Katalog Justyna Post, 2011-04-07 Warszawa Pedagogika, Artykuły Analiza zjawiska agresjiAnaliza zjawiska agresji Coraz częściej spotykamy się z tematyką dotyczącą agresji. Radio, prasa, telewizja informują o wzrastającej przestępczości nieletnich, nasilającym się chuligaństwie. Alarm wokół tego problemu jest konieczny. Uświadamia destruktywny charakter agresji, zarówno dla jednostki, jak i całego społeczeństwa, które czując się zagrożone, staje się coraz bardziej nieczułe na krzywdę ludzką Poznanie przyczyn i uwarunkowań agresji pozwala na podjęcie działań :zapobiegawczych oraz na umiejętne prowadzenie terapii z osobami wykazującymi cechy niedostosowania społecznego. Psychologia opierając się na wynikach wielu badań wyodrębnia 3 zasadnicze rodzaje agresji: 1. frustracyjną 2. naśladowczą 3. instrumentalna I AGRESJA FRUSTRACYJNA FRUSTRACJA - mamy z nią do czynienia wtedy, gdy człowiek dąży do wykonania pewnej czynności, ale napotyka przeszkody uniemożliwiające jej wykonanie. Typową reakcją człowieka w obliczu tego konfliktu jest m. in. agresja. Im przeszkoda jest większa - tym silniejsze pobudzenie de agresywnych zachowań. Dziecko, które było narażone na liczne frustracje, m nowe reaguje bardziej agresywnie niż dziecko, które nie doznało ich poprzednio. Agresja może być kierowana bezpośrednio na osobę lub przedmiot, które są przyczyną frustracji lub przeniesiona na inną osobę lub przedmiot. Dzieci często nie potrafią wyjaśnić dlaczego uderzyły, popchnęły itp. Inne dziecko które nie miało żadnego związku z sytuacją trudną - frustracyjną. Np.: podczas: wykonywania pracy plastycznej dziecku drze się kartka, łamie kredka, nie udaje mu się zrealizować własnego zamierzenia - to są sytuacje frustracyjne - dziecko może zareagować agresja i skierować ją na siedzącą obok osobę, pomimo, że nie miała udziału w tworzeniu trudności. Agresja została przeniesiona. Należy unikać stawiania dzieci w sytuacjach dla nich trudnych, w których pomimo dużego wkładu pracy nie będą mogły zrealizować zadania. Nie oznacza to zrezygnowania z sytuacji trudnych - zadaniowych w ogóle. Należy je jednak stwarzać zgodnie z możliwościami rozwojowymi dzieci. Nie unikniemy pomimo tych zabiegów odczuwania przez dzieci frustracji mających prowadzić do agresji. Każda jednostka subiektywnie odczuwa frustrację. To co dla jednego dziecka nie stanowi przeszkody, dla drugiego będzie barierą nie do pokonania, pomimo, że dzieci znajdują się na podobnym poziomie rozwoju. Wraz z wiekiem zmieniają się sposoby reagowania na frustrację. W wieku od 4 - 8 lat mamy do czynienia z reakcjami ekstrapunitywnymi - tzn. dziecko obwinia inne osoby i przedmioty za frustrację i na nie kieruje agresję. Od około 9 roku życia wzrastają reakcje intrapunitywne - dziecko przypisuje winę sobie (autoagresja) oraz impunitywne - dziecko nie przypisuje winy nikomu, obiektywnie ujmuje przyczyny frustracji. Z tego wynika, że nie wiek przedszkolny (3 -7 rok życia dziecka) "przypadają" zachowania agresywne kierowane na zewnątrz. W prawidłowym rozwoju dziecka należy zadbać o zaspokojenie potrzeb dzieci: afiliacji, czyli związków uczuciowych z drugim człowiekiem - uściski, pocałunki, rozmowy, słuchanie dziecka - potrzebę tę zaspokaja głównie rodzina; - potrzeba bezpieczeństwa - początkowo zapewniania przez rodzinę, potem organizacje współ-wychowujące, grupy koleżeńskie. - potrzeba samodzielności - potrzeba kontaktów społecznych Niezaspokojenie potrzeby związku uczuciowego (emocjonalnego) zwłaszcza przez matkę sprzyja powstawaniu agresji u dziecka. Pojawianie się takich zachowań jak lęk czy agresja może być skutkiem nieprawidłowych postaw rodzicielskich, np.: - postawa zimna pobłażliwa - wspomaga powstawaniu agresji - postawa ciepła ograniczająca - tłumi otwartą agresję, która nabiera różnych form lękowych - postawa zimna ograniczająca - agresja zostaje uwewnętrzniona powstają wewnętrzne zaburzenia, poważne konflikty neurotyczne Ważne jest zaspokojenie potrzeby samodzielności. Dziecko już od najmłodszych lat pragnie samodzielnie podejmować decyzje, dokonywać wyboru. Potrzeba ta może być pogwałcona przez liczne zakazy, nakazy i ograniczenia. Należy wyważyć, które decyzje dziecko może podjąć i samodzielnie, aby nie stwarzać dla siebie i innych zagrożenia, a do podjęcia których jeszcze nie dojrzało. II AGRESJA NAŚLADOWCZA Możemy wyodrębnić także agresję mającą podłoże w naśladownictwie modeli zachowań agresywnych, z którymi jednostki spotykały się w najbliższym środowisku, szczególnie na ten rodzaj agresji narażone są dzieci. Przyswajają sobie wzory zachowań dorosłych, rówieśników i mimo woli naśladują ich postępowanie. W swoich aktach przemocy nie kierują się wewnętrzną motywacją lecz opierają się na wzorach zewnętrznych. Dzieci często nie uświadamiają sobie, że zachowują się agresywnie. W sferze nieświadomości leży też związek między własnym zachowaniem a wpływem na nie wzorów zaczerpniętych z najbliższego środowiska. Oto przykład eksperymentów psychologicznych: - do grupy bawiących się dzieci wprowadzono dorosłego mężczyznę, który zachowywał się wysoce agresywnie. Agresję kierował na zabawki. W dalszej części eksperymentu dzieci pozostawiono same i pozwolono im się bawić. Zauważono, iż zabawa była nacechowana licznymi zachowaniami agresywnymi, nawet u tych dzieci, które wcześniej nie wykazywały tego rodzaju zachowań. Jeżeli dziecko ma okazję do częstej obserwacji i zachowań agresywnych oraz do ich naśladownictwa sprawi to, że ukształtują się w nim określone nawyki. Mamy do czynienia z uczeniem się agresywnego zachowania. Jeżeli pomiędzy modelem zachowań agresywnych a dzieckiem istnieje więź emocjonalna, to dziecko częściej naśladuje agresję. Dziecko najsilniejszy związek emocjonalny łączy z rodziną. Rodzice są dla dziecka wzorem postępowania zarówno pozytywnego jak i negatywnego. Dla chłopców w wieku przedszkolnym wzorem jest najczęściej ojciec, dla dziewczynek - matka. Rodzice, którzy stosują kary fizyczne uczą tym samym agresji swoje dzieci. Bywają również sytuacje, w których jedno z rodziców stosuje kary fizyczne (najczęściej ojcowie), a drugie bywa nadmiernie pobłażliwe. Dochodzi do rozchwiania emocjonalnego - dziecko boi się jednego z rodziców (np.: ojca), ale naśladuje zachowania agresywne. Swoja agresję może kierować na tego rodzica, które nie stanowi dla niego zagrożenia - nie stosuje kar fizycznych. Istnieje więc ścisły związek między agresją dzieci a atmosferą rodzinną. Konflikty w małżeństwie, wysoki poziom gniewu i wrogości w środowisku rodzinnym, brak zrozumienia, gniewne zachowanie dorosłych dostarczają dziecku wielu wzorów do naśladowania. Dobrze funkcjonująca rodzina powinna działać selektywnie na wpływy z otoczenia, wzmacniać wpływy dodatnie, osłabiać lub nie dopuszczać do wpływów negatywnych. Rodzice powinni kontrolować środowisko poza rodzinne dziecka, zwłaszcza środowisko koleżeńskie, które może dostarczać wzorów agresywnego zachowania. Selekcjonujące działania rodziny powinno obejmować także inne czynniki biorące udział w wychowaniu dzieci: radio, telewizja, kino, książki, czasopisma, gry komputerowe itp. Z jednej strony są to czynniki cenne ze względu na bogate źródło wiedzy i rozrywki z drugiej strony niosą za sobą wiele zagrożeń, zwłaszcza jeśli odbiorcą są nieprzygotowane na to dzieci. Walki, napady, kłótnie, bójki - to częste elementy bajek, gier komputerowych. Bohaterowie budzą podziw, są silni, niezwyciężeni, zachęcają do naśladowania swoich bohaterskich czynów - są wzorem do naśladowania, bardzo często agresji, często w imieniu "walki o dobro". Wiele zabaw dziecięcych traci swój pierwotnie zabawowy charakter i przekształca się w rzeczywistą kłótnię, bójkę lub inne zachowanie agresywne. III AGRESJA INSTRUMENTALNA Istnieją zachowania agresywne, które są instrumentem, narzędziem, który umożliwia osiągnięcie celu. Jest to agresja zamierzona w przeciwieństwie do frustracyjnej i naśladowczej. Agresja w tym przypadku jest sposobem, narzędziem przybliżającym do celu. Ta forma zachowania występuje stosunkowo wcześnie. Już małe dziecko zdobywa dla siebie cenna wiedzę, które zachowania są dla niego "opłacalne", a które nie. Jeżeli rodzice pod wpływem złości dziecka zaspakajającego potrzebę (np.: kupno zabawki, obejrzenie programu telewizyjnego nie przeznaczonego dla dzieci), mały człowiek szybko uświadamia sobie, że takie zachowanie jest dla niego korzystne. Jest to najkrótsza droga do wytwarzania się agresji instrumentalnej. W przypadku starszych dzieci repertuar zachowań "wymuszających" rośnie. Może to być zastraszanie rodziców, groźby, szantaż. Wszystkie te poczynania mają jeden cel: przełamanie niechęci, sprzeciwu rodziców i zrealizowanie własnych zamierzeń. Stosowanie odpowiednich metod wychowawczych może wywierać hamujący lub pobudzający wpływ na zachowania agresywne. Najczęściej stosowanymi środkami wychowawczymi są kary i nagrody. Należy pamiętać, że kara nie zawsze hamuje agresję. Kara, aby miała znaczenie wychowawcze nie może być wyrazem negacji całej osobowości dziecka lecz konkretnego przewinienia. Źle stosowana kara nie likwiduje problemu, lecz prowadzi do zablokowania agresji, która zostaje uwięziona w dziecku. Przynosi to negatywne skutki dla całej osobowości. Silny wewnętrzny przymus kontroli, strach przed karą, może doprowadzić do bierności. W innych przypadkach przeradza się w nagłe i gwałtowne wybuchy agresji, często nie adekwatne do sytuacji. Jeżeli karzemy dziecko, musimy dostarczyć jednocześnie wzorów pozytywnego zachowania. Ważne jest, aby zachować konsekwencję w odniesieniu do kar. Pozwalanie czasem na pewne zachowania, a kiedy indziej karanie tych zachowań dezorientuje dziecko i nie przynosi spodziewanych efektów. W przypadku nagrody systematyczność traci swoje znaczenie. Należy nagradzać możliwie często, ale nieregularnie. Osoby dorosłe często nie karzą, ani też nie nagradzają zachowań agresywnych dzieci - mamy do czynienia z tolerowaniem agresji. Bezkarny agresor odczuwa zewnętrzne i wewnętrzne przyzwolenie dla swoich agresywnych działań. Jeżeli zachowania agresywne dłuższy czas pozostają bez kary i są tolerowane przez dorosłych utrwalają się i przechodzą w nawyk. ROZWÓJ ZACHOWAŃ AGRESYWNYCH I ICH UWARUKNOWANIA. Zaczątki zachowań agresywnych można za9bserwować już u 5 -miesięcznego dziecka. Są to głównie reakcje gniewne na skrępowanie ruchów, głód. Dziecko nie chce wyrządzić komuś przykrości, chce tylko zaspokojenia swoich potrzeb. Świadome przejawy gniewu przejawiają się około 2 roku życia. Wtedy to dziecko uświadamia sobie, że może działać według własnej woli. U dzieci 3 letnich można zaobserwować przejawy silnej przekory, czasami o bardzo silnej intensywności. Jest to również czas rozpoczęcia okresu przedszkolnego. Dziecko musi rozstać się z rodzicami, czuje się zagrożone. W takiej sytuacji można spodziewać się u 3 - latka wielu zachowań agresywnych przejawiających się w nieposłuszeństwie wobec rodziców, wychowawców, w odmowie wykonywania poleceń w ogromnym uporze, często nawet ze szkodą dla samego dziecka. Negatywizm dziecięcy ma także dobre strony. Sprzyja rozwojowi samodzielności i inicjatywy. W tym okresie można spotkać się również z zachowaniami agresywnymi o dużej intensywności i z pozoru niecelowymi, np.: rzucanie się na podłogę, tupanie nogami, kopanie, gryzienie itp. Zachowania te wymuszają na dorosłych (najczęściej rodzicach) spełnienie żądań dziecka np.: kupno zabawki. Dziecko uczy się, że jest to dobry sposób, aby osiągnąć cel. Rozwój dziecka, rozszerzający się krąg zainteresowań dziecka najbliższym otoczeniem rozbudza jego ciekawość. Świat zewnętrzny stawia przed dzieckiem określone obowiązki, zakazy i nakazy społeczne buduje system tabu. Dziecko musi nauczyć się poruszania między tym co dozwolone, a tym czego mu nie wolno Jest to dal dziecka bardzo trudne. zważywszy, że wiek dziecięcy charakteryzuje silny egocentryzm. Dziecko dostrzega świat z osobistego punktu widzenia, nie potrafi uwzględnić czyjegoś stanowiska. Dziecko skierowane na zaspokojenie własnych potrzeb i dążeń wchodzi często w konflikt słowny lub fizyczny z innymi dziećmi. Wspólna zabawa może stać się źródłem licznych nieporozumień, konfliktów, np.: na tle chęci posiadania lub użytkowania atrakcyjnych zabawek. Dlatego też bardzo ważne jest, aby jak najwcześniej uczyć małego człowieka zachowań społecznie pożądanych. Powinno się to rozpocząć jeszcze przed szerszym kontaktem dziecka z rówieśnikami. Utrwalone zachowania agresywne w kontaktach z zabawkami (zwłaszcza tymi, które przedstawiają różne osoby i zwierzęta) mogą być przeniesione na dzieci i dorosłych. FORMY I KIERUNKI AGRESYWNEGO ZACHOWANIA SIĘ Można wyróżnić 2 zasadnicze formy agresji: 1. słowną 2. fizyczną Ad. l Do agresji i słownej zaliczamy: - grożenie - jest to zapowiedź agresji fizycznej jako odwetu za niepowodzenia lub doznane przykrości - straszenie - jest to zapowiedź przykrych konsekwencji oczekujących daną osobę w celu wymuszenia na niej oczekiwanych zachowań - odpędzanie - jest to nakaz oddalenia się od określonego miejsca - odgrażanie się - jest to groźba skierowana przeciw nieobecnej osobie - zachęcanie innych do agresji - odbieranie uprawnień - przejawia się to w zakazach i nakazach, które ograniczają zakres działania atakowanej osoby - podawanie fałszywych informacji - kłamanie - skarżenie - ale tylko wtedy, gdy zawierają złośliwe insynuacje lub dotyczą wydarzeń nieprawdziwych - wydawanie nieprzychylnej opinii - w sytuacji, gdy opinia jest krzywdząca dla ocenianej osoby i ma na celu wytworzenie wśród osób trzecich negatywnego obrazu osoby będącej faktycznym przedmiotem agresji - przezywanie - wyśmiewanie - nieuzasadnione wątpliwości- bezpośrednie negowanie przez osobę atakowaną wiadomości i umiejętności Agresja FIZYCZNA to nie tylko bicie, szarpanie, szczypanie, gryzienie, plucie, ale także przeszkadzanie np. w zabawie, podczas zajęć, zanieczyszczanie, chowanie lub zamiana przedmiotów, psucie zabawek i różnych przedmiotów, darcie np. książki. Bibliografia: 1. Agresja wśród dzieci i młodzieży: perspektywa psychoedukacyjna. (red. Frącze_ A., Pufa1-Struzik L) Wyd. Pedagog. ZNP, Kielce 1996; 3. Grochuiska J.: Agresja u dzieci, WSiP, Warszawa 1993; 4. Kubik B.: Agresja w szkole. "Życie Szkoły" 2001, nr 4; 5. Łysek J.: Zachowania agresywne uczniów... "Nauczyciel i Szkoła" 2000, nr 2; Wyświetleń: 1320
Uwaga! Wszystkie materiały opublikowane na stronach Profesor.pl są chronione prawem autorskim, publikowanie bez pisemnej zgody firmy Edgard zabronione. |