Agata Mamak

CHARAKTERYSTYKA ZAWODU
WSPÓŁCZESNEGO NAUCZYCIELA – WYCHOWAWCY


ROZDZIAŁ I KTO TO JEST NAUCZYCIEL I JAKIE SĄ JEGO ZADANIA

Zanim spróbujemy zastanowić się, kogo będziemy nazywać nauczycielem – wychowawcą, zdefiniujmy najpierw pojęcie wychowania. Wychowanie to praca z człowiekiem i nad człowiekiem – z tym, kto znajduje się w stanie dojrzewania1. Wychowanie stwarza więź między wychowawcą, a wychowankiem. Nauczyciel więc jest osobą, która przekazuje wiedzę i wychowuje uczniów. Ponosi także odpowiedzialność moralną i zawodową za kształtowanie ich osobowości
i charakterów. Nauczyciel jest drugą ważną osobą po rodzicach w życiu każdego dziecka. Nauczanie i wychowanie to praca z drugim człowiekiem, czyi nauczyciel to człowiek spotkania i dialogu opartego na relacji: JA – TY. To człowiek, otwarty na wszelkie propozycje. Wychowawca jest to ktoś, kto nie tylko uczy, ale także
przekazuje pewną hierarchię wartości i norm, a przez to staje się ważnym wzorem do naśladowania. Wartości – zwłaszcza osobowe i moralne – są tym, w imię czego
nauczyciel – wychowawca podejmuje swoją działalność i co stara się kształtować w wychowanku2. K. Konarzewski stwierdza, że „nauczyciel to człowiek niewzruszonych zasad i szerokich horyzontów. To jednostka wysoko niosąca
posłannictwo mistrza i przyjaźnie podporządkowująca siebie podopiecznym. To uczony w swojej specjalności i wielki znawca duszy młodzieży. Umysł systematyczny, starannie planujący działania na podstawie naukowej wiedzy, ale przy
tym szczery i spontaniczny w swoich odruchach. Bogata, pełnowymiarowa osobowość, ale także człowiek, który całym swym życiem - zarówno publicznym, jak i prywatnym – daje przykład wychowawczych cnót”3.
Zadanie nauczyciela polega na pracy z uczniem oraz wdrażaniu go do współpracy z innymi w grupie. Uczniowie przekazują sobie także niemało wiedzy. Pomagając sobie wspólnie poznają siebie nawzajem. Celem działania nauczyciela jest nie tylko przekazywanie wiedzy uczniom, ale przede wszystkim stwarzanie warunków dla rozwoju ich osobowości, indywidualnego, aktywnego otwarcia się na sferę
emocjonalną. Bardzo ważna dla ucznia jest umiejętność nabycia sprawności życiowych, w tym nawyku zdobywania wiedzy i samorozwoju4.
Charakterystykę zawodu współczesnego nauczyciela – wychowawcy można rozważyć
w trzech aspektach: pragmatycznym, aktywistycznym i etycznym.
Aspekt pragmatyczny to znaczy, ze praca w zawodzie nauczyciela wymaga dużego wysiłku i wewnętrznego zdyscyplinowania – konsekwencji w działaniu, cierpliwości oraz odporności na przejściowe porażki. Praca ta wymaga
kontaktu z dziećmi, a wiec nauczyciel musi czuć współodpowiedzialność za ich wychowanie i umieć rozwiązywać powierzone mu problemy. W obrębie tego aspektu
możemy mówić o kilku rodzajach kompetencji:
• progresywnej, która przygotowuje nauczyciela do rozwiązywania problemów podopiecznych,
• personalistycznej, według której nauczyciel jest wzorem i autorytetem godnym naśladowania,
• ogólnokształcącej – pedagog to człowiek wykształcony nie tylko specjalistycznie, ale także ogólnie umiejący przekazać uczniom pożądaną wiedzę,
• pragmatycznej – każdy nauczyciel rozumie i potrafi przygotować dana sytuacje pedagogiczną, ma dobre przygotowanie metodyczne.
R. Kwaśnica stwierdza, ze „ rozwój zawodowy nauczycieli polega na równolegle przebiegającej ewolucji kompetencji praktyczno – moralnych oraz technicznych. Przebiega ona od stadium wchodzenia w rolę zawodową poprzez pełna adaptację w tej roli, ku fazie twórczego jej przekraczania i zastępowania przepisu roli tożsamością zawodową”5.
Aspekt aktywistyczny pobudza nauczyciela do pracy twórczej, ciągłego przekraczania siebie oraz do odpowiedzialności za efektywność swojej działalności wobec uczniów. Nauczyciel – wychowawca pracuje tak, aby osiągnąć zamierzony cel nie wywierając przy tym presji na ucznia.
Aspekt etyczny zobowiązuje wychowawcę do przekazywania uczniom nie tylko czysto teoretycznej wiedzy, ale także pewnego systemu wartości, które wpływają na rozwój osobowy poszczególnych uczniów.
Słuszne jest więc stwierdzenie, ze nauczyciel to nie tyle zawód, co powołanie, ponieważ aby być dobrym nauczycielem trzeba mieć do tego określone predyspozycje.
PRZYPISY:
1. J. Tischner „Etyka solidarności oraz Homo sovieticus”, Kraków 1992, s.77
2. W. Cichoń „Aksjologiczna i antropologiczna problematyka w badaniach pedagogicznych”, Kraków 1987, s. 111-112
3. K. Konarzewski „Sztuka nauczania. Szkoła”, Warszawa 1995, s.148
4. Informator Studium Pedagogicznego UJ na rok akademicki 1998/99, s. 11-17
5. R. Kwaśnica „Wprowadzenie do myślenia. O wspomaganiu nauczycieli w rozwoju” [w:] Informator Studium Pedagogicznego UJ nar rok akademicki 1998/99, s. 17


ROZDZIAŁ II ROLA NAUCZYCIELA – WYCHOWAWCY

Najważniejszą rolą nauczyciela - wychowawcy jest uczyć i wychowywać1. Wychowanie to przede wszystkim urzeczywistnianie osobowych wartości w twórczym rozwoju wychowanków. Ukształtowanie pełnego człowieka wymaga zrozumienia ludzkiej natury oraz możliwości jakie ona w sobie zawiera. Dlatego wiedza o wychowaniu musi się opierać na wiedzy i o człowieku i wartościach2. Informacje te stanowią podstawę formułowania programów wychowawczych dla każdego nauczyciela – wychowawcy. Chcąc dobrze spełnić swoje zadanie wychowawcze, nauczyciel powinien posiadać odpowiedni zasób wiedzy z zakresu psychologii i socjologii.
Przekazywanie wiedzy musi następować w sposób czytelny, rozumiały, trafiający do wyobraźni uczniów. Nauczyciel ciągle kontroluje poziom odbioru wiadomości przez wychowanków poprzez ich aktywny udział w zajęciach szkolnych. Jest obiektywny w ocenie wiedzy i postaw swoich podopiecznych. Stara się dostrzec w każdym z nich cos dobrego, korygując równocześnie niewłaściwe lub błędne postawy i zachowania . Ważne w procesie wychowawczym dla pedagoga jest stawianie realnych wymagań dostosowanych do możliwości intelektualnych poszczególnych uczniów w klasie. Racjonalne stosowanie przez nauczyciela systemu kar i nagród ma pozytywny wpływ na efekty procesu wychowania.
Ważną rolą wychowawcy jest rozwiązywanie konfliktów powstałych w danej grupie poprzez dążenie do racjonalizacji stanowisk i wyrozumiałości dla niego, polemiki z nim. Jako zwierzchnik swoich wychowanków szanuje ich poglądy. Nie może narzucać im z góry określonych zasad tylko dlatego, ze są oni mniej wykształceni i doświadczeni.
Bardzo istotna sprawą jest akceptacja wychowanka takim, jakim jest, a nie jakim powinie być. Wartość człowieka polega bowiem na jego autentycznosci3. Nauczyciel – wychowawca sprawuje nadzór nad aktywnością uczniów poprzez organizowanie kółek zainteresowań, spotkań z ciekawymi ludźmi ze świata nauki, kultury i polityki. Jego zadaniem jest także indywidualne poznawanie wychowanków oraz odkrywanie i pomoc w miarę możliwości w rozwoju ich talentów4.
Wychowawca powinien być wzorem dla uczniów pozostawiającym suwerenna decyzje wychowankom w jego naśladowaniu. Nauczyciel „nie wywyższa się” i traktuje na równi ważność potrzeb zarówno swoich jak i uczniów. Przekazuje on wiedzę , ocenia wyniki pracy poszczególnych podopiecznych, zapewnia dyscyplinę. Pomaga młodzieży w rozwiązywaniu nie tylko szkolnych problemów. Ułatwia jej dojrzewanie „podając pomocna dłoń” i udzielając słów zachęty. Nie może jednak , jak stwierdza ks. J. Tischner „zwolnic człowieka od własnych poszukiwań”5.
Niezmiernie ważna jest tez umiejętność zachowania się adekwatnie do danej sytuacji. Praca nauczyciela – wychowawcy nie jest pełnowartościowa, jeżeli brak jest współpracy z rodzicami. Dzięki niej wychowawca łatwiej może pomagać uczniom i zdobyć zaufanie rodziców. Pedagog wskazuje młodzieży sposób postępowania, nie wymagając, aby koniecznie tak czynili. Zachęca uczniów do wyrażania własnych opinii na dany temat, co ułatwia włączenie się do działań podejmowanych przez klasę. Stara się zainspirować wychowanków do podejmowania własnych decyzji
i bycia odpowiedzialnym za nie.
Nauczyciel – wychowawca pełni dwie istotne role:
• dydaktyczną – która polega na przygotowaniu uczniów do nauki, przekazaniu niezbędnej wiedzy i końcowej ocenie efektów pracy poszczególnych dzieci każdego przedmiotu,
• wychowawczą – która ma na celu indywidualne poznanie uczniów, to znaczy ich zainteresowań, środowisk, z których pochodzą.
Pedagoga można także nazwać organizatorem , ponieważ integruje środowisko szkolne z rodzicami, młodzieżą , innymi nauczycielami. Przygotowuje uczniów szczególnie zdolnych do udziału w olimpiadach i różnego rodzaju konkursach naukowych. Stara się także zorganizować uczniom wolny czas pozalekcyjny, poprzez tworzenie kółek zainteresowań, klubów dyskusyjnych, zajęć umożliwiających korzystanie z zasobów nauki, kultury i techniki oraz sieci i internetowej, a także zajęć sportowo – rekreacyjnych i zabawowo – rozrywkowych.
Istotną funkcją nauczyciela – wychowawcy jest rozwiązywanie spraw trudnych. W każdej klasie są przecież uczniowie, którzy mają kłopoty z nauką lub inne problemy. Rolą wychowawcy klasy jest ustalenie indywidualnych przyczyn występowania tych trudności w porozumieniu z rodzicami ucznia. Czasem potrzebna jest do tego pomoc specjalisty i nauczyciel powinien skierować ucznia do odpowiedniej poradni.
Można powiedzieć, że rolą współczesnego nauczyciela – wychowawcy jest stworzenie w klasie małej rodziny szkolnej, dbanie o dobre samopoczucie uczniów
i równe traktowanie ich, aby nikt nie czuł się pokrzywdzony lub odrzucony. Troszczy się o wytworzenie w klasie atmosfery wspólnej odpowiedzialności za siebie, współpracy ze sobą. Współpraca uczniów może przejawiać się przez pomoc dzieciom słabszym w nauce przez ich zdolnych kolegów.

PRZYPISY:
1. M. Śnieżyński „Nauczanie wychowujące”, Kraków 1995, s.11
2. W. Cichoń „Aksjologiczna i antropologiczna problematyka w badaniach pedagogicznych”, Kraków 1987, s.112
3. W. Stróżewski „O stawaniu się człowiekiem”, Kraków 1987, s.103
4. A. Krajewska „Rola nauczyciela we współczesnej szkole”, s.72
5. J. Tischner „Myślenie według wartości”, Kraków 1993, s. 416
6. A. Krajewska „Rola nauczyciela we współczesnej szkole”, s. 67


ROZDZIAŁ III OSOBOWOŚĆ WSPÓŁCZESNEGO NAUCZYCIELA –
WYCHOWAWCY

Osobowość to wewnętrzność w samym sobie, czyli duchowe istnienie duszy człowieka1. Kształtuje się ona w miarę rozwoju rozumu i wewnętrznego poznania samego siebie. Człowiek jest osobą, to znaczy personą – łacińskie „per se” – przez się, która rozwija się sama przez siebie.
M. Śnieżyński wymienia trzy najważniejsze cechy osobowości nauczyciela – wychowawcy. Są to: miłość drugiego człowieka, umiejętność nawiązania kontaktu
i wyobraźnia2. Historia wychowania przytacza wiele przykładów całkowitego oddania się w imię miłości do dziecka sprawie wychowania. Należy tu wymienić dwa nazwiska: J.H. Pestalozziego i J. Korczaka.
Pestalozzi uważał, że „ im większą , im prawdziwsza , im czynniejszą jest miłość jaką dziecko odczuwa w sobie i swym otoczeniu, tym pewniej osiągnie rozwój swych sił fizycznych i intelektualnych”3. Także system wychowawczy Korczaka opiera się na wielkiej miłości i szacunku dla dziecka. Dowodem tego jest cała jego twórczość pisarska. W książkach „Jak kochać dziecko” i „Prawo dziecka do szacunku” zawarł wskazania dla wychowawców wypływające z umiłowania dziecka . „To nie jakaś nadprzyrodzona intuicja dziecka, że wie, kto je kocha, a czujność istoty zależnej” – pisał Korczak4. Dziecko samo orientuje się, jakimi uczuciami jest darzone.
Miłość, to znaczy dobroć, zrozumienie, życzliwość, troska i szacunek dla drugiego człowieka. Wymaga ona nieustannej pracy nad sobą, oraz czuwania nad swoimi popędami i skłonnościami emocjonalnej reakcji. Miłość nie przychodzi sama, nie jest nam dana w prezencie, dlatego musimy rozpalać ją i czuwać, by nie zgasła5.
Proces wychowania polega przede wszystkim na relacji człowieka z człowiekiem. Osoba ludzka, czyli JA powstaje dzięki relacji z TY. Dlatego w wychowaniu należy określić czym jest dialog i jakie SA jego możliwości pedagogiczne. Dialog jest to sposób komunikacji w której podmioty dążą do wzajemnego zrozumienia się i wsopółdzialania6. W ścisłym znaczeniu ma on charakter interpersonalny, to znaczy jest nastawiony na drugą osobę.
Umiejętność nawiązania kontaktu nauczyciela z uczniami wspiera zaangażowanie emocjonalne wychowawcy w to, co robi. Stosunek uczniów do nauki zależy przecież od podejścia wykładowcy do swojego przedmiotu oraz dzieci. Je zali nauczyciel nie pokaże, ze jest bardzo zainteresowany swoja pracą, to uczniowie będą lekceważyć ten przedmiot. Młodzież szybko wyczuwa bierną postawę wykładowcy wobec danego tematu. Dlatego aby zachęcić uczniów do wspólnej współpracy nauczyciel powinien traktować swój przedmiot jako pasję, a własne zainteresowania lekcja wyrażać gestem, ruchem, mimiką, modulacja głosu lub ekspresją ciała7.
Traktowanie ucznia jako podmiotu oraz wytworzenie w klasie atmosfery współpartnerstwa także wspiera nawiązanie kontaktu. Partnerstwo, to współdecydowanie, wyjaśnianie różnych zjawisk, stanowisk i dopuszczenie wychowanków do wypowiadania własnych racji, poglądów i opinii na dany temat. Wyraża się ono szacunkiem dla uczniów, dostrzeganiem i rozwiązywaniem ich problemów. Obejmuje także kontakty wychowawcy z młodzieżą na przerwach, zajęciach poza lekcyjnych, a także tak zwane przelotne wymiany zdań na ulicy8. Porozumienie nauczyciela z uczniem można zrealizować poprzez kontakt wzrokowy. Jest to wyraz podmiotowego podejścia do każdej jednostki i jej akceptacji, dostrzeganie ucznia jako osoby. Dużą role w tym kontakcie odgrywa pokonanie dystansu dzielącego nauczyciela od wychowanka.
Zawód nauczyciela jest praca twórczą, dlatego niezbędna w nim jest wyobraźnia. Wyobraźnia, to odejście od schematów i stereotypów. „Przekraczani e” przez nauczyciela granicy rzemiosła jest wejściem na drogę twórczych poszukiwań i odważnym podejmowaniem niekonwencjonalnych rozwiązań. Wychowawca dba o to, by w nauczaniu i wychowaniu nie odwoływać się tylko do rzeczy już znanych, bo czyni to życie szkolne nudnym i nieciekawym. Pobudza wychowanków do twórczego działania przez organizowanie różnych konkursów wiedz, nagradzanie dodatkowych wiadomości wykraczających poza program nauczania.
Pełnowartościowy wychowawca to nauczyciel cieszący się szacunkiem i autorytetem wśród młodzieży. Proces Wychowawczy przebiega w toku kontaktów pedagoga z uczniami. Kontakty te maja charakter zewnętrzny oraz wewnętrzny. Kontakty zewnętrzne występują, gdy uczniowie traktują nauczyciela jako „uciążliwa konieczność”, która pozwala im uniknąć kar lub zdobyć nagrody. Natomiast nauczyciel i jego doświadczenie oraz cechy osobowe nie mają dla wychowanków żadnego znaczenia. Kontakty wewnętrzne zachodzą, kiedy uczeń darzy nauczyciela sympatią, i zależy mu na jego opinii. Sam nauczyciel ma dla ucznia wartość nagradzającą. Uczeń zawsze pozytywnie nastawiony jest do nauczyciela, który jest życzliwy, przyjazny. O wewnętrznym autorytecie nauczyciela – wychowawcy stanowią takie cechy, jak: spokój, opanowanie, szacunek, pogodny nastrój, cierpliwość, zainteresowanie problemami ucznia. Tak jest według M. Rowida, który stwierdza, ze młodzież podporządkowuje się dobrowolnie tym osobom, do których ma zaufanie i które imponują jej swa wiedzą, talentem, a także walorami moralnymi9.
Współczesny nauczyciel – wychowawca jest wyrozumiały, sprawiedliwy, cierpliwy, sumienny, spostrzegawczy, tolerancyjny i otwarty na wszelkie propozycje. Potrafi efektywnie przekazywać wiedzę, kształtuje z pozytywnym rezultatem charaktery uczniów. Jest zawsze gotowy do rozwiązywania ich problemów
i współpracy z rodzicami w procesie dydaktyczno – wychowawczym. Ciągle dokształca się w związku z postępującym rozwojem nauki. Ważną cechą jest także refleksyjność. Refleksyjni nauczyciele dokonują samooceny nie tylko przez obserwację postępów swoich uczniów, ale także analizę własnego postępowania.
Według K. Konarzewskiego nauczyciel ma skutecznie nauczać, ale nie stresować, wymagać, ale nie narzucać, utrzymywać dyscyplinę , ale wyrzec się przymusu, być sprawiedliwym, ale w każdym znaleźć coś dobrego, pomagać słabszym, ale nie zaniedbywać zdolnych 10.
Obecnie każdy nauczyciel – wychowawca musi być coraz lepiej przygotowany i wykazywać się wiedza zarówno z nauczanego przedmiotu, jak i dydaktyki. Ma on być skuteczny, to znaczy, ze rozumie naukowe podstawy nauczania, umie posługiwać się najnowszymi sposobami nauczania. Jest chętny i zdolny do refleksji
i rozwiązywania różnych problemów. Traktuje proces samokształcenia i doskonalenia wiedzy jako ciągły w swojej pracy zawodowej.



PRZYPISY:
1. J. Maritain „Dynamika wychowania”, s.31
2. M. Śnieżyński, „Nauczanie wychowujące”, Kraków 1995, s. 95
3. E. Badura „Emocjonalne uwarunkowania autorytetu nauczyciela”, Warszawa 1981, s.22
4. J. Korczak „Jak kochać dziecko. Wybór pism”. T.III. Warszawa 1958, s.230 [w:] E. Badura „Emocjonalne uwarunkowania autorytetu nauczyciela”, Warszawa 1981, s. 23
5. . M. Śnieżyński, „Nauczanie wychowujące”, Kraków 1995, s. 96
6. Redakcja B. Śliwerski „ Edukacja alternatywna. Dylematy teorii i praktyki”, Kraków 1992, s.126-127
7. M. Śnieżyński, „Nauczanie wychowujące”, Kraków 1995, s. 97
8. Ibidem, s.98
9. M. Rowid „Podstawy i zasady wychowania „, Warszawa 1957 [w:] M. Śnieżyński, „Nauczanie wychowujące”, Kraków 1995, s.104
10. K. Konarzewski „Sztuka nauczania. Szkoła”, Warszawa 1995

Wyświetleń: 16278