Przemoc stanowi nieodłączny aspekt ewolucji ludzkiego gatunku. Analizując historię, jest ona pełna opisów wojen, podbojów, zamachów itp. Współcześnie, media karmią nas brutalnością, która stała się czymś naturalnym i codziennym. Agresja jest zjawiskiem powszechnym, ponadkulturowym, obejmuje wszystkie środowiska społeczne i grupy wiekowe. Według J. Mellibrudy przemoc jest zawsze intencjonalna, narusza prawa i dobra osobiste jednostki, zawsze powoduje szkody.
Niemożliwym jest stworzenie jednej, uniwersalnej definicji agresji. Najczęściej przyjmowaną jest definicja, która określa agresję jako zachowanie ukierunkowane na zadanie cierpienia innemu człowiekowi, który jest motywowany do uniknięcia tego cierpienia (Baron, 1977). Nie mówi ona jednak nic o agresji nakierowanej na zwierzęta, przedmioty lub też samego siebie. Badacze nie są również zgodni, co do natury samej agresji. Od lat istnieje spór pomiędzy zwolennikami teorii instynktu, która traktuje agresję jako zachowanie wrodzone, zdeterminowane biologiczną koniecznością wyładowania agresywnej energii, która jest mało podatna na wpływy zewnętrzne i proces uczenia się; zwolennikami teorii uczenia się według której agresja jest zachowaniem nabytym w trakcie życia rezultatem uczenia oraz zwolennikami teorii popędu, która zajmuje stanowisko pośrednie. Agresja stanowi tu rozładowanie popędu, jednak jego sposób jest zależny od czynników sytuacyjnych (Wojciszke, 2002).
Wielu ludzi dorosłych, zwłaszcza przyszłych rodziców, mówiąc o dzieciach posługuje się stereotypem niewinnych, dobrych istot, zawsze uśmiechniętych, posłusznych, bawiących się grzecznie, nie znających przemocy. Agresja dziecięca jest tematem poruszanym niechętnie, ponieważ nie jest ona społecznie akceptowalna. Jednakże niemal każdy człowiek mógł zaobserwować reakcje agresywne u niemowląt pod postacią krzyku, szybkich ruchów kończyn, mimiki twarzy. Zwolennicy teorii instynktu twierdzą, iż agresja pojawia się w rozwoju dziecka wówczas, gdy zaczyna ono rozumieć, że może być przyczyną zmartwień innych osób, a jednocześnie wie, co może osiągnąć ukazując, że jest zmartwione, a zatem już w pierwszych miesiącach życia (Macoby, 1980). Inicjatorem tej teorii był Konrad Lorenz, który uważał agresję za wrodzony wzorzec zachowania, który jest wzbudzany przez pojawienie się w otoczeniu „wyzwalaczy”. Hydrauliczna koncepcja agresji zakłada systematyczne oraz spontaniczne gromadzenie się nakładów agresji w organizmie, które potrzebują w sposób naturalny ujścia w postaci wybuchów agresji. Im dłużej agresja nie jest rozładowywana, tym słabsze bodźce wywołują silne reakcje.

Przeciwnicy teorii instynktu zarzucają, iż większość obserwacji została dokonana na zwierzętach, nie na ludziach. Ponad to teza jakoby zachowania agresywne były całkowicie niezależne od wpływów zewnętrznych nie znalazła uznania wśród badaczy.
J. Dollard i N. Miller sugerują, iż agresja dziecięca jest wyuczalnym popędem. Bicie, szarpanie, drapanie, krzyk, są reakcją na bodźce wywołujące gniew. Dziecko obserwując agresywne zachowania dorosłych łatwo przyswaja je, jako własne. Dowiodły tego badania nad modelowaniem reakcji agresywnych u dzieci w wieku przedszkolnym (Bandura, Ross, Ross, 1961; 1963). W badaniach tych, dzieci z grupy eksperymentalnej obserwowały agresywne zachowania osoby dorosłej wobec dmuchanej, plastikowej lalki. Inna grupa oglądała te same zachowania zaprezentowane na filmie. Dzieci z tych grup w momencie, kiedy otrzymały możliwość zabawy z dmuchaną lalką przejawiały zachowania agresywne, kopiując te, wcześniej zaobserwowane oraz dołączając własną inwencję twórczą. Natomiast dzieci, które wcześniej nie oglądały żadnych modeli zachowań, lub też oglądały dorosłych, którzy traktowali lalkę w sposób nieagresywny, przejawiały agresję w bardzo niskim stopniu lub też wcale.

Wyniki tych badań powinny być alarmujące dla rodziców, którzy bez jakiejkolwiek kontroli pozwalają dzieciom oglądać brutalne programy w telewizji i grać w gry niedostosowane do ich wieku, które mogą stać się inspiracją dla wielu agresywnych reakcji.

Współcześnie, badacze amerykańscy A. Bandura i R. Walters, twierdzą, że zachowania agresywne są wyuczonym sposobem zachowania. Natomiast siła agresji, jej częstotliwość oraz sposób ekspresji zależą, od zadatków wrodzonych, aktywności własnej, wpływów środowiska oraz wychowania. W każdym przypadku agresji możliwe jest wymienienie pięciu czynników: wrodzonego, który u wszystkich ludzi jest mniej więcej jednakowy; aktywnościowego, który zależy bezpośrednio od doświadczeń; frustracyjnego – zależnego od środowiska i postaw rodzicielskich; naśladowczego, który zależy głównie od środowiska oraz instrumentalnego najbardziej podatnego na czynniki wychowawcze.

Z tej perspektywy agresja staje się problemem złożonym, niejednorodnym, z którym można walczyć na wielu płaszczyznach. Dzieciom w wieku szkolnym w radzeniu sobie z agresją powinni wyjść przede wszystkim rodzice, lecz w równym stopniu powinno być to środowisko szkolne, rówieśnicze, wychowawcze. Jedynie z takim kompletnym wsparciem, młody człowiek jest w stanie radzić sobie z niepohamowanymi wybuchami agresji, jak również z obroną przed nimi. Niemożliwe jest wyzbycie się zachowań agresywnych, byłoby to nienaturalne oraz niezdrowe, natomiast możliwym jest transformacja oraz minimalizowanie ich destrukcyjnych skutków.


Opracowała: Beata Kolan- Orzeszek


Literatura:

Grochulska J. (1993) „Agresja u dzieci”, Warszawa: WSiP
Mellibruda J. (1993) „Oblicza przemocy”, Remedium XII
Trempała J., Harwas - Napierała B. (2002) Psychologia rozwoju człowieka T. 2. Warszawa: PWN
Wojciszke B (2002) „Człowiek wśród ludzi”, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe „Scholar”

Wyświetleń: 1150