Katalog

Sylwia Korpecka-Dyjak, 2010-05-17
Przemyśl

Pedagogika, Skrypty

Pojęcie i klasyfikacja postaw społecznych oraz czynniki wpływające na ich kształtowanie.

- n +

Pojęcie i klasyfikacja postaw społecznych oraz czynniki wpływające na ich kształtowanie
Termin postawa społeczna to jedno z podstawowych pojęć w psychologii społecznej i socjologii używane w różnych znaczeniach.
W .Kozłowski podaje, że: „Pod pojęciem postawy rozumie się zazwyczaj względnie trwały układ przekonań, emocji i uczuć oraz zachowań jednostki w odniesieniu do danego obiektu (osoby, przedmiotu, idei).
O postawie mówimy gdy:
jednostka uświadamia sobie istnienie pewnego przedmiotu, osoby czy idei;
w trakcie obcowania z danym obiektem tworzą się pewne przekonania na jego temat;
kontakty z obiektem prowadzą nie tylko do wytworzenia przekonań, ale również do ustosunkowania emocjonalnego, charakteryzującego się rodzajem uczuć wzbudzonych przez dany obiekt (pozytywne, negatywne) oraz ich siłą;
stosunek emocjonalny, uczuciowy skłania jednostkę do określonego zachowania w odniesieniu do obiektu, wyrażającego się w tendencji do unikania czy agresji, bądź zbliżenia się”.
Według H. Larkowej termin postawa „... oznacza nabytą dyspozycję do reagowania (zachowania się) w charakterystyczny sposób na określone bodźce, którymi są przedmioty, osoby, wydarzenia”.
T. Tomaszewski podaje, że: „... kiedy mówimy o czyjejś postawie wobec jakiejś sprawy, to mamy na ogół na myśli: po pierwsze - jego wiedzę i przekonania na temat, po drugie - jego cechy i stosunek uczuciowy do sprawy, po trzecie - to, co zdolny jest w tej sprawie zrobić”.
Termin postawa jest synonimem pojęcia nastawienie. Według W. Okonia nastawienie to: „... skłonność do spostrzegania i oceny ludzi, rzeczy i zdarzeń w sposób uwarunkowany dotychczasowymi doświadczeniami osobnika. Przykładem trwałych nastawień są między innymi przesądy, które kształtują się często już w dzieciństwie, przede wszystkim pod wpływem ujemnych mniemań wytworzonych przez opinie rodziców, rodzeństwa lub rówieśników”.
Natomiast W.Kozłowski podaje, że nastawienie „... jest to gotowość do reagowania w pewnych sytuacjach, a nie reagowania w innych. Termin ten oznacza również przygotowanie do odbioru pewnych określonych bodźców. Niejednoznaczność tego pojęcia jest konsekwencją jego występowania w psychologii w paru kontekstach. W odróżnieniu od postawy, w pojęciu nastawienie kładzie się nacisk na aspekt gotowości do reagowania, a nie emocjonalno-uczuciowego ustosunkowania do obiektu. Nastawienia, w przeciwieństwie do postawy, zawierają więcej elementów słabo uświadamianych i nawykowych”.
Postawy społeczne są bardzo złożone. Według H.Larkowej: „Mają one aspekt poznawczy, emocjonalny i motywacyjny. Składnik intelektualny postawy polega na porównywaniu jednostki z przyjętymi standardami, wzorcami i dokonywaniu wartościującej oceny. Składnik emocjonalny ma znak dodatni lub ujemny, łączy się z przyjemnymi lub przykrymi doznaniami. Składnik motywacyjny ukierunkowuje nasze zachowanie „do” lub „od” przedmiotu postawy”.
Podając za H.Larkową przyjmuje się, że „... postawy mogą być przychylne („za”), nieprzychylne („przeciw”) lub neutralne, albo też pośrednie - niezdecydowane. Zamiennie używa się również określeń - postawy pozytywne („za”) i negatywne („przeciw”)”.
Mogą również występować postawy ambiwalentne, dwuwartościowe – pozytywne i negatywne. Według H.Larkowej: „W tych przypadkach dominuje zwykle jeden ze składników postawy. W odniesieniu do jednostki niepełnosprawnej często negatywny. Wobec osób z odchyleniami od normy wyróżnia się najczęściej dwie skrajne postawy społeczne: pozytywne - określając ją jako akceptację oraz negatywna - odtrącenie”.

Czynniki wpływające na kształtowanie się postaw

Postawy społeczne kształtują się pod wpływem różnych czynników społeczno-kulturowych. Według T.Mądrzyckiego są to następujące czynniki: wpływ kultury, wpływ podstawowych grup społecznych, wiedza, płeć, wiek.
Postawy jednostki mają swe uwarunkowania kulturowe. Według T .Mądrzyckiego „wiąże się to przede wszystkim z jej przynależnością do określonego narodu, klasy lub warstwy społecznej. Każda z tych społeczności posiada swoją kulturę. W skład kultury wchodzą pewnego rodzaju twierdzenia dotyczące rzeczywistości - naukowo sprawdzone lub wierzenia i mity - oraz ideologie, normy społeczne, style zachowania, wzory osobowe, itp. Wszystkie te elementy kultury oddziałują na postawy jej uczestników”.
Tworząc własną postawę, jednostka opiera się w mniejszym lub większym stopniu na wartościach społecznych, które stanowią podstawowy budulec kształtowania się postawy.
Do czynników wpływających na kształtowanie się postawy zalicza się również wpływ podstawowych grup społecznych. W każdym środowisku społecznym istnieją pewne normy społeczne, zwyczaje, obyczaje, wierzenia, praktyki wychowawcze, rozpowszechniane przekonania, które często są uprzedzeniami i bezpośrednio wpływają na kształtowanie się postaw.
Według T. Mądrzyckiego bezpośredni wpływ na kształtowanie się postaw mają małe grupy społeczne. Według tego autora małe grupy społeczne to „...zbiór ludzi połączonych ze sobą więzią społeczną, więź zaś stanowią kontakty i stosunki, w które wchodzą ze sobą”.
Jedną z podstawowych grup społecznych wpływających na kształtowanie się postaw jest rodzina. Rodzice mają znaczny wpływ na kształtowanie się postaw i zachowanie się dziecka, ponieważ zaspokajają jego potrzeby. Rodzice posiadają odpowiednie doświadczenie społeczne, wiedzę i dojrzałość umysłową. Według T.Mądrzyckiego „duży wpływ rodziców na dziecko wynika również stąd, iż są oni pierwszymi osobami oddziaływującymi na jego psychikę. Oddziałują oni na dziecko w okresie, kiedy jego psychika jest bardzo plastyczna. W okresie wczesnego dzieciństwa, jak wskazuje wielu psychologów, kształtują się podstawy osobowości jednostki”.
Rodzina więc, przekazuje dziecku wartości społeczne, normy moralne, obyczajowe, wierzenia religijne i różne stereotypy społeczne, przez co kształtuje jego postawy.
Ważnym czynnikiem wpływającym na kształtowanie się postaw jest wiedza. Zdaniem T.Mądrzyckiego „... wiedza sprzyja formowaniu się postaw mało stereotypowych, likwidacji uprzedzeń i przesądów, kształtowaniu się tolerancji i postaw adekwatnych do rzeczywistości. Można stwierdzić, iż przesądy, stereotypy, nieracjonalne przekonania rozpowszechnione są głównie w społeczeństwach o niskim stopniu wiedzy”.
Wiedza ma więc duże znaczenie w procesie kształtowania się postaw.
Innym czynnikiem wpływającym na kształtowanie się postaw jest płeć. „Z płcią wiążą się określone właściwości anatomiczne, fizjologiczne i psychiczne. Można sądzić, iż charakterystyczne dla każdej płci cechy budowy ciała, funkcje organizmu i tempo rozwoju wpływają na różnice we właściwościach psychicznych”.
Należy tu podkreślić, że z płcią wiążą się ukształtowane historycznie wzory osobowe, role i zachowania społeczne, które również wpływają na kształtowanie się postaw.
T.Mądrzycki twierdzi, że „... w konsekwencji odrębnych wzorów osobowych i stosowanych metod wychowania kształtują się odmienne właściwości osobowości dziewcząt i chłopców”.
Tak więc dziewczęta są z natury mniej impulsywne, bardziej opanowane, łatwo ulegają wpływom środowiska, są sugestywne i lękliwe. Chłopcy natomiast charakteryzują się większa dynamiką, impulsywnością, pewnością siebie, tendencją do nonkonformizmu i agresją. Wymienione wyżej cechy osobowości obu płci mają duże znaczenie i wpływ na kształtowanie się postaw.
Do czynników, które w istotnym stopniu kształtują charakter postaw społecznych można również zaliczyć wiek. Według T. Mądrzyckiego: „Mówiąc o wieku jako o czynniku rozwoju postawy, mamy na myśli dokonujące się w ciągu życia jednostki zmiany w oddziaływaniu środowiska zewnętrznego oraz przemiany wewnętrzne”.
Rola wieku w ujawnianiu postaw wiąże się ze zmianą stawianych przed jednostką zadań, pełnionych ról społecznych oraz jej kontaktów z innymi osobami i grupami społecznymi. Wraz z wiekiem zmienia się kierunek i rodzaj postaw.
Opisane powyżej czynniki wpływają bezpośrednio i decydują o kształtowaniu się postaw społecznych.
W odniesieniu do osób niepełnosprawnych czynnikami wpływającymi na kształtowanie się do nich postaw społecznych są m.in.: kontakty interpersonalne z osobami niepełnosprawnymi oraz rodzaj upośledzenia.
Według T. Mądrzyckiego podejmowanie kontaktów interpersonalnych z osobami niepełnosprawnymi to bardzo ważny czynnik, który decyduje o postawach społecznych wobec tych osób.
Na podstawie wyników badań naukowców (H. Larkowej, A. Giryńskiego) można przyjąć, że postawy osób pełnosprawnych wobec niepełnosprawnych, z którymi istniały jakiekolwiek bezpośrednie kontakty, częściej miały charakter pozytywny niż negatywny.
Czynnikami wpływającymi dodatnio na zmianę postawy wobec jednostek niepełnosprawnych z negatywnej na pozytywną były powtarzające się kontakty z osobami odchylonymi od normy.
Rodzaj upośledzenia osób niepełnosprawnych to kolejny czynnik, wpływający na tworzenie się postaw wobec osób odchylonych od normy.
H.Larkowa twierdzi, że „Na pozytywną czy negatywną postawę wpływa więc nie tyle rodzaj upośledzenia, co jego widoczność i stopień ciężkości zaburzenia funkcji organizmu. Początkowo widok uszkodzenia ciała i upośledzenia jego funkcji znajduje się w centrum uwagi jako coś odmiennego, wzbudzając przykre uczucia, a także ciekawość”.
Wielu autorów przypisuje odtrącenie osoby kalekiej faktowi, że jest ona odmienna od innych. Według H.Larkowej „Odmienność innej osoby pod względem fizycznym stwarza niepokój, ponieważ nie odpowiada dobrze uporządkowanemu obrazowi ciała”.

Tak wiec rodzaj upośledzenia to bardzo ważny czynnik wpływający bezpośrednio na tworzenie się postaw negatywnych wobec osób niepełnosprawnych.
Wymienione powyżej czynniki wpływające na kształtowanie się postaw do ludzi niepełnosprawnych warunkują powstanie nastawień społecznych do osób odchylonych od normy.
Czynnikami wpływającymi dodatnio na zmianę postaw wobec jednostek niepełnosprawnych z negatywnej na pozytywną są: kontakty interpersonalne z osobami odchylonymi od normy oraz wiedza - w tym przypadku wiedza pedagogiczna, medyczna, humanistyczna i filozoficzna.
BIBLIOGRAFIA



1. Larkowa H.: Postawy społeczne wobec osób z odchyleniami od normy (w:) A. Hulek (red.): Pedagogika rewalidacyjna. PWN, Warszawa 1977
2. Larkowa H.: Postawy społeczne wobec dzieci i młodzieży z odchylniami od normy. (w:) J.Pańczyk (red.): Pedagogika specjalna – Psychopedagogiczne i medyczne studium terminologiczne. WSPS, Warszawa 1991
3. Mądrzycki T.: Psychologiczne prawidłowości kształtowania się postaw. WSiP, Warszawa 1997
4. Tomaszewski T.: Psychologia jako nauka o człowieku. WSPS, Warszawa 1967
5. Okoń W. Słownik pedagogiczny. PWN, Warszawa 1984
6. Kozłowski W. Postawy i nastawienia. (w: ) W.Pomykało, Encyklopedia pedagogiczna .


Wyświetleń: 46082


Uwaga! Wszystkie materiały opublikowane na stronach Profesor.pl są chronione prawem autorskim, publikowanie bez pisemnej zgody firmy Edgard zabronione.