Świetlica szkolna jest szerokim terenem interesującej pracy wychowawczej. Swoja opieką obejmuje uczniów dojeżdżających i tych, które ze względu na pracę zawodową rodziców muszą przebywać w szkole. Świetlica szkolna często spełnia dodatkowe funkcje opiekuńcze wobec dzieci z rodzin niewydolnych wychowawczo. Jako instytucja wychowawcza wspomaga też w razie potrzeby pracę szkoły w zakresie wyrównywania braków i opóźnień w rozwoju fizycznym i psychicznym poszczególnych wychowanków. Pełniąc z ramienia szkoły funkcje opiekuńcze, świetlica stanowi zarazem wyodrębnione środowisko wychowawcze działające w tym samym kierunku co szkoła. Wzbogaca też jej oddziaływania własnymi metodami. Świetlica szkolna jest specyficznym środowiskiem społecznym bo uzupełnia funkcje rodziny. Obok zadań opiekuńczych w świetlicy realizowane powinny być zaprogramowane działania wychowawcze i dydaktyczne dostosowane do możliwości rozwojowych dzieci w młodszym wieku szkolnym.
Omawiając działalność świetlicy szkolnej nie wolno zapomnieć o podstawowych funkcjach, jakim ta forma zajęć ma służyć.
J. Podlaski wyróżnia trzy podstawowe funkcje świetlicy prowadzącej działalność z dziećmi :
- „opiekuńczą,
- wychowawczą,
- społeczną” .
Funkcja opiekuńcza świetlicy wyraża się przede wszystkim w zaspokajaniu potrzeb wynikających z niewydolności, zaniedbań wychowawczych i opiekuńczych w rodzinie. Pomoc dzieciom może być udzielana w formie: dożywiania uczniów w szkole, pomoc w odrabianiu lekcji, zapewniania opieki wychowawczej w czasie przebywania dziecka w świetlicy. Według J. Podlaskiego: „Właściwa opieka świetlicy umożliwia dziecku zaspokojenie rzeczywistych potrzeb, które stają się czynnikiem rozwoju całej jego osobowości” .
Funkcja wychowawcza to całokształt działań zmierzających w kierunku kształtowania osobowości dziecka. Realizacja tej funkcji w świetlicy przejawia się w zaspokajaniu potrzeb dziecka w dziedzinie działalności twórczej, wypoczynku oraz rozrywki.
Funkcja społeczna natomiast polega na działalności wychowawczej świetlicy ze środowiskiem społecznym, co powoduje zwiększenie skuteczności tych działań. Dlatego też dobrze jest, gdy działalność świetlicy wychodzi poza szkołę. „Dzięki imprezom i pracom masowym staje się ona ośrodkiem życia kulturalnego, społecznego i towarzyskiego, poszerza swe wpływy na szkołę, rodzinę, organizacje dziecięce i młodzieżowe oraz korzysta z pomocy rozmaitych instytucji” .
Według G. Sochaczewskiej „działalność świetlicy powinna dotyczyć pięciu dziedzin: wychowania zdrowotnego, wychowania społeczno-moralnego, umysłowego, technicznego i estetycznego. Z tak pojętych zadań wynikają podstawowe funkcje świetlicy: opiekuńcza, profilaktyczna, stymulująca, reedukacyjna i kompensacyjna” .
Realizując funkcję opiekuńczą świetlica powinna czuwać nad zdrowiem, bezpieczeństwem i prawidłowym rozwojem dzieci.
Działalność profilaktyczna świetlicy polega na zapobieganiu nieprawidłowościom w somatycznym i psychoruchowym rozwoju dziecka.
Działalność stymulująca polega na dążeniu do pobudzania procesów rozwojowych, do optymalnej aktywizacji dzieci przez wykorzystywanie ich własnej inicjatywy oczywiście na miarę ich indywidualnych możliwości rozwojowych.
Działalność reedukacyjna dotyczy dzieci, których rozwój przebiega nieprawidłowo. Polega na podejmowaniu działań zmierzających do wyrównywania braków, skorygowania wad i nieprawidłowości rozwojowych powstałych we wcześniejszych okresach życia dziecka.
Działalność kompensacyjna polega na wyrównywaniu niedoborów środowiska rodzinnego, które mogą stanowić przyczyny nieprawidłowości i odchyleń w rozwoju.
Na inne funkcje świetlic szkolnych zwraca uwagę H. Smarzyński. Autor wyróżnia dwie ich kategorie :
- opiekuństwo pedagogiczne nad uczniami,
- pomoc w nauce, w odrabianiu lekcji, w wyrównywaniu braków szkolnych i rozwijaniu umiejętności samodzielnej nauki.
Zdaniem H. Smarzyńskiego „Świetlica szkolna nie tylko zapewnia opiekuństwo pedagogiczne uczniów, ale również uzupełnia i poszerza oddziaływania pedagogiczno – dydaktyczne szkoły. W pracy świetlicowej winna mieć miejsce duża rozmaitość w organizacji procesu wychowawczego i w doborze form pracy świetlicowej” .
W świetle poglądów M. Pietkiewicz działalność świetlicy powinna dotyczyć pięciu dziedzin: wychowania zdrowotnego, społeczno-moralnego, umysłowego, technicznego i estetycznego, a z tak pojmowanych zadań wynikają podstawowe funkcje świetlicy:
- opiekuńcza, której celem jest czuwanie nad zdrowiem, bezpieczeństwem i prawidłowym rozwojem dzieci,
- profilaktyczna polegającej na zapobieganiu nieprawidłowościom w somatycznym i psychoruchowym rozwoju dziecka,
- stymulująca, której istota polega na dążeniu do pobudzenia procesów rozwojowych i optymalnej aktywizacji dzieci przez wykorzystanie ich własnej inicjatywy (na miarę ich indywidualnych możliwości rozwojowych),
- reedukacyjna, dotycząca dzieci, których rozwój przebiega nieprawidłowo, polega ona na podejmowaniu działań zmierzających do wyrównywania braków, korygowania wad i nieprawidłowości rozwojowych powstałych we wcześniejszych okresach życia,
- kompensacyjna polegająca na wyrównywaniu niedoborów środowiska rodzinnego, które mogą stanowić przyczynę nieprawidłowości i odchyleń w rozwoju.
Zdaniem autorki: „powyższe funkcje wyznaczają kierunki działań, które mają uwzględniać indywidualne potrzeby i możliwości rozwojowe dzieci. Różnice indywidualne między dziećmi sprawiają, że należy podejmować wobec każdego z nich odmienne oddziaływania wychowawcze” .
Cz. Kępski twierdzi, że: „realizacja funkcji opiekuńczo-wychowawczych dotyczy szerokiego kręgu zadań, które wykonują nie tylko nauczyciele wychowawcy. Nowe wyzwania stoją także przed dyrekcją szkół, metodykami, którzy powinni wspierać nauczycieli” .
Wychowankowie różnią się od siebie. Dlatego w pracy opiekuńczo–wychowawczo-kompensacyjnej należy podejmować wobec każdego z nich zróżnicowane działania. Ich charakter determinowany jest poprzez warunki w jakich wzrasta uczeń, tj. gdzie tkwią przyczyny niepowodzeń. Należy tu zauważyć, że zajęcia pozalekcyjne, a przede wszystkim zajęcia świetlicowe stanowią niewyczerpane źródło możliwości wychodzenia naprzeciw potrzebom rozwojowym dzieci ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi. Treści zajęć świetlicowych powinny być skorelowane z programami nauczania i wtedy rozszerzają, i wzbogacają zainteresowania wychowanków, stymulują ich aktywność w szerszym zakresie, pozwalają skuteczniej wyrównywać ich trudności i niepowodzenia. W pomocy uczniom z trudnościami w nauce należy uwzględnić następujące zasady: dostosowanie zajęć do potrzeb ucznia, dobrowolność uczestnictwa, motywację, atrakcyjność, indywidualność, stopniowanie trudności, ciągłość i systematyczność. W praktyce zasady te powinny uwzględniać:
1. Dostosowanie zajęć do potrzeb ucznia, indywidualizacja oddziaływań - zasada ta wymaga od wychowawcy zróżnicowanego podejścia i doboru treści jakiego wymagają trudności, tzn. czego one dotyczą. Inaczej będzie wyglądała praca z uczniem mającym kłopoty z czytaniem, a inaczej z trudnościami matematycznymi. Zadaniem wychowawcy jest stworzenie odpowiedniego klimatu i ufności u podopiecznych. Wychowawca okazuje uczniowi zrozumienie i akceptację dla określonych działań, pobudza go do działania i współuczestnictwa poprzez powierzanie mu różnych zadań i obowiązków. Zasada ta mówi o wzmacnianiu wiary ucznia we własne siły oraz podtrzymywania woli działania w momentach zniechęcenia oraz umiejętności pokonywania napotykanych przeszkód.
2. Dobrowolność uczestnictwa – zasada ta wymaga od wychowawcy chęci niesienia pomocy, a od ucznia chęci uzyskania pomocy. Polega ona na odpowiednim motywowaniu ucznia do pracy, ukazaniu uczniowi potrzeby korzystania z organizowanych form pracy.
3. Atrakcyjność zajęć – zasada ta mówi o dostarczaniu wychowankom pozytywnych przeżyć emocjonalnych, zapewnieniu możliwości osiągania przez ucznia sukcesu, osobistej satysfakcji i zadowolenia z wyników własnej pracy. To również ciągłe innowacje i poszukiwanie nowych rozwiązań. Możemy tutaj mówić także o właściwej organizacji zajęć pod względem rytmu, tempa i przerw relaksujących.
4. Ciągłość i systematyczność – to planowe i konsekwentne wdrażanie uczniów do działania zmierzającego do przezwyciężania trudności w nauce.
5. Stopniowanie trudności – usprawnianie i planowanie działań metodycznych i wychowawczych zwiększających efektywność przyswajania przez uczniów wiadomości i umiejętności, a także formy zaangażowania mocnych stron ucznia.
Dziecko w świetlicy szkolnej powinno aktywnie działać, ale i odpoczywać. Po zajęciach szkolnych i odrabianiu lekcji, dziecko ma prawo do rozrywki, odpoczynku, zabawy, spędzania czasu wolnego w lubiany przez nie sposób. J. Podlaski twierdzi, że: „wyznacznikiem funkcji świetlicy szkolnej są: potrzeby dzieci, potrzeby społeczne wynikające z prawidłowości psychologicznych i socjologicznych, teoria wychowania oraz obowiązujące przepisy” . Na efektywność pracy opiekuńczo-wychowawczo-kompensacyjnej wpływa także pozytywnie wielostronna współpraca z rodzicami i środowiskiem lokalnym, ponieważ działania te mają wspólny cel - dobro dziecka. Opisane przeze mnie funkcje przenikają się wzajemnie i stanowią integralną całość wyrażaną w treściach, formach i metodach działania. Szeroki zakres zadań opiekuńczo–wychowawczo-kompensacyjnych świetlicy szkolnej wynika z obowiązku zaspokajania różnorodnych potrzeb biologicznych i psychospołecznych dzieci.

Wyświetleń: 3055