TEMAT: BAŚŃ A ROZWÓJ OSOBOWY DZIECKA

Początek XXI wieku, w którym nam przyszło żyć, to czas daleko rozwiniętej nauki i techniki, czas komputerów i rzeczywistości wirtualnej. Coraz częstszą formą spędzania wolnego czasu, nawet przez najmłodsze dzieci, akceptowaną przez rodziców, jest walka z poruszającym się zwinnie po ekranie komputera wojownikiem.
Producenci gier komputerowych uzasadniają, iż podczas takiej zabawy dziecko rozwija swoją wyobraźnię, ćwiczy refleks, doskonali sprawność manualną, koordynację wzrokowo – ruchową itp. Zapominają jednak o agresji, występującej w tych grach, czy niepokojącym coraz bardziej uzależnieniu od komputera.
Rozważając wszystkie za i przeciw trzeba stwierdzić, że z całą pewnością komputer jest częścią naszej rzeczywistości, jednak nie może być on jedyną formą wprowadzenia dziecka w świat fantazji. Nic bowiem nie zastąpi cudownego wynalazku minionych pokoleń, jakim jest baśń.
Trzeba dostrzegać, że baśnie należą do żelaznego repertuaru literatury dziecięcej. Baśniowe postacie, ich losy, pewne, powtarzające się wątki i motywy stanowią trwały element doświadczeń ludzi. Stają się źródłem kształtowania życia wewnętrznego dziecka.
Jestem nauczycielką edukacji wczesnoszkolnej i bardzo mnie niepokoi obserwowany w ostatnich latach fakt porzucenia przez dzieci lektury szkolnej czy baśni na rzecz przesiadywania przy grach komputerowych. Dzieci same przyznają, że jest to dla nich najciekawsza forma spędzania wolnego czasu, całkowicie akceptowana przez zapracowanych rodziców. Efektem tego jest – co w ostatnich latach obserwuję wśród moich wychowanków – wzrost niepokojących i agresywnych zachowań wśród dzieci.
Dziecięctwo to szczególny okres rozwoju człowieka. Według psychoanalityków wiek przedszkolny i wczesnoszkolny to zasadniczy okres kształtowania się osobowości, której zręby wczesnej formacji zachowują się do końca życia.
Małe dziecko nie posiada jeszcze ukształtowanej osobowości, a poszukując źródeł własnej tożsamości znajduje się w stanie ciągłego zapotrzebowania na idealne wzory osobowe i wzory postępowania, dzięki którym będzie mogło osiągnąć stan wewnętrznej równowagi ze światem – zrozumieć siebie i innych oraz odnaleźć swoje miejsce w świecie. Taką możliwość dziecku daje literatura baśniowa.
Każde dziecko przeżywa okres fascynacji baśnią, która oczarowuje je swoją cudownością, prostotą konstrukcyjną, jednoznacznym oddzieleniem dobra od zła, zawsze szczęśliwym zakończeniem.
Dziecko odczuwa silną potrzebę podążenia w świat fantazji, który jest bliski rozwojowi psychicznemu oraz jego potrzebom poznawczo – emocjonalnym. Baśnie wychodzą naprzeciw sposobowi myślenia dziecka, posługując się językiem symboli, pozwalają mu zrozumieć zawiłości ludzkiej egzystencji i uporać się z problemami, które napotyka w świecie realnym. Małe dziecko poznaje świat bardziej w sposób intuicyjny niż racjonalny, dlatego język baśni jest dla niego tak jasny i zrozumiały.
Baśń pełni wiele funkcji, które wszechstronnie oddziałują na rozwój osobowy dziecka.
Baśń pełni funkcje wychowawcze: formułują system wartości, dyskretnie ukazując wymiary dobra i zła, wskazując jednocześnie, jakie zachowanie jest właściwym wyborem; wzbudza postawę prospołeczną, wzmacnia wrażliwość społeczną, i kształtuje postawę wychodzenia z pomocą potrzebującym; wzbogaca poczucie więzi narodowej i poszanowania obcych kultur; uwrażliwia na piękno i wzbogaca jego odczucia estetyczne; ostrzega o zagrożeniach rozwoju psychoseksualnego.
Baśń pełni funkcje poznawcze: uświadamia istnienie różnorodnych potrzeb, celów i pragnień (miłości, bezpieczeństwa, akceptacji, uznania itp.); konfrontuje z podstawowymi problemami egzystencjonalnymi – pomaga rozpoznać wewnętrzne trudności i podsuwa rozwiązanie; pomaga w odkrywaniu własnej tożsamości i nadaje sens życiu; wspiera w trudnościach związanych z psychologicznymi problemami dorastania oraz integracji osobowości; rozwija wyobraźnię, intelekt, pobudza zdolność logicznego myślenia, rozwija zdolność kojarzenia i interpretacji; ćwiczy pamięć, spostrzegawczość, koncentrację, uwagę; doskonali rozwój mowy, wzbogaca słownictwo, jest wspaniałym środkiem kształcenia literackiego.
Baśń pełni funkcje terapeutyczną: pomaga rozwiązać własne problemy poprzez przykład bohaterów; rodzi nadzieję, że największe trudności kończą się, a zło można pokonać; poprawia nastrój pokazując, że nie jest osamotnione w aktualnych uczuciach (w strachu, zwątpieniu, pokrzywdzeniu, niesprawiedliwości, samotności, odmienności, itp.); podnosi samoocenę i wiarę w siebie, budzi ufność do ludzi. Natomiast psychoanalitycy uważają, że największą zaletą baśni jest możliwość redukowania lęku, oraz rozładowywania napięć psychicznych. Zwracają również uwagę na szczególną rolę baśni w rehabilitacji osób upośledzonych.
Tak wszechstronne jest oddziaływanie baśni, która posiada zdolność przemawiania do wszystkich struktur osobowości dziecka, w zrozumiałym dla niego „języku”.
Jednak, aby literatura spełniała swoje funkcje muszą zaistnieć określone warunki, dotyczące recepcji baśni. Są to: zaangażowanie emocjonalne dziecka w treść utworu oraz przeżycie artystyczne baśni, istnienie podstawowych struktur osobowości - w miarę rozwiniętej samoświadomości, zdolność do identyfikacji z bohaterem oraz projekcji własnych pragnień i dążeń na postacie baśniowe.
Najwłaściwszą i najbliższą charakterowi baśni formą przekazu jest opowiadanie.
Wymieniono warunki, jakie należy spełnić, aby dzieci chętnie nas słuchały. Należy: odpowiednio się przygotować, poprzez bardzo dobre opanowanie tekstu, wprowadzić odpowiedni nastrój, nawiązać bliski, fizyczny i wzrokowy kontakt, stosować różne formy urozmaicania opowiadania, poprzez powtórzenia, zawieszenia oraz modulację głosu, zawsze odpowiadać na pytania dzieci oraz omawiać baśnie, dobierać baśń odpowiednio do wieku i zainteresowań dziecka.
Powyższe rozważania wskazują na istotną rolę baśni w rozwoju osobowym dziecka. Dlatego zadaniem każdego nauczyciela powinno być wskazanie i uświadomienie rodzicom, jaką wspaniałą pomocą może służyć literatura baśniowa w ogólnym rozwoju poznawczo – emocjonalnym ich dzieci.

Bibliografia:
1. Birch A., Malim T., Psychologia rozwojowa w zarysie, (1997) PWN, Warszawa;
2. Brett D., Bajki, które leczą, (2004), GWP, Gdańsk;
3. Głodkowska J., Zabawa i nauka w kręgu baśni, (2001)Wyd. Akademii Pedagogiki Specjalnej, Warszawa;
4. Ługowska J., Bajka w literaturze dziecięcej, (1988), Młodzieżowa Agencja Wydawnicza, Warszawa;
5. Tyszkowa M., Wychowawcze oddziaływanie literatury pięknej w okresie dzieciństwa i młodości (w) Kwartalnik Pedagogiczny, 1974/3;
6. Wortman S., Baśń i literatura wżyciu dziecka, (1958), Stowarzyszenie Bibliotekarzy Polskich, Warszawa;
7. Ziółkowska – Sobecka M., Posłuchajcie bajki (w) Wychowanie w Przedszkolu, 1996/5.

Opracowała Iwona Jabłonowska

Wyświetleń: 906