ROLA KAR I NAGRÓD W WYCHOWANIU


Bardzo wielu rodziców zadaje sobie pytania: Czy karać dziecko? A może lepiej je nagradzać?
Przy braku bodźców zachęcających do wysiłków, a także przy zbyt rygorystycznych wymaganiach, przekraczających możliwości dziecka, może ono nabrać przekonania o swej niepełnej wartości. Może to ogromnie utrudniać prawidłowy rozwój i pełne wykorzystanie własnych zdolności. Groźne w skutkach są także wymagania minimalne: wyręczanie we wszystkim, przesadna pomoc, która utrudnia proces stopniowego usamodzielniania.
W wychowaniu za najbardziej korzystne należy uznać operowanie zarówno karami, jak i nagrodami. Mniej korzystne jest stosowanie samych nagród, a najmniej korzystne stosowanie samych kar.

Nagroda

- Nagroda kojarzy się zwykle z otrzymywaniem przedmiotów za dobre postępowanie, ale nagradzanie to nie tylko przedmioty, to także czynności, zachowania, relacje. Warto doprowadzić do tego, by pochwała, czy uśmiech były dla dziecka równie cenną nagrodą, jak ta o charakterze materialnym.

- Nagroda powinna być bodźcem wzmacniającym postępowanie pozytywne, zachęcającym do pracy, do zachowań powodujących uznanie w środowisku dziecka.

- Nagroda umacnia w dziecku wiarę we własną wartość, zachęca do podejmowania coraz trudniejszych zadań, dostarcza dodatnich uczuć: radości i dobrego samopoczucia, wzmacnia także więzi uczuciowe z osobami nagradzającymi.

- Ważna jest konsekwencja w stawianiu dziecku wymagań i w spełnianiu własnych przyrzeczeń. Gdy dziecko zauważy niekonsekwentne zachowanie dorosłych, to zacznie lekceważyć ich prośby. Wtedy nagrody nie pomagają w kształceniu właściwej motywacji postępowania i działania.

- Szczególnie należy wzmacniać przejawy empatii- emocjonalnego wczuwania się w sytuacje innych, zwłaszcza innych dzieci, ludzi dorosłych, a także zwierząt.

- Aby nagroda była skuteczna, należy dobrze znać nagradzane dziecko.

- Istotą nagrody jest sprawianie przyjemności nagradzanemu, a nie nagradzającemu. To, co w mniemaniu rodziców jest nagrodą, niekoniecznie musi być nią według dziecka.
- Metodą nagradzania najczęściej stosowaną jest wyrażanie pochwał. Musi być ona proporcjonalna do włożonego wysiłku. Wartość pochwały zależy od tego, kto jej udziela, w jakich okolicznościach i jak duży jest autorytet nagradzającego.

- Inną dość powszechną formą nagrody jest nagroda rzeczowa. Rodzice ofiarują dzieciom różne przedmioty, często pieniądze, które nie powinny stanowić motywacji do nauki, czy do bycia grzecznym.

- Niewłaściwe jest nagradzanie dzieci za spełnianie obowiązków do nich należących.

- Należy wyraźnie wskazywać czego dotyczy konkretna nagroda.

Kara

- Posłuszeństwo wymuszone groźbą kary przestaje działać bez kontroli karzącego. Dziecko zachowujące się poprawnie wyłącznie z obawy przed karą, może być wzorem do naśladowania w domu. Jednak już w przedszkolu, w szkole, na podwórku zaczyna zachowywać się agresywnie.

- Bardzo często kary stosowane przez rodziców nie odnoszą skutku, ponieważ zamiast poczucia winy za to, co dziecko zrobiło, często myślą o odwecie.

- Stosowanie bicia wobec dzieci agresywnych może u nich spowodować nasilenie się tendencji do atakowania i agresji wobec słabszych dzieci, zwierząt, przedmiotów.

- Karaniu powinna towarzyszyć życzliwość ukazująca możliwość poprawy, gdyż funkcją kary jest także zlikwidowanie poczucia winy za popełnione przewinienie.

- Niepoprawne jest obciążanie wykonaniem kary kogoś innego, na przykład zapowiadanie, że zrobi to drugi rodzic.

- Bardzo ważne jest, aby od najmłodszych lat stosować tzw. karę psychologiczną, czyli okazywanie dziecku smutku, zmartwienia, przykrości z powodu swojego postępowania. Tego typu kara połączona z tłumaczeniem, jak dziecko może naprawić swój błąd, ma wywołać u karanego poczucie winy, co z kolei ma wpłynąć na zmianę jego zachowania.

- Kary są słuszne i dają rezultaty, gdy dziecko akceptuje normy, według których wymierzana jest kara, oraz gdy osoba wymierzająca karę cieszy się autorytetem. Należy wytłumaczyć dziecku dlaczego jest ukarane i jak ma postępować, by tego na drugi raz uniknąć.

- Kara bezwzględnie powinna być proporcjonalna do przewinienia. Tylko taka kara jest sprawiedliwa.
- Często przez rodziców stosowana jest zasada nieupamiętniania nieprawidłowych reakcji. Gdy dziecko wypowie brzydkie słowo, rodzice powinni puścić je mimo uszu i postarać się odwrócić uwagę dziecka, zamiast karać albo śmiać się i żartować z tego. Przy takim postępowaniu dziecko użyje takich słów kilka razy, w końcu zapominając o nich całkowicie. Gdy zaś rodzice nie mogą powstrzymać się od reakcji oburzenia, czy gniewu, dziecko z przekorą i uporem powtarza zakazany zwrot, badając reakcję innych.

- Kara musi być dostosowana do indywidualnych cech karanego. To, co dla jednych jest karą, dla innych może być nagrodą.

- Zbyt surowa kara może spowodować więcej zła niż pożytku, zbyt łagodna sprawia, że dziecko ignoruje ją, traktuje tak, jakby jej w ogóle nie było.

- Należy starać się ograniczać dziecku liczbę zakazów i nakazów, które powinny bezwzględnie respektować. Znacznie lepiej stworzyć dziecku okazję do przejawiania posłuszeństwa, za które może zostać pochwalone. Nakazy i zakazy lepiej zastępować prośbami, które dziecko spełni z ochotą. Takie postępowanie rodziców stwarza dziecku okazje do zdobycia pochwały, uznania.

- Kolejny warunkiem skuteczności kary jest wymierzenie jej we właściwym czasie. Na przewinienie dziecka należy reagować natychmiast, po to, aby nastąpiło trwałe powiązanie nagannego czynu z jego następstwem. Należy pamiętać, że odraczanie kary wzmacnia u dziecka stany lękowe.

- Jedynym celem kary jest poprawa zachowania ukaranego. Skuteczna jest tylko taka kara, która wzbudza żal, obrażanie lubianej osoby, lęk przez utratą jej sympatii, wyzwala chęć poprawy.

- Karanie, podobnie jak nagradzanie musi być czynnością konsekwentną.

- Należy unikać stosowania wciąż tych samych kar, dlatego że dzieci się do nich przyzwyczajają i przestają być one skuteczne.

- Popularną metodą postępowania z dziećmi jest kara fizyczna, mająca tylu zwolenników, co przeciwników. Często kara fizyczna jest stosowana pod wpływem tradycji- ponieważ sami byliśmy kiedyś bici, bijemy swoje dzieci. Jednak musimy pamiętać, że kary fizyczne poniżają godność. Następstwem kar fizycznych są często różnego rodzaju nerwice i lęki. Może to także wyzwalać w dziecku agresję.

- Równie niebezpieczną karą jest straszenie dziecka. Może to powodować powstawanie u dziecka lęku przed przedmiotami czy ludźmi, którymi się straszy.
- Do dość powszechnie stosowanych kar należą także wyzwiska poniżające godność dziecka. Dziecko przyjmując je dosłownie, traci poczucie pewności siebie, swojej wartości.

- Jeszcze jedna odmianą szkodliwej, a przy tym nieskutecznej kary, jest krzyczenie. Dziecko karane krzykiem podobnie zachowuje się w stosunku do innych.

- Równie szkodliwa jest kara izolacji. Dziecko czyje się wtedy opuszczone, niekochane. Następstwem tego może być nerwica lękowa, w wyniku której dziecko będzie bało się ciemnych pomieszczeń, samotności.

- Najdoskonalszym rodzajem kary, choć trudnym do stosowania, jest kara naturalna. Jest to naturalne następstwo winy. Odmianą jej jest ukazywanie konsekwencji niewłaściwego zachowania. Zbyteczny w takiej sytuacji jest gniew, czy krzyk. Zaletą kary naturalnej jest to, że dziecko nie ma pretensji do osoby wymierzającej karę, tylko ewentualnie do siebie.

- Innym rodzajem kary jest wyjaśnienie dziecku jego niewłaściwego postępowania. Gdy dobierzemy odpowiednie argumenty, będzie to skuteczny rodzaj kary.

- Karą jest też odmawianie dziecku przyjemności, ale ważna jest tu dobra znajomość dziecka, aby wiedzieć, co dla dziecka jest przyjemnością.

- Jeśli osoba wymierzająca karę jest lubiana i szanowana, to skuteczne będzie okazywanie dziecku smutku, wręcz zawodu.
- Aby uniknąć przykrych skutków kary, dzieci często stosują wykręty, kłamstwa, wypieranie winy, zrzucanie na innych. Dlatego tak ważna jest umiejętność jej stosowania.


Literatura:
Magdalena Rudnicka „Moje dziecko idzie do szkoły”
Anne Bacus „Jak zdobyć autorytet u dziecka”

Wyświetleń: 3351