących sukcesywnie po sobie. Długo utrzymują się u nich prymitywne formy czytania (sylabizowanie ), tzw. czytanie podwójne (czytanie ciche, wargowe).Zmiany, jakie zaistniały w korowym ośrodku słuchowym, utrudniają):
-dokonywanie analizy oraz syntezy głoskowej (fonemowej) słów i różnicowanie dźwięków mowy (fonemów),
-utrzymywanie wszystkich słów w zdaniu i głosek w wyrazie,
-zachowywanie kolejności dźwięków.
W związku z tym w pisaniu ze słuchu mogą wystąpić następujące charakterystyczne błędy:
-mylenie głosek oraz struktur dźwiękowych zbliżonych fonetycznie (b-p, d-t, k-g, s-z, w-f) ,
-przestawienie, opuszczenie, dodawanie liter i sylab,
-nieprawidłowe pisanie wyrazów z „i” i „ j”, ze zmiękczeniami, dwuznakami, głoskami dźwięcznymi i bezdźwięcznymi, szumiącymi i syczącymi,
-nieprawidłowe pisanie wyrazów z samogłoskami nosowymi "ę", "ą" i zespołami dźwiękowymi "on", "om", "en", "em" ,
-łączenie w jedną całość przyimków z rzeczownikami,
-opuszczanie wyrazów , sylab i liter w środku wyrazu,
-opuszczanie końcówek, szczególnie w wyrazach typu: szedł, biegł, usiadł.
Trudności związane z odróżnicowywaniem dźwięków i przetransponowaniem ich na odpowiadające im znaki graficzne sprawiają, że dzieci nie potrafią napisać usłyszanego po raz pierwszy wyrazu. Podobne trudności występują podczas czytania. W pierwszym okresie nauki uczniowie czytają nawet dobrze, ponieważ dzięki analizatorowi wzrokowemu zapamiętali obrazy graficzne czytanych wyrazów. Gdy jednak napotykają w tekście na nowe układy liter, nie są w stanie samodzielnie przezwyciężyć związanych z tym trudności.

3. Trudności związane z zaburzeniami analizatora kinestetyczno ruchowego.

Warunkiem sprawnego mówienia, czytania i pisania jest rozwój odpowiadającej tym czynnościom motoryki i powiązanej z nią koordynacji wzrokowo ruchowej. Głośne czytanie odbywa się dzięki ruchom gałek ocznych oraz uruchomieniu organów mowy. Dlatego zaburzenia w ruchach gałki ocznej i w narządach artykulacyjnych oraz zaburzenia koordynacji percepcji wzrokowej i motoryki mogą powodować trudności w czytaniu. Przemienna dominacja podczas czytania raz prawego, raz lewego oka (oboczność) lub lateralizacja skrzyżowana (większa sprawność lewego oka i prawej ręki) sprawiają, że dziecko przeskakuje przy czytaniu litery lub zmienia ich kolejność, opuszcza sylaby lub wyrazy. Zaburzenia w rozwoju motorycznym przejawiają się mniejszą precyzją ruchów i wolniejszym ich tempem. Chodzi tu zarówno o motorykę dużą, tj. zaburzenia koordynacji dużych grup mięśniowych, jak również o zaburzenia motoryki małej, tj. rozwoju manualnego (ruchów ręki). Tak więc zaburzony rozwój funkcji analizatora kinestetyczno ruchowego w znacznym stopniu wpływa na obniżenie sprawności manualnej w pisaniu. Dzieci z zaburzeniami w motoryce, z uwagi na wolne tempo ich pracy, nie nadążają za innymi dziećmi podczas przepisywania tekstów i podczas pisania ze słuchu, co może powodować u nich zaburzenia o charakterze emocjonalno - motywacyjnym stanowiące podstawę do powstawania różnych trudności wychowawczych.

4. Trudności związane z zaburzeniami mowy dziecka.

Z chwilą, gdy dziecko rozpoczyna naukę szkolną, zaczynają ujawniać się ujemne skutki zaniedbań w rozwoju jego mowy. Błędy wymowy utrudniają opanowanie umiejętności poprawnego pisania i czytania, a często stają się również przyczyną trudności w społecznym przystosowaniu się ucznia. Do często spotykanych zaburzeń mowy, występujących u dzieci z trudnościami w czytaniu i pisaniu, należą:
-nieprecyzyjne wymawianie grup spółgłoskowych (3-, 4 -literowych) oraz „przepuszczanie” niektórych głosek w takich wyrazach, jak jabłko, garstka, warstwa;
- upodabnianie głosek fonetycznych do siebie zbliżonych (spółgłosek syczących) c-cz, s-sz,
z-ż, np. zamiast szosa- sosa, zamiast suszarka-susarka;
- nieadekwatne wymawianie głosek zmiękczonych przez „i”.
Pomocy uczniom z dysleksją należy udzielać w każdym wieku. Terapia osób ze specyficznymi trudnościami w nauce polega na usprawnianiu zaburzonych funkcji ( wzroku, słuchu i ruchu) i rozwijaniu tych, które działają bez zakłóceń, aby w ten sposób osiągnąć pożądane efekty. Terapia jest tym skuteczniejsza, im wcześniej zostanie podjęta. Ważny jest także stopień zaangażowania ucznia, jego motywacja do pracy oraz ilość czasu przeznaczonego na zajęcia. Wykonywane ćwiczenia pomagają likwidować skutki zaburzeń czytania i pisania i jednocześnie wspomagają pracę mózgu. Poprzez łączenie nauki z zabawą
(łamigłówki, gry, rebusy, układanki) sprawiają dużo radości dzieciom.
Bibliografia:
Bogdanowicz M., O dysleksji, czyli specyficznych trudnościach w czytaniu i pisaniu, Lublin 1994
Sawa B., jeśli dziecko źle czyta i pisze, WSiP, Warszawa 1994
Selikowitz M., Dysleksja i inne trudności w uczeniu się, Prószyński i S-ka, Warszawa 1999

Wyświetleń: 910