1. Informacja o komunikacie

Tytuł: "Literatura i przyroda. Antologia ekologiczna".
Autor: Jacek Kolbuszewski
Wydawca: Wydawnictwo "Książnica"
Miejsce wydania: Kraków
Rok wydania: 2000 ¹

2. Treści komunikatu

Antologia ta jest cennym źródłem wiedzy, zarówno dla licealistów, jak i dla ich nauczycieli. Jest bowiem, jak pisze sam autor:

"zbiorem w przeważającej większości literackich, obok nich jednak także nieliterackich, naukowych i użytkowych utworów i tekstów o dość szeroko pojmowanej tematyce przyrodniczej"².

Pozycja ta składa się z czterech rozdziałów.

W rozdziale pierwszym: "Postawy wobec przyrody", możemy prześledzić rozwój zainteresowania przyrodą na łamach literatury, mamy tu bowiem fragmenty tekstów takich autorów jak: Mikołaj Rej, Jan Kochanowski, Szymon Szymonowic, Jan Andrzej Morsztyn, Elżbieta Drużbacka, Franciszek Karpiński, Stanisław Staszic, Adam Mickiewicz, Adam Asnyk, Jan Kasprowicz, Julian Tuwim.

W rozdziale drugim "Księga natury", mamy do czynienie z wyborem tekstów tych autorów, którzy "traktowali przyrodę jako pewnego rodzaju tekst, bądź księgę"³, z której należy czytać i jej prawidła stosować w życiu.

Rozdział trzeci: "Przyroda polska" wyraźnie akcentuje wymowę patriotyczną tekstów poświęconych przyrodzie, o czym świadczą zawarte w tym rozdziale teksty np. Kazimierza Brodzińskiego "Pobyt na Górach Karpackich", Konstantego Gałczyńskiego "Tęsknota za krajem", Aleksandra Fredry "Ojczyzna nasza", Mieczysława Jastruna "Bajka o ziemi naszej".

W ostatnim rozdziale: "Ochrona przyrody" umieszczone wypisy to pomoc na zajęciach z ekologii, poświęconych dbaniu o otaczające dobra natury.
Istotną pomoc dla ucznia i nauczyciela stanowią krótkie interpretacje przytoczonych utworów oraz co bardzo ważne dla tych, którzy chcą pogłębić wiedzę na dany temat - obszerne przypisy i wskazówki bibliograficzne.

Jedynym zauważalnym niedostatkiem tej pozycji książkowej jest brak indeksu nazwisk autorów, których teksy zostały w antologii zawarte. Rekompensatę może jednak stanowić bardzo szczegółowy spis treści umieszczony na końcu pozycji.

3. Ocena wartości pedagogicznych komunikatu

a) wartość pedagogiczna

Antologia ta, będąc komunikatem medialnym⁴ przeznaczona jest dla uczniów szkół średnich. Dzięki swej przejrzystej budowie, stanowi dla ucznia w tym wieku łatwą do użytku pomoc dydaktyczną. Co również warte podkreślenia, zwłaszcza teksty starsze, opatrzone są wyjaśnieniami trudnych i nieużywanych dziś wyrazów, tak aby ich właściwe odczytanie nie sprawiało kłopotu nauczycielom, a zwłaszcza młodym uczniom.
Wartość szczególną stanowią cytaty z tekstów pochodzących spoza kanonu lektur szkolnych, poszerzające spojrzenie ucznia na owy temat poza ramy podręcznika.

b) ocena pedagogiczna

Wiedza

• Antologia ta podaje i udostępnia gotowe materiały do pracy w zakresie badania tematyki przyrodniczej obecnej w literaturze polskiej;
• Ugruntowuje wiedzę, zwłaszcza maturzystów, na temat nurtu przyrodniczego w twórczości polskiej;
• Dużą zaletą tej pozycji książkowej jest fakt, że cytowane teksty to nie tylko wiersze, a również fragmenty prozy np. Seweryna Goszczyńskiego "Dziennik podróży do Tatrów" czy Stefana Żeromskiego "Ludzie bezdomni". Daje to możliwość omawiania tematu zarówno z punktu widzenia poezji, jak i prozy;
• Za sprawą umieszczonych pod utworami wskazówek interpretacyjnych, pozycja ta kieruje procesem rozwiązywania problemów przez ucznia, dając mu pole do wyrażenia własnych odczuć i przemyśleń np. "Jakie wartości przypisywał Limanowski poznawaniu Tatr?", "Czy opisany w tym wierszu <zew lasu> jest dla ciebie czytelny?";
• Zbiór ten pobudza motywację poznawczą ucznia, która z kolei jest źródłem spontanicznej aktywności jednostki, ukierunkowanej na zdobycie większej liczby informacji na temat przyrody i ochrony środowiska⁵;
• Przy powszechnym szatkowaniu literatury na poszczególne epoki, w tym wypadku temat łączy w jedność obraz wizji przyrody w życiu człowieka. Takie całościowe podejście do edukacji przyrodniczej, pomoże nauczycielowi w roztoczeniu przed oczami uczniów rozległego horyzontu obrazowego.
• Przy każdym z wymienionych autorów znajdują się daty jego urodzenia i śmierci. Dzięki temu uczeń umiejscawia twórczość danego autora w dziejach literatury.
• Ze względu na swą tematykę antologia ta może mieć wielorakie zastosowanie - począwszy od lekcji języka polskiego, poprzez historię, przedmioty przyrodnicze, lekcję wychowawczą, realizację ścieżki ekologicznej, przyrodniczej, do prac w kółkach zainteresowań po zajęcia w nauczaniu systemem indywidualnym;

Umiejętności

• zbiór ukazuje znaczenie jakie w dziełach kultury i literatury polskiej przypisywano motywom przyrodniczym;
• ukazuje związek literatury z życiem codziennym i zaangażowanie twórców w problemy związane z istnieniem człowieka w świecie przyrody;
• uzasadnienia konieczności ochrony owego bogactwa natury;
• uczy praktycznego dokonywania wyboru właściwych utworów w ramach danego kręgu znaczeniowego np. utwory poświęcone ochronie środowiska;

Postawy

• antologia propaguje ideę ochrony przyrody i wszelkiego otaczającego nas bogactwa;
• buduje postawę zainteresowania się, a nawet przejęcia zagadnieniami ekologii;

System wartości

• Antologia ta ukazuje wartości patriotyczne. Wielokrotnie bowiem przywiązanie do ziemi, to zjawisko równorzędne z przywiązaniem do ojczyzny. Uczucia patriotyczne wyrażają się bowiem między innymi w ukochaniu ziemi, przyrody, wszystkiego co człowieka otacza, co z nim współistnieje. Ten związek przyrody z państwowością, to również jeden z ważnych przejawów naszej narodowej kultury;
• Rozwija wrażliwość na otaczającą przyrodę, pokazując różnego typu bezpośrednie związki przyrody z życiem człowieka, czego przykładem może być archetyp mowy kwiatów - symbolika jaką przypisywano kwiatom, narzucała bowiem nakazy obyczajowe, których złamanie świadczyło o złym wychowaniu;
• Ukazuje wartości jakie niesie za sobą rozsądne i pełne wrażliwości podejście do zagadnień ekologicznych;

c) ocena pedagogiczna pod kątem funkcji dobrego komunikatu

Antologia, jako komunikat medialny⁶ poszerza wiedzę ucznia na temat rzeczywistości, tej mu najbliższej, tej która go otacza, a mianowicie środowiska naturalnego. Teksty zawarte w antologii pokazują jak owy temat realizowany był przez twórców od początku polskojęzycznej twórczości, aż po czasy współczesne.

Owe wypisy zdecydowanie kształtują postawę wrażliwości na piękno natury i konieczność jego zachowania. Sygnalizują dzisiejsze problemy ekologiczne, dając możliwość poszukiwania przez ucznia ich rozwiązania. Nie są to teksty naukowe, a natury artystycznej, co dzięki wykwintnemu językowi i zabiegom typowym dla poezji i prozy, stanowi pole do rozwijania toku myślowego i interpretacyjnego ucznia. Pozycja ta będąc dobrze wykonaną pod względem pedagogicznym, technicznym i zarazem artystycznym, może wywoływać szereg przeżyć emocjonalnych u jej odbiorców.

4. Ocena komunikatu w aspekcie artystyczno - technicznym

• język komunikatu jest językiem literatury, jednakże wszelkie zawarte w antologii tropy interpretacyjne, pomagają w odbiorze zamieszczonych utworów;
• w przypadku wyrazów sprawiających dziś trudność, a występujących w twórczości wieków minionych, autor umieścił ich tłumaczenia;
• czcionka druku jest wyraźna, budowa przejrzysta, krótkie wstępy autora do rozdziałów oddzielone, tropy interpretacyjne umieszczone pod utworami w odróżniających je ramkach;

5. Rekomendacja

Jak więc widać z powyższej oceny pedagogicznej antologia ta, z tak wieloma przytoczonymi tekstami, może nie wyczerpuje tematu, ale na pewno bardzo go przybliża, co wraz z objaśnieniami, tropami interpretacyjnymi i wskazówkami bibliograficznymi, stanowi wspaniały materiał do przemyśleń oraz realizacji różnorodnych zajęć dydaktycznych. Szczerze pozycję tę polecam, zarówno nauczycielom, jak i przyszłym maturzystom, którzy dzięki tej książce mogą ugruntować swoją wiedzę na temat motywów przyrodniczych w literaturze, jak i pogłębić wiedzę o wrażliwości twórców na problemy ochrony środowiska.

Nurt ten (owego przejęcia się ekologią), tak rozkwitły od czasów Młodej Polski, stanowił odpowiedź pisarzy i poetów na panujące hasło trzech M - miasto, masa, maszyna, które doprowadziło do wielu szkód w środowisku naturalnym naszego państwa. Bystry nauczyciel wykorzysta wiele cytowanych wypowiedzi, jako argumentację na rzecz propagowania idei ochrony środowiska. Owe teksty bowiem budują postawę przejęcia się zagadnieniami ekologii, o których to pisano już ponad sto lat temu.
Wskazówki bibliograficzne

1. Bandura L., Pedagogika medialna [W:] "Ruch Pedagogiczny", n 1983 r., nr 2
2. Kąkolewicz M., Edukacja medialna - nowa dziedzina kształcenia [W:] "Edukacja Medialna", 1999, nr 4, s. 41-46
3. Media a edukacja, pod. Red. Wacława Strykowskiego. Poznań, 1997
4. Strykowski W., Audiowizualne materiały dydaktyczne, Warszawa 1984
5. Strony internetowe:
   http://www.men.waw.pl
   http://www.ptm.edu.pl

Przypisy:

¹ Wydawnictwo "Książnica" sp. z o.o. ul. Powstańców 30/401, 40-039 Katowice, tel. (o prefiks 32) 757-22-16,
http:// www.ksiaznica.com.pl, e-mail: ksiazki@ksiaznica.com.pl
² J. Kolbuszewski, Literatura i przyroda, Katowice 2000, s. 34
³ Ibidem, s. 168
⁴ Etymologia słowa media - wskazuje na łacińskie pochodzenie terminu od słowa "pomiędzy" i definiowana jest jako pośrednik w akcie komunikowania się np. książka, czasopismo, tablica, foliogram, fotografia, film, nagrania audialne, telewizja, komputer. Podaję za: www. Ptm.edu.pl
⁵ Porównaj W. Strykowski, Audiowizualne materiały dydaktyczne, Warszawa 1984,
⁶ Warto podkreślić w tym miejscu, że w Polsce po raz pierwszy pojęcie pedagogiki medialnej do literatury pedagogicznej wprowadził Ludwik Bandura zamieszczając na łamach "Ruchu Pedagogicznego" nr 2 z roku 1983, artykuł pod tym właśnie tytułem ("Pedagogika medialna").

Opracowanie: mgr Beata Klary

Wyświetleń: 2470