mgr Aleksandra Smolec
nauczyciel języka angielskiego


PRACA Z UCZNIEM ZDOLNYM.


Zainteresowanie problematyką kształcenia uczniów zdolnych nabiera coraz większego znaczenia. W każdym społeczeństwie istnieje zapotrzebowanie na jednostki, które charakteryzują się szczególnymi zdolnościami w pewnych dziedzinach. Wynika ono z potrzeb ekonomicznych, ale także z przesłanek społecznych, ze względu na harmonijny rozwój społeczeństwa.
W wielu krajach zainteresowanie kształceniem uczniów zdolnych powstało znacznie wcześniej niż w Polsce. W Polsce nie kwestionuje się powagi tego zagadnienia, ale problemem jest jak to zrobić i kim posłużyć się przy wykonywaniu tego zadania.
Współczesna szkoła nastawiona jest na kształcenie powszechne. Pracuje się z uczniem przeciętnym, boryka się ze słabym i często nie wystarcza czasu na wykorzystanie możliwości uczniów zdolnych. Oni zaś znudzeni, nie rozwijają się na miarę własnych możliwości, zniechęcają się a czasem nawet sprawiają problemy wychowawcze.

Już w klasach niższych zaobserwować można zaniedbania w zakresie opieki nad uczniem zdolnym. Okres wczesnoszkolny uznawany jest przez psychologów za szczególnie znaczący dla rozwoju zdolności intelektualnych i kierunkowych dziecka oraz dalszych jego postępów. Jak dotąd nie powstała żadna spójna koncepcja dotycząca rozwijania zdolności na najwcześniejszym etapie kształcenia. Istnieje zatem potrzeba szukania metod i podejmowania badań diagnostycznych, nastawionych na rozpoznawanie zdolności dzieci, jak i działań służących optymalizacji pracy szkoły w zakresie rozwijania zdolności dzieci i młodzieży. Wiele dzieci zdolnych pozbawionych właściwej opieki i do tego budzących niechęć otoczenia nie rozwija się na miarę swoich możliwości, zaniedbuje podstawowe obowiązki, a ich osiągnięcia są nieadekwatne do zdolności.


Na początek należy sobie odpowiedzieć na pytanie: Kim jest zdolny uczeń?

-W literaturze pedagogicznej uczniów zdolnych określa się jako tych, którzy mają odpowiednio wysoki poziom zdolności ogólnych do uczenia się, określone zdolności specjalne oraz wysokie osiągnięcia lub możliwości takich osiągnięć w różnych dziedzinach działalności.

-Uczeń zdolny to taki, który w podobnych warunkach przewyższa innych uczniów
w wykonywaniu tych samych działań; osiągnięcia ucznia zdolnego w nauce i w innych dziedzinach są najczęściej wysokie, oryginalne i twórcze; legitymuje się on prawie zawsze wysokim lub bardzo wysokim poziomem zdolności ogólnych i specjalnych.

- Uczniowie uzdolnieni przejawiają wysokie zdolności do określonej działalności, tzn. szybkiego uczenia się pod kierunkiem nauczyciela, skutecznego uczenia się samodzielnego, rozległego i swobodnego przenoszenia wyników nauki na dziedziny i sytuacje pokrewne, osiąganie w wyniku nauki więcej niż przeciętnej sprawności działania. Na funkcjonowanie uczniów zdolnych podstawowy wpływ mają warunki indywidualno -psychologiczne (czynniki intelektualne i pozaintelektualne np. typ układu nerwowego i dyspozycje motywacyjne itp.) oraz warunki społeczno-środowiskowe (warunki rozwoju i wychowania w szkole i w domu).

Cechy dziecka zdolnego wyróżniające go spośród innych dzieci:
• Posiada nieprzeciętne możliwości rozumowania, radzenia sobie z abstrakcją, generalizowaniem faktów, rozumienia znaczeń i widzenia powiązań między nimi.
• Ma sprzyjające uczeniu się właściwości układu nerwowego (np. silne i ruchliwe procesy nerwowe),
• Posiada wielką ciekawość poznawczą i silną motywację do zajmowania się wieloma dziedzinami.
• Posiada szerokie zainteresowania.
• Posiada szeroką rozpiętość uwagi, która umożliwia mu koncentrowanie się i bycie wytrwałym w rozwiązywaniu problemów i pogłębianiu zainteresowań.
• Jest nieprzeciętne w ilości i jakości słownictwa, w porównaniu z dziećmi w jego wieku.
• Posiada zdolność do samodzielnej, efektywnej pracy i umiejętność korzystania z różnych źródeł,
• Posiada umiejętność przenikliwej obserwacji.
• Okazuje inicjatywę i oryginalność pracy umysłowej.
• Czujnie i szybko odpowiada na nowe idee.
• Ma zdolność szybkiego zapamiętywania.
• Interesuje się bardzo naturą człowieka i światem
• Posiada niezwykłą wyobraźnię, oryginalność, pomysłowość, dużą zdolność kojarzenia, bogate słownictwo, umiejętność dokonywania trafnych spostrzeżeń oraz bogatą wiedzą
• Potrafi łatwo podążać za wskazówkami.
• Uczy się szybko i ławo.
• Posiada zdolność koncentracji uwagi przez dłuższy czas,
• Jest nieustępliwy ale także tolerancyjny wobec innych poglądów,

Wykrywanie uczniów zdolnych.
Celowe i zamierzone oddziaływanie na uczniów zdolnych jest możliwe po dość dokładnej ich identyfikacji. W procesie identyfikacji uczniów zdolnych należy przewidzieć trzy zasadnicze sytuacje:
- pierwsza sytuacja dotyczyć będzie wszystkich tych uczniów zdolnych, którzy od razu sami się identyfikują (ujawniają) głównie swoim zachowaniem, inteligencją, wiedzą itp. Trzeba tę identyfikację wstępnie akceptować, ale prowadzić przez dłuższy czas obserwację i badania nad nimi, aby potwierdzić uzdolnienia a raczej określić, jakiego rzeczywiście są one rodzaju, aby właściwie stymulować ich rozwój.
- druga sytuacja związana będzie z tymi uczniami, co do których przypuszczamy, że są uzdolnieni, ale mamy wątpliwości i nie wiemy jakiego rodzaju są to uzdolnienia. Przypuszczenia nasze musimy potwierdzić lub odrzucić. Jest to grupa najliczniejsza, którą dopiero mamy zidentyfikować.
- trzecia sytuacja - to pozostali uczniowie wśród których trzeba odkryć, odnaleźć uzdolnionych i rozwinąć tak, aby ich zdolności, czasami bardzo specyficzne zaczęły się ujawniać.
Najkorzystniejsze z punktu widzenia przyszłości dziecka jest rozwój wszechstronny i harmonijny, zakłócenia w jednej dziedzinie mogą bowiem powodować ograniczenia w pozostałych.
Najważniejszym etapem życia, w którym można wpływać na wszechstronny rozwój dziecka, jest okres od urodzenia do 10 r.ż. Kształtowanie potrzeb poznawczych w tym przedziale wieku daje najlepsze efekty. Dziecko wdrożone do twórczego myślenia na początku kariery szkolnej, nabierają nawyków samodzielnej, twórczej aktywności w różnych dziedzinach.
Tak więc pracując z dziećmi, należy stymulować i rozwijać w miarę możliwości wszystkie najistotniejsze sfery funkcjonowania jednostki, tj. intelekt, emocje, ekspresję słowną, plastyczną, ruchową, a także umiejętność dobrego współżycia z ludźmi.
Sprawa rozwoju uzdolnień jest bardzo ważna dla każdego dziecka. Rozwój zdolności zależy głównie od sposobu pracy z uczniami i od dotychczasowych sposobów oraz stylu pracy z nimi w szkole (wcześniej w przedszkolu) i w domu.

Czynnikami decydującymi o poziomie rozwoju zdolności są: warunki społeczne, działalność wychowawcza oraz własna praca ucznia. Stąd uczniów zdolnych może być znacznie więcej, jeżeli świadomie tworzyć będziemy te zainteresowania i optymalnie wykorzystywać prace w zespołach zainteresowań.

Właściwe kierowanie zespołem uczniów zdolnych wymaga analizy ich potrzeb obejmujących całokształt sytuacji i warunków, w jakich dziecko się rozwija. Na tej podstawie dopiero inwencja twórcza nauczyciela może stworzyć pełne możliwości wpływające na harmonijny rozwój zdolności. Uczeń uzdolniony powinien być wychowywany w atmosferze aktywnego uczestnictwa i działania oraz twórczych poszukiwań. Rozbudzenie u niego wyobraźni i fantazji, pracowitości i krytycznego stosunku do rzeczywistości to główne jego rozwoju.

Każdy nauczyciel, pedagog, aby właściwie organizował pracę z uczniem zdolnym, sam musi reprezentować postawę twórczą. To z kolei nakłada na niego obowiązek ciągłego doskonalenia swoich umiejętności pedagogicznych, wzbogacania wiedzy psychologicznej, metodycznej i merytorycznej, warsztatu pracy oraz stosowania nowatorskich metod nauczania. Bezpośrednia praca nauczyciela z uczniem zdolnym powinna być realizowana głównie na lekcjach.

Metody, jakie mogą być stosowane w trakcie nauki szkolnej, stymulujące rozwój zdolności uczniów:
• Stopniowe zwiększanie wymagań, jednak nieprzekraczające możliwości ucznia,
• Ciekawe prowadzenie lekcji — wprowadzenie inspirujących elementów materiału, wykorzystanie wiadomości pozaszkolnych, prowadzenie zajęć w oparciu o prace grupową uczniów i samopomoc koleżeńską,
• Realizacja indywidualnych programów kształcenia,
• Podejmowanie indywidualnego toku nauki z poszczególnych przedmiotów lub przenoszenie do klas programowo wyższych z jednego lub kilku przedmiotów, o ile jest to uzasadnione względami społecznymi,
• Zachęcanie do wymyślania, tworzenia rzeczy w sposób społecznie użyteczny, oryginalny i dotychczas nieznany,
• Uczenie twórczego rozwiązywania problemów, motywowanie do samodzielności i podejmowania inicjatyw,
• Zachęcanie do konfrontacji wiedzy w konkursach, olimpiadach,
• Wskazywanie dodatkowych źródeł wiedzy oraz inspirowanie do korzystania z rozmaitych zajęć pozalekcyjnych w celu rozwijania zainteresowań oraz aktywności poznawczej,
• Stwarzanie atmosfery akceptacji, wyrażanie zadowolenia z sukcesów, uczenie przyjmowania uwag i radzenia sobie z niepowodzeniami.
• Opracowywanie referatów,
• Korygowanie błędów w pracach kolegów,
• Powadzenie przez uczniów fragmentów lub całej lekcji,
• Zachęcanie do samodzielnej pracy nad treściami wykraczającym poza program nauczania,
• Pracę w oparciu o specjalnie dla niego przygotowane listy zadań, karty prac.


W zakresie rozwoju społecznego, emocjonalnego, moralnego i osobowości uczniów zdolnych można zauważyć pewne charakterystyczne cechy:

- Wykazują dużą otwartość i wrażliwość emocjonalną, zdolność wczuwania się w przeżycia innych.
- Niewielkie zainteresowanie przejawiają przewodzeniem w grupie, mało angażują się w życie społeczne. Jeżeli stwarza się im możliwość realizacji w grupie ustosunkowują się do niej pozytywnie.
- W kontaktach z innymi nie mają większych trudności, jeżeli tylko nie są zbytnio lansowani przez nauczycieli i przez rodziców.

Uczniowie zdolni często jednak przejawiają takie zachowania, które mogą w się przyczyną ich rzeczywistych trudności, mającym swe źródła w funkcjonowaniu poznawczy i emocjonalno-społecznym. Zdolni postrzegani są jako osoby o bardzo bogatym życiu wewnętrznym, co może być przyczyną ich osobistych trudności i kłopotów ich otoczenia: nauczycieli, rodziców, kolegów, którzy nie zawsze potrafią zaakceptować i zrozumieć odrębność ich myślenia, czucia i zachowania.

Ucznia zdolnego nie należy traktować jako uciążliwego członka zespołu klasowego. Należy otoczyć go odpowiednią opieką, traktować go życzliwie i udzielać mu wsparcia wprowadzając:
- systematyczne wdrażanie do samodzielnej i twórczej pracy,
- indywidualizację w zakresie treści, metod oraz tempa pracy,
- intensywniejszy charakter nauki oraz rozszerzone wiadomości,
- łączenie uczniów w zespoły, biorąc pod uwagę rodzaj zdolności i ich nasilenie.

Praca z uczniem zdolnym nie jest zadaniem łatwym. Wymaga ona doświadczenia, zaangażowania, pochłania wiele czasu, gdyż zajęcia należy tzn. przygotować, aby były one ciekawe, oddziaływały emocjonalnie na uczniów i w maksymalnym stopniu rozwijały ich myślenie twórcze. Jest to jednak praca mogąca dać nauczycielowi dużo satysfakcji oraz mobilizująca go do samokształcenia.

W pracy z uczniem zdolnym wszystkie działania są skuteczne tylko wtedy, jeżeli są połączone z właściwą pracą wychowawczą w domu. Nauczyciele i rodzice powinni korzystać nawzajem ze swojej wiedzy, wymieniać doświadczenia, wspólnie roztaczać opiekę nad uczniem. Trzeba pamiętać, że uczniowie o wybitnych zdolnościach wymagają specjalnej opieki i pomocy w kształceniu. Zaniedbania wynikające z powszechnego przekonania, że dziecko zdolne zawsze da sobie radę, grożą zahamowaniem, nieodpowiednim ukierunkowaniem rozwoju zdolności. Zainteresowanie okazywane dzieciom uzdolnionym wzmacnia w nich wiarę we własne możliwości, gotowość do dalszej pracy oraz ułatwia im znalezienie się w grupie rówieśników.

Obecnie wiadomo, że zdolności uczniów uwarunkowane są genetycznie, ale można je też rozwijać poprzez właściwe oddziaływanie pedagogiczne. Zadaniem szkoły jest dążenie do tego, aby każdy talent został w szkole zauważony i był rozwijany najlepiej jak to tylko możliwe.





Gdzie można zgłosić się po pomoc i poradę w sprawie dziecka zdolnego?
• POWIATOWE PORADNIE PSYCHOLOGICZNO-PEDAGOGICZNE
• KRAJOWY FUNDUSZ NA RZECZ DZIECI ul. Chocimska 14, 00-791 Warszawa, tel. (22) 848-24-68, 848-23-98
• CENTRUM INFORMACYJNO- KONSULTACYJNE DS. DZIECI ZDOLNYCH ul. Raszyńska 8/10, 02- 026 Warszawa, tel. (22) 822-71-68
• STOWARZYSZENIE SZKÓŁ TWÓRCZYCH ul. Konrada 21/78, 01-922 Warszawa, tel. (22) 663-64-65
Bibliografia:

1) A. Gurycka "Rozwój I kształtowanie zainteresowań" WsiP, Warszawa 1992
2) Hornowski B.: Rozwój inteligencji i uzdolnień specjalnych. Warszawa 1978r.
3) Lewowicki T.: Metody i formy pracy z uczniami zdolnymi. Szczecin 1989r.
4) Płaszyński Z. (red.) Wybrane zagadnienia do studiowania problemów współczesnej edukacji. "Horyzont", Koszalin 1992r.
5) Przetacznikowa M.: Rozwój psychiczny dzieci i młodzieży. WSiP, Warszawa 1980r.
6) Zborowski J. Rozwijanie aktywności twórczej dzieci. WSiP, Warszawa 1986r.
7) Borzym, I. (1979). Uczniowie zdolni, Warszawa: PWN

Wyświetleń: 1662