OPIS PRZYPADKU WYCHOWAWCZEGO
(NA PODSTAWIE OBSERWACJI UCZNIA Z UPOŚLEDZENIEM UMYSŁOWYM W STOPNIU ZNACZNYM)


INFORMACJA O ŚRODOWISKU RODZINNYM DZIECKA


Z wywiadu środowiskowego dowiedziałam się, że chłopiec urodzony we wrześniu 1984r w ogólnym stanie zdrowia dobrym, pochodzi z pełnej rodziny, gdzie ojciec- wykształcenie średnie techniczne- pracuje jako technik elektryk, a matka- wykształcenie zawodowe-kucharz- obecnie pracuje jako opiekunka dziecięca w szkole, do której uczęszcza opisywane dziecko. Badane dziecko ma starszego brata- studenta informatyki.

Warunki mieszkaniowe rodziny są dobre (mieszkanie w bloku-M-3-z wygodami).Warunki materialne przeciętne (oboje rodzice pracują zawodowo). Atmosfera wychowawcza rodziny prawidłowa, relacje między jej członkami są poprawne. Rodzice zabezpieczają potrzeby dzieci i oboje jednakowo partycypują w wychowaniu obu synów. Z obserwacji wynika, że rodzice zaliczają się raczej do typu nadopiekuńczych (zwłaszcza matka).Chłopiec jest bardziej emocjonalnie związany z matką, u stosunku do ojca odczuwa pozytywny respekt. Oboje rodzice proporcjonalnie dzielą się obowiązkiem opieki nad niepełnosprawnym dzieckiem (matka przyprowadza go do szkoły, ojciec zaś odbiera go po pracy i zajmuje się nim po południu.
Rodzina posiada samochód, aby łatwiej było poruszać się z chorym dzieckiem. Jazda samochodem jest jednym z ulubionych zajęć chłopca na równi z jedzeniem i spaniem. Chłopiec utrzymuje także kontakty z innymi członkami rodziny. Każdego roku spędza ferie zimowe i wakacje u babci na wsi (miesiąc pod opieka matki, miesiąc pod opieką ojca). Starszy syn studiuje w innym mieście, dlatego tez rodzice całą swą uwagę na co dzień mogą poświęcić młodszemu dziecku.


ROZWÓJ DZIECKA W OKRESIE OD URODZENIA DO MOMENTU PODJĘCIA NAUKI

W czasie ciąży przyszła mama (lat 25) czuła się dobrze, nie chorowała. Ciąża druga, poród drugi (wywoływany 2 tygodnie przed przewidywanym terminem) przebiegały prawidłowo.
Stan dziecko po urodzeniu: zdrowie- dobre; wad rozwojowych- brak; waga- 3200 g, wzrost- 53 cm. Od momentu urodzenia karmiony sztucznie.
Około 3 tygodnia życia przebył żółtaczkę i był przez 3 miesiące leczony w Kielcach z powodu niedrożności przewodów żółciowych oraz zakażenia dróg moczowych.
Chłopiec zaczął siadać około 8 miesiąca życia a chodzić około 11 miesiąca życia. W wieku niemowlęcym i poniemowlęcym rozwój psychomotoryczny przebiegał prawidłowo. Z relacji matki wynika, że w wieku 2 lat chłopiec mówił dość dużo i wyraźnie.

Natomiast od 3 roku życia rodzice zauważyli brak postępów rozwoju umysłu swojego dziecka. Matka zaobserwowała niepokojące objawy tj. kołysanie się i bicie głową w ścianę. Od tej pory podjęto leczenie w Poradni Neuropsychiatrii Dziecięcej w Kielcach oraz w Centrum Zdrowia Dziecka w Warszawie. Według obserwacji matki syn znów zaczął powoli się rozwijać około 5 roku życia. Chłopiec cały czas przebywa pod opieka rodziców i dziadków. Nie uczęszczał do przedszkola.

Na podstawie badania psychologicznego w 1992 roku stwierdzono u chłopca, iż
-jego rozwój umysłowy kształtuje się na poziomie niedorozwoju umiarkowanego;
- funkcje poznawcze są istotnie obniżone w stosunku do wieku życia;
- mowa czynna opóźniona;
- słaba sprawność ruchowa i manualna;
- rysunek dziecka na etapie bezprzedmiotowych i bezkształtnych bazgrot; potrafi odwzorować jedynie koło;
- opóźniona dojrzałość społeczna;
- występuje wzmożona nadpobudliwość psychoruchowa;
- chłopiec napięty, rozdrażniony, negatywistyczny.
Na podstawie przeprowadzonych badań i postawionej na ich podstawie diagnozy dziecko odroczono od obowiązku szkolnego w roku szkolnym 1992/93.
Kolejną diagnozę dotyczącą gotowości do podjęcia obowiązku szkolnego przeprowadzono w połowie 1993 roku. Badania te wykazały, że R. jest nadal dzieckiem nadpobudliwym psychoruchowo.
Jego stany pobudzenia mają różne objawy: piszczy, poskakuje, wyskubuje włosy na głowie. Wprawdzie chłopiec poczynił postępy w porozumiewaniu się z otoczeniem, lubi uczyć się wierszy, chętnie pomaga matce w prostych pracach domowych tj. wycieranie kurzy, zamiatanie, stał się bardziej samodzielny- sam się rozbierze i ubierze w stroje niewymagające zapinania guzików, sam umie jeść i sam się umyje, zaobserwowano, że uspokaja się przy muzyce, lecz mimo poczynionych postępów w wielu dziedzinach wciąż nie osiągnął dojrzałości szkolnej.
Dlatego też po raz kolejny dziecko otrzymało odroczenie od obowiązku szkolnego w roku szkolnym 1993/94.
Na kilka miesięcy przed rozpoczęciem następnego roku szkolnego R. został poddany kolejnym testom na poziom rozwoju umysłowego. I tym razem wykazały one opóźnienie rozwoju umysłowego i wszystkich funkcji poznawczych w stosunku do norm wiekowych. Zauważono jednak postępy w zdolności zapamiętywania, odtwarzania treści oraz gromadzenia słownictwa i komunikacji z otoczeniem, posługuje się prostymi zdaniami. Zaobserwowano, że nadal utrzymuje się znaczna nadpobudliwość w sferze ruchowej, poznawczej oraz emocjonalno-uczuciowej- chłopiec jest labilny emocjonalnie. Okresowo trudno z nim nawiązać kontakt. Społeczny rozwój jest opóźniony w zakresie ogólnej zaradności przy ubieraniu się. Nie potrafi sam znaleźć sobie zajęcia, zorganizować sobie czasu wolnego, nie interesuje się zabawą ani pracą proponowana przez drugą osobę. Jest niesamodzielny, wszystko trzeba mu pokazywać, częściej robić za niego.
Poradnia psychologiczno-pedagogiczna wydała jednak orzeczenie, że w roku szkolnym 1994/95 chłopiec podejmie naukę w klasie „0”, w placówce specjalnej.


OSIĄGNIĘCIA ROZWOJOWE DZIECKA OD MOMENTU PODJĘCIA NAUKI DO CHWILI OBECNEJ


Każde nowoprzyjęte dziecko do specjalnego ośrodka szkolno-wychowawczego poddawane zostaje wstępnym polizakresowym badaniom. Wśród tych badań obok typowych psychologicznych i pedagogicznych jest tez badanie neurologiczne. Badanie to z listopada 1994 roku wykazało, że uczeń mówi niewyraźnie pojedynczymi słowami, jest niespokojny ruchowo, małosprawny manualnie. Lekarz wydał także zalecenia rehabilitacyjne dla chłopca dotyczące konieczności uczęszczania na:
- zajęcia logopedyczne;
- terapie zajęciową (zajęcia indywidualne, gdyż w większej grupie szybko się rozprasza);
- ćwiczenia korekcyjne (skolioza, płaskostopie);
- ćwiczenia ogólnokondycyjne w takt muzyki.
Czerwiec 1995 roku- zalecenie z poradni psychologiczno-pedagogicznej brzmi: chłopiec kwalifikuje się do nauczania programem szkoły specjalnej dla dzieci upośledzonych w stopniu umiarkowanym.
Wszystkie badane funkcje wykształciły się słabiej w porównaniu do wskaźnika wieku. Utrzymuje się znaczna nadpobudliwość w sferze ruchowej i emocjonalnej i trudność z koncentracją uwagi. Chłopiec poprawił wymowę i wzbogacił słownictwo.
Wskazania do pracy z uczniem są następujące:
- kontynuowanie terapii logopedycznej;
- prowadzenie terapii wyciszającej stany nadmiernego pobudzenia emocjonalnego;
- dostosowanie pracy rewalidacyjnej do deficytów rozwoju- a program powinien uwzględnić indywidualne postępy dziecka.
Czerwiec 1996 roku- chłopiec z upośledzeniem umysłowym w stopniu umiarkowanym, niespokojny, ma trudności z nawiązywaniem kontaktu i wypełnianiem poleceń. Wysoki poziom lęku znacznie ogranicza funkcjonowanie dziecka w otoczeniu. W pracy bardzo szybki, niedokładny, rozproszony i niewytrwały. Podczas badania psychologiczno-pedagogicznego niezbyt zainteresowany nim. Zalecenia do pracy rewalidacyjnej to: objęcie szczególną uwaga sfery emocjonalnej i społecznej oraz stymulowania rozwoju mowy.
Sierpień 2000 roku badanie wykazało obniżenie ilorazu inteligencji do stopnia znacznego (II=35).
Maj 2001 roku – upośledzenie umysłowe w stopniu znacznym (II=31), znaczne opóźnienie w zakresie dojrzałości społecznej (IDs=28).
Od 3 lat do chwili obecnej obserwuje się postępujący regres w zakresie rozwoju umysłowego i nasilające się zaburzenia emocjonalne. Reakcje nieproporcjonalne do częste ataki agresji, wzmożony niepokój. Oddziaływania wychowawcze wspomagane przez leczenie farmakologiczne nie przynoszą pozytywnych rezultatów.



OPIS PRZYPADKU WYCHOWAWCZEGO

1.IDENTYFIKACJA PROBLEMU

a) PROBLEM- częste wybuchy agresji stanowiące zagrożenie dla rówieśników i nauczyciela, reakcje nieadekwatne do bodźca.

b) PODSTAWOWE INFORMACJE NA TEMAT UCZNIA
Jest to dziecko nadpobudliwe psychoruchowo, ma trudności z koncentracja uwagi, w nawiązywaniu kontaktu oraz wykonywaniu poleceń. Wszystkie funkcje poznawcze są opóźnione w stosunku do norm wiekowych.
W pierwszym okresie oddziaływań edukacyjno-terapeutycznych czynił zadowalające postępy na poziomie programu dla dzieci upośledzonych umysłowo, ale od trzech lat w jego rozwoju zauważa się postępujący regres. Obecnie stwierdza się upośledzenie umysłowe znacznego stopnia.
Do regresu rozwoju umysłowego dołączyły się zaburzenia sfery emocjonalnej: wzmożony niepokój, reakcje nieadekwatne do bodźca, częste ataki agresji.
Niepożądane zachowania nasilają się w grupie, gdzie chłopiec stanowi obecnie zagrożenie dla nauczyciela i dla rówieśników.

c) GŁÓWNE OBJAWY WSKAZUJĄCE NA ISTNIENIE PROBLEMU

- brak zainteresowania zajęciami szkolnymi;
- niechęć do wykonywania poleceń;
- częste wybuchy agresji;
- ucieczka przed kontaktem fizycznym;
- reakcje nieadekwatne do bodźca.

d) UZASADNIENIE WYBORU BLIŻSZEGO ZAJĘCIA SIĘ PROBLEMEM

W czasie zajęć szkolnych zauważyłam, że chłopiec nie reaguje na polecenia i wykazuje niechęć do wykonywania zajęć. Nie pomagają zachęty ze strony nauczyciela. Jego nerwowe na niektóre zachowania innych uczniów oraz częste wybuchy agresji przeszkadzały w prowadzeniu lekcji. Chłopiec zazwyczaj robił to, na co miał ochotę: włączał głośno radio lub telewizor.

2. GENEZA I DYNAMIKA ZJAWISKA.

Podczas obserwacji ucznia stwierdzono, że jest on ciągle podenerwowany, nie chce uczestniczyć w zajęciach i nie reaguje na żadne polecenia ze strony nauczyciela ani pomocy nauczyciela. Cały czas wypytuje o swoją mamę, kiedy do niego przyjdzie. (Mama chłopca pracuje w szkole, do której chodzi chłopiec.) Na odpowiedź nauczyciela, że mam nie przyjdzie, gdyż teraz jest w pracy i nie może tego zrobić, reagował wybuchami złości i agresji.
Po analizie dokumentów, wywiadzie z matka oraz uzyskaniu informacji od innych pracowników mających kontakt z uczniem stwierdzono, ze problemy zaczęły się już pod koniec pierwszego roku życia dziecka.
Pierwsze niepokojące objawy to: kołysanie się i bicie głową w ścianę. W okresie przedszkolnym wykazywał wyraźną nadpobudliwość psychoruchową. Jego stany pobudzenia miały coraz to inne objawy: piszczenie, podskakiwanie czy wyskubywanie włosów z głowy.
W okresie szkolnym w pierwszych latach oddziaływań terapeutyczno - edukacyjnych poczynił postępy w zakresie rozwoju mowy oraz w zakresie samoobsługi - ale od trzech lat w jego rozwoju można zauważyć regres zarówno w sferze umysłowej, jak i emocjonalnej. Jego ataki agresji i niepokojące zachowania nasilały się, aż stawały się zagrożeniem dla nauczyciela i rówieśników przebywających z nim w jednej klasie (uczeń jest wysoki, barczysty o dużej sile fizycznej).
Żadne perswazje i prośby nie dawały rezultatu. W chwili zdenerwowania biegał, krzyczał, trzaskał drzwiami, rzucał różnymi przedmiotami (np. krzesłem) i uspokajał się dopiero wtedy, gdy do klasy przychodziła jego matka. (zawsze proszono ją o przyjście, gdy chłopiec dostawał napadu agresji) Matka zostawała z nim w klasie do chwili, aż przyjeżdżał po niego ojciec i zabierał go do domu lub matka brała go do klasy, w której ona pracowała i stamtąd ojciec go odbierał. Z informacji uzyskanych od matki wiadomo, że jedynym autorytetem dla chłopca jest jego ojciec, który niejednokrotnie dyscyplinuje syna nawet karami fizycznymi.

3. ZNACZENIE PROBLEMU.

Chłopiec najwięcej czasu spędza z matką, która jest w stosunku do niego nadopiekuńcza i wiele czynności wykonuje za niego. Świadomość, że matka jest tak blisko – a nie jest z nim, powoduje wybuchy agresji.
Ten problem ma negatywny wpływ na funkcjonowanie chłopca w grupie. Pozostali uczniowie boją się go, izolują się od niego oraz denerwują się , gdy przeszkadza on w lekcjach.

4. PROGNOZA.

c) NEGATYWNA

Gdyby w porę nie zajęto się problemem:
- chłopiec zakłócałby każde zajęcia szkolne;
- jego agresywne zachowania nasilałyby się;
- dezorganizowałby nadal pracę swojej matki;
- regres w jego rozwoju postępowałby jeszcze szybciej.

d) POZYTYWNA

Po wdrożeniu konsekwentnych oddziaływań ze strony nauczyciela, uczeń będzie uczestniczył przynajmniej w niektórych zajęciach i dostosuje się do norm współżycia społecznego.


5. PROPOZYCJE ROZWIĄZANIA.

c) CELE:

- zachęcić do udziału w lekcjach;
- przyzwyczaić do kontaktu fizycznego;
- wyeliminować agresywne zachowania;
- stwarzać sytuacje, aby uczeń mógł osiągnąć nawet drobne sukcesy.


d) ZADANIA NAPRAWCZE I PROFILAKTYCZNE.

- częsty kontakt nauczyciela z rodzicami dziecka – stałe informacje matki i ojca o funkcjonowaniu ucznia w danym dniu w szkole;
- ograniczenie do minimum przychodzenia matki do klasy w czasie zajęć lekcyjnych;
- zachęcanie do współpracy rodziców oraz innych pracowników szkoły;
- stosowanie tyko wzmocnień pozytywnych.


6. WDRAŻANIE ODDZIAŁYWAŃ.

Nauczyciel poinformował o swoich zamierzeniach inne osoby współpracujące z nim oraz przeprowadził indywidualna rozmowę z rodzicami chłopca.
Matkę poproszono, aby nie przychodziła do klasy, gdyż według obserwacji nauczyciela, większość zachowań agresywnych chłopca zawiązanych jest z osobą matki (zachowuje się on agresywnie celowo, gdyż przyzwyczaił się do tego, ze w takiej właśnie sytuacji zawsze przychodzi do niego matka).
Początki były bardzo trudne. Ucznia denerwowało i drażniło wszystko: prośba o uczestniczenie w zajęciach, zamknięte bądź otwarte drzwi lub okno, książka położona na ławce, wejście kogoś do klasy, przypadkowe dotknięcie przez rówieśnika w czasie, gdy uczeń spożywał posiłek. Wybuchy agresji były bardzo częste i wielokrotnie jego zachowanie stwarzało zagrożenie dla osób przebywających w klasie. Nauczyciel jednak konsekwentnie trzymał się założonych wcześniej celów. Spokojnym, ale stanowczym głosem tłumaczył, że matka nie przyjdzie, gdyż jest w pracy, ale gdy chłopiec zmieni swoje postępowanie i czasem zrobi to, o co prosi nauczyciel, to on pozwoli mamie na odwiedziny w klasie.
Nastąpiło wdrażanie chłopca do wykonywania poleceń, np. gdy nauczyciel prosił, aby wszystkie dzieci usiadły przed tablicą, On natychmiast krzyczał, ze nie chce brać udziału w żadnych zajęciach i idzie się położyć na materacu (co bardzo lubi). Nauczyciel więc prosił go (jednocześnie chwaląc), że jeśli choć na chwilę usiądzie z innymi dziećmi, to będzie mógł później poleżeć na materacu, a za uczestnictwo w lekcji zostanie pochwalony do rodziców. Chłopiec przełamał się w końcu i spełnił prośbę nauczyciela. Był to moment przełomowy, od którego praca z uczniem szła coraz lepiej.
Z każdym dniem zwiększano ilość poleceń, wspólnie z chłopcem wykonywano prace manualne, systematycznie wydłużano też czas jego pracy. Czasem jednak wciąż budziły się u ucznia objawy agresji, kiedy nie chciał wykonywać jakiegoś polecenia. Można było odnieść wrażenie, ze jest ona w pewnym stopniu próbą wymuszenia na nauczycielu zwolnienia go z robienia danej czynności. Swoim agresywnym zachowaniem stara się przestraszyć go, jednak kiedy nauczyciel nie reaguje na jego agresje, tzn. reaguje, ale w sposób nie taki jakiego spodziewa się uczeń (po prostu się go nie boi) chłopiec rezygnuje i powoli daje za wygraną – uspokaja się, gdyż widzi, ze jego zachowanie nie robi na nikim wrażenia. Po pewnym czasie, pod wpływem namowy i lekkiego nacisku ze strony nauczyciela, uczeń wykonuje polecenie, lecz w nagrodę należy mu pozwolić mu się zrelaksować i w pełni wyciszyć negatywne emocje, np. przy cichej muzyce.



7. EFEKTY ODDZIAŁYWAŃ.

Dzięki wychowawczym zabiegom nauczyciela i współpracy ze strony innych osób mających kontakt z dzieckiem, chłopiec zaczął aktywnie uczestniczyć w zajęciach, wyciszył się, agresywne zachowania zdarzają i rzadko. Wydawałby się mogło, ze podwyższył się jego próg tolerancji na bodźce z otoczenia. Identyfikuje się już z grupą rówieśniczą, do której należy, zaczął współpracować z kolegami i pomagać im, chętnie pełni funkcje dyżurnego klasowego, reaguje na polecenia kierowane do całej grupy. Nie unika już kontaktu fizycznego a nawet sam go inicjuje.
ZAKOŃCZENIE

Dzieci upośledzone umysłowo są obarczone niepełnosprawnościami i zaburzeniami funkcji psychicznych o różnych wymiarach i różnym nasileniu. Do tej grupy zaliczamy dzieci zaburzonym:
- rozwoju intelektualnym (wchodzą tu dzieci z pogranicza danego upośledzenia);
- rozwoju emocjonalnym;
- rozwoju procesów orientacyjno- poznawczych;
- rozwoju procesów wychowawczych;
- rozwoju mechanizmów kontroli nad swoimi potrzebami (np. fizjologicznymi).
Dlatego też nie można ich obejmować wspólna charakterystyką. Każde dziecko jest inne, inaczej ukształtowane w wyniku tylko jemu właściwych uszkodzeń, które spowodowały upośledzenie. Uszkodzenia te mają ogromny wpływ na ogólny rozwój tych dzieci, na kształtowanie się ich osobowości, w zależności od jakości i ilości tych zaburzeń oraz nieprawidłowości psychofizycznych.
Te właśnie indywidualne różnice wskazują na konieczność poznania psychiki każdego dziecka z osobna i wyboru najodpowiedniejszej metody w jego wychowaniu i edukacji.
Podstawową zasadą obowiązującą w rewalidacji dzieci z upośledzeniem umysłowym w stopniu umiarkowanym i znacznym jest zasada
i n d y w i d u a l i z a c j i . Stąd też dla efektywnej pracy z tymi uczniami należy sporządzać indywidualne programy edukacyjno-wychowawcze uwzględniające indywidualne potrzeby dzieci. Przy tworzeniu wyżej wymienionych programów należy pamiętać, że mimo niektórych zaburzeń w rozwoju umysłowym, osoby z zaburzeniem w stopniu umiarkowanym i znacznym maja wiele organów i funkcji zdrowych lub uszkodzonych w niewielkim stopniu i to właśnie na nich należy skupić się dostosowując naukę, terapię, rehabilitację.
W przeszłości uważano, że upośledzenie umysłowe to stan statyczny- nie podlegający zmianom. Obecnie wiadomo jednak, że w rozwoju tych osób może następować zarówno progres, jak i regres. Przy czym nie wolno zapominać, że progres (w tym przypadku) postępuje znacznie wolniej i wymaga ogromnego nakładu pracy jednakowo ze strony nauczyciela, jak i samego ucznia, regres zaś może przebiegać znacznie szybciej, pomimo wysiłków z obu stron.
Praca nad rozwojem tych osób dowiodła, że mogą oni często nauczyć się wykonywania takich czynności, które wbrew pozorom wykraczają poza ich możliwości. Dzieje się tak, ponieważ maja oni wyższy tzw. „wiek zaradności społecznej” niż „wiek inteligencji”(mierzony skalą dojrzałości społecznej i skalami pomiaru inteligencji). Osoby upośledzone umysłowo w stopniu umiarkowanym zdolne są opanować proste a niekiedy bardziej złożone czynności związane z konkretnym zawodem, aby później móc podjąć prace w zakładach pracy zatrudniających osoby niepełnosprawne.
Według Hanny Olechowicz podstawowym warunkiem właściwego rozwoju dziecka upośledzonego umysłowo jest zaspokojenie jego potrzeb psychicznych i fizycznych.
Nadrzędną potrzebę stanowi p o c z u c i e b e z p i e c z e ń s t w a. Aby była ona prawidłowo realizowana należy spełnić dwa warunki:
„ 1) zaspokojenie potrzeb biologicznych;
3) stałość kontaktów z osobami znaczącymi w życiu dziecka czyli rodzicami, nauczycielami i wychowawcami (aby ta więź była źródłem poczucia bezpieczeństwa dzieci, muszą być spełnione następujące warunki:
a) musi ona być trwała, by dziecko mogło się do opiekunów się przyzwyczaić;
b) postępowanie opiekuna musi być dla dziecka przewidywalne (niedopuszczalne jest przerzucanie się od przesadnej czułości do surowych kar);
c) serdeczne traktowanie dziecka.
Dziecko, które ma poczucie, że jest kochane, nie ma obaw, czy będzie otoczone opieką zawsze także wtedy, kiedy czasem zasłuży na naganę” [za: H. Olechowicz,1979 ]

U osób chorych lęk przed odtrąceniem jest bardzo silny. Ważnym czynnikiem wpływającym na zrównoważenie emocjonalne i zdrowie psychiczne dziecka tak samo normalnego, jak i chorego jest stabilność środowiska rodzinnego i szkolnego.
„W stosunku do dzieci upośledzonego umysłowo klimat panujący w rodzinie i szkole jest szczególnie istotny, bowiem dzieci te przyjmują gotowe wzory postępowania od osób bliskich czyli naśladują je bezkrytycznie”. [za: L. Michalska-Balcerek, 1986]

Pewnego rodzaju poczucie bezpieczeństwa daje niezależność, (wiarę we własne siły) pod postacią samoobsługi i możliwość włączenia się do życia rodzinnego i społecznego.
Innymi potrzebami psychicznymi będącymi warunkiem właściwego rozwoju dziecka są:
- doznawanie życzliwości i przynależności (do kogoś);
- potrzeba kontaktu i wzajemnego porozumienia się;
- potrzeba bycia dostrzeganym (zauważonym przez innych)- stanowi to w pewnym sensie nagrodę dla dziecka, która pozytywnie wpływa na jego zachowanie; ignorowanie go jest natomiast dotkliwą karą („terapia zauważania”);
- potrzeba kontaktu z rówieśnikami;
- potrzeba poczucia własnej wartości i sprawowanie określonej roli społecznej.
Z kolei tzw. p o t r z e b y p o p ę d o w e są podstawą odruchów bezwarunkowych. Zaliczamy do nich:
- potrzeby pokarmowe;
- potrzeby płciowe;
- potrzeby rodzicielskie;
- nastawienie do zachowań zaczepno-obronnych
oraz p o t r z e b y c z y n n o ś c i o w e i p o z n a w c z e tj.:
- potrzeba ruchu (ruch to najłatwiejszy sposób rozładowania nadmiaru napięcia psychicznego i dotlenienie organizmu);
- potrzeba doznawania urozmaiconych wrażeń zmysłowych, a co za tym idzie samorzutnej aktywności (aby wzbudzić i rozwijać u dzieci upośledzonych umysłowo aktywność poznawczą należy pamiętać o:
„ 1) dostosowaniu zabaw i zajęć do poziomu rozwoju dziecka;
4) stwarzaniu okazji do samorzutnej aktywności dziecka, akceptowaniu tej aktywności;
5) umiejętności rozróżniania zabawy stereotypowej od zabawy, zajęcia, w które dziecko angażuje się uczuciowo (akceptacja takiej zabawy).”
[za: L. Michalska-Balcerek, 1986].

- potrzeba uzewnętrzniania swoich uczuć (wyrażanych przez płacz, śmiech, mimikę, gest, postawę ciała);
- potrzebę snu i wypoczynku (niezbędnego do prawidłowego rozwoju).
Na zakończenie chciałabym przypomnieć podstawowe cechy charakteryzujące większość osób upośledzonych umysłowo w stopniu umiarkowanym i znacznym. Osoby te:
- spostrzegają znacznie mniejszą liczbę przedmiotów;
- koncentrują uwagę jedynie na przedmiotach i czynnościach, które budzą ich zainteresowanie;
- brak u nich uwagi dowolnej, a trwałość uwagi mimowolnej jest niewielka (zajęcia dydaktyczne powinny być interesujące, muszą angażować dziecko i trwać krótko);
- wyobraźnię należy rozwijać w toku nauczania przez stosowanie metod aktywizujących;
- maja trudności w zapamiętywaniu, przekazywaniu i odtwarzaniu zapamiętanych informacji;
- upośledzona jest u nich zarówno pamięć świeża, jak i trwała oraz pamięć mechaniczna i logiczna;
- występuje trudność w zapamiętywaniu logicznie powiązanych treści;
- występuje zwolnione tempo pojawiania się poszczególnych okresów rozwoju mowy;
- występuje często upośledzenie zdolności porozumiewania językowego;
- stwierdzono niewspółmierność między stosunkowo dobrym rozumieniem wielu słów, a ich praktycznym użyciem w czasie rozmowy;
- porozumiewają się z otoczeniem pojedynczymi słowami lub dwu- trzywyrazowymi zdaniami;
- zaburzenia mowy występują niemal u wszystkich dzieci;
- bardzo często spotyka się bogactwo cech osobowości, np. są to dzieci pobudliwe, apatyczne lub typy mieszane;
- występują tez zaburzenia w zachowaniu o charakterze psychologicznym;
- myślenie ma charakter konkretny, oparty na niepełnych spostrzeżeniach i często nieadekwatnych do rzeczywistości;
- wyrażanie uczuć związane jest z potrzebami fizjologicznymi, osobistymi (są to tzw. uczucia proste);
- potrafią wyrażać współczucie oraz przejawiają uczucie przyjaźni w stosunku do innych osób;
- mają ograniczone możliwości zdobywania doświadczeń w życiu społecznym oraz integracji ze społeczeństwem (swoiste reakcje społeczne i egocentryzm tych osób);
- pewne doświadczenia przyswajają w sposób mechaniczny;
- „charakterystyczna jest u nich sugestywność i bezkrytyczność; orientacja w przestrzeni oraz w czasie występuje tylko w prostych stale powtarzających się sytuacjach życiowych”.[za: Z. Sękowska, 1974].
”W rozwoju systemu kształcenia specjalnego i opieki nad dziećmi przyjmuje się w Polsce następujące zasady:
6) Wychowanie dziecka upośledzonego musi odbywać siew pełnej integracji z dzieckiem normalnym zarówno w domu rodzinnym, w szkole, jaki i w środowisku zamieszkania dziecka, bowiem tylko integracja dzieci upośledzonych ze środowiskiem ludzi normalnych rozwija je intelektualnie i społecznie oraz gwarantuje właściwe przygotowanie do samodzielnego życia w społeczeństwie;
7) Dziecko wykazujące odchylenia od norm rozwojowych musi jak najwcześniej otrzymać pomoc i opiekę o charakterze profilaktycznym w środowisku jemu najbliższym, a więc w rodzinie, aby nie dopuszczać do powstania i rozwoju zaburzeń psychicznych lub upośledzeń;
8) Stawianie diagnozy o stopniu i rodzaju upośledzeń oraz selekcja dzieci przy kierowaniu do odpowiednich form kształcenia i opieki musi się odbywać stosunkowo wcześnie, aby w porę móc podejmować odpowiednie zabiegi rehabilitacyjne dla przywrócenia dziecka środowisku normalnemu;
9) Opieka nad upośledzonym musi obejmować znaczny okres jego życia i zawierać elementy wychowania i kształcenia ogólnego, przygotowanie zawodowe oraz pomoc i opiekę społeczną również po usamodzielnieniu, ponieważ kompleksowe rozwiązywanie tych problemów może jednostkę upośledzona uczynić społecznie pożyteczną;
10) Kształcenie ogólne i przygotowanie zawodowe dzieci upośledzonych musi być dostosowane do rodzaju upośledzeń i powinno uwzględniać właściwości psychofizyczne i predyspozycje kategorii upośledzeń tak, aby zabezpieczało ich potrzeby i przygotowywało je do samodzielnego życia”.[za: Balcerek M.,1972].


BIBLIOGRAFIA
Balcerek M.- „W sprawie rozwoju systemu kształcenia specjalnego” Warszawa 1982r.;

Clarke A., Clarke A.D.B.- „Upośledzenie umysłowe. Nowe poglądy” Warszawa 1971r;

Michalska-Balcerek L.- „Organizacja działalności rewalidacyjnej w szkołach życia” Warszawa 1986r.;

Olechowicz H. – „Wychowanie i nauczanie głebiej upośledzonych umysłowo” Warszawa 1979r.;

Sowa J.- „Pedagogika specjalna w zarysie” Rzeszów 1998r.

Wyświetleń: 15273