Temat: Mozaika narodowościowa i kulturowa Pomorza Zachodniego po II wojnie światowej.



Czas zajęć: 2 lekcje 45 min.

Środki dydaktyczne: fotografie, ilustracje, teksty źródłowe, mapy: II Rzeczpospolitej i Polski po 1945 roku.


Cele lekcji:
Uczeń:

1.Wymienia grupy narodowościowe i etniczne zamieszkujące Pomorze Zachodnie po II wojnie światowej.
2.Wyjaśnia przyczyny zróżnicowania ludności Pomorza.
3.Opisuje różnice kulturowe ludności napływowej i autochtonów.
4.Wymienia problemy związane z integracją społeczeństwa Pomorza po II wojnie światowej.

Uczeń kształtuje umiejętności kluczowe:
1. Rozwiązuje problemy poprzez współdziałanie w zespole
2. Korzysta z różnych źródeł informacji.

Metody pracy:

1.Analiza tekstów źródłowych
2.Praca w grupie
3.Prezentacja przy mapie


Tok lekcji :

1. Zapoznanie uczniów z tematem i celami lekcji.
2. Prezentacja wiadomości, ilustracji, fotografii, przygotowanych przez uczniów w ramach pracy semestralnej.
3. Podział klasy na 5 grup.
4. Przydział zadań dla grup i rozdanie materiałów pomocniczych.
5. Praca w grupach –opracowanie zagadnień.
6. Prezentacja efektów pracy grup przez liderów.
7. Podsumowanie i ocena pracy uczniów.


Wstęp

W 1945 roku nastąpił zwrot w dziejach Pomorza Zachodniego w związku ze zmianą przynależności terytorialnej tego regionu z Niemiec do Polski. Pomimo nie zwołania konferencji pokojowej, która dokonałaby ustalenia nowego ładu w świecie powojennym, a w tym zmian granicznych - władze polskie rozpoczęły akcję zasiedlania i zagospodarowania Pomorza Zachodniego.
Ten dramatyczny zwrot w historii Pomorza, prowadził w konsekwencji do przemieszczenia się ogromnych rzesz ludności na tym terenie i trwałej polonizacji tych ziem nazwanych przez propagandzistów PRL „prastarymi piastowskimi”.

W ramach pracy semestralnej uczniowie mieli zebrać informacje ( w postaci wywiadów z członkami swojej rodziny, dokumentów itd.) na temat:
- migracji ich rodzin na tereny Pomorza Zachodniego,
- kręgu kulturowego, z którego pochodzili ,
- zwyczajów charakterystycznych dla obszarów, z których przybyli na Ziemie Odzyskane.

W prezentacji mogą posługiwać się mapami historycznymi bądź odręcznymi szkicami. Następnie uczniowie naklejają karteczki z zaznaczonymi miejscowościami z których pochodzą ich przodkowie na mapę historyczną.



Prezentacje
W oparciu o prezentacje zebranych materiałów i uzupełniający wykład nauczyciela uczniowie wyodrębniają najliczniejsze grupy narodowościowe i etniczne Pomorza Zachodniego po II wojnie światowej:



1.Ludność polska napływowa –reprezentowała zróżnicowaną strukturę pod względem pochodzenia terytorialnego i społecznego. W wyniku akcji osiedleńczej nastąpiło wzajemne wymieszanie się grup. Najliczniejszą z nich stanowili osadnicy z centralnych ziem polskich- 69,7 %,następnie Polacy z ZSRR-22,2%, reemigranci z krajów zachodnich,-2,6% i autochtoni-2,9 %.

2.Autochtoni-słowiańska ludność miejscowa, która była zróżnicowana i nie tworzyła jednolitej struktury społecznej .Byli to obywatele Niemiec, którzy pozytywnie przeszli weryfikację narodowościową- polską wersję „Volkslisty”.

3.Niemcy – ludność niemiecka pod koniec II wojny światowej masowo opuszczała Pomorze Zachodnie .Jednak w okresie przejściowym , zanim ustalona została administracja polska w Szczecinie do miasta powróciło ok.84 tyś. Niemców . Na mocy postanowień konferencji poczdamskiej , pod ochroną Międzysojuszniczej Rady Kontroli, wszyscy Niemcy mieli opuścić teren Pomorza Zachodniego .
4.Ukraińcy –w dużej liczbie zostali przesiedleni na Pomorze Zachodnie w ramach tzw. akcji ,,Wisła’ w 1947 r.

5.Żydzi –przyjeżdżali głównie ze Związku Radzieckiego jako byli obywatele państwa polskiego sprzed 1939 roku z województw wschodnich ,które w 1944 r weszły w skład ZSRR .Osoby te repatriowane były do Polski na podstawie umowy między tymi państwami .Niezależnie od tego źródła migracji pewną część stanowili Żydzi z centralnych ziem polskich którym udało się przeżyć okupację hitlerowską w Polsce.
6.Białorusini –repatrianci ze ,,Wschodu” przesiedleni do Polski w latach 1945-1948 w większości z Białoruskiej Socjalistycznej Republiki Rad i Litewskiej Socjalistycznej Republiki Rad .


Wnioski : Ta swoista mozaika narodowościowa dała podstawy do powstania przyszłego, nowego społeczeństwa zachodniopomorskiego po II wojnie światowej .


Następnie uczniowie przystępują do pracy w grupach
Zadania dla grup

Grupa 1.
Na podstawie załącznika nr 1 przygotujcie informacje na temat problemów w integracji społeczeństwa Pomorza Zachodniego po II w. światowej i odpowiedzcie na pytanie:
a.Przedstawcie skład narodowościowy i etniczny / ówczesny/ ludności Pomorza Zachodniego
b.Jakie problemy wystąpiły w integracji społeczeństwa Pomorza Zachodniego?
c.Proszę wymienić czynniki dezintegracji społeczeństwa Pomorza

Grupa 2.
Na podstawie załącznika nr 2 przygotujcie informacje na temat przesiedleń Białorusinów, ich kultury, zwyczajów jakie przynieśli na obszar Pomorza i odpowiedzcie na pytania:
a.Dlaczego w okresie PRL-u nie wspomniano o Białorusinach wśród osadników przybyłych na Pomorze Zachodnie po 1945r.?
b.Proszę wymienić czynniki odrębności kulturowej Białorusinów
c.Proszę przedstawić sytuację osadników białoruskich na wsi
d.Przedstawcie źródła szybkiego tempa asymilacji repatriantów ,, zza Buga”

Grupa 3.
Na podstawie załącznika nr 3 przygotujcie informacje na temat grup narodowościowych i etnicznych przesiedlonych w ramach akcji ”Wisła” i odpowiedzcie na pytania:
a.Wyjaśnijcie jakie były cele przymusowych przesiedleń Ukraińców i Łemków na Pomorze Zachodnie w ramach akcji ,, Wisła”?
b.Podajcie przyczyny problemów ekonomicznych przesiedleńców z akcji ,,Wisła”
c.Omówcie stosunek państwa do mniejszości ukraińskiej na Pomorzu Zachodnim w okresie stalinowskim
d.Jakie zmiany nastąpiły w stosunku do mniejszości ukraińskiej po 1956r.?

Grupa 4.
Na podstawie załącznika nr 4 przygotujcie informacje na temat poziomu kulturowego autochtonów i osadników województw z centralnej Polski i odpowiedzcie na pytania:
a.Kim byli autochtoni, jakie były ich problemy po 1945r.?
b.W jakich regionach Pomorza Zachodniego występowały największe skupiska ludności autochtonicznej?
c.Oceń wpływ osadników z Polski centralnej na zagospodarowanie Pomorza Zachodniego
d.Jakie czynniki ułatwiły osadnikom z Polski centralnej zasiedlenie ziem odzyskanych?
Grupa 5.
Na podstawie załącznika nr 5 przygotujcie informacje na temat ruchu migracyjnego ludności niemieckiej w Szczecinie po II w. światowej i odpowiedzcie na pytania:
a.Podajcie przyczynę gwałtownego wzrostu liczby Niemców w Szczecinie w pierwszych miesiącach po zajęciu miasta przez Armię Czerwoną
b.Jakie wydarzenia polityczne wpłynęły na zorganizowanie akcji wysiedleńczej Niemców w latach 1946-47?
c.Podajcie przynajmniej dwa czynniki wpływające na spadek liczby Niemców w Szczecinie w drugiej połowie 1945r.
d.Jaką rolę w wysiedlaniu Niemców pełniła Brytyjska Misja Wojskowa?


Prezentacja pracy grup

Nauczyciel w razie potrzeby porządkuje wypowiedzi uczniów, oraz uzupełnia wystąpienia
Przewidywane odpowiedzi uczniów:


Grupa 1.
a.
·Grupy / ówczesne/ narodowościowe: Polacy, Ukraińcy, Niemcy, Grecy, Białorusini, Rosjanie; etniczne: Tatarzy, Macedończycy, Cyganie, Żydzi
b.
·Różnice kulturowe
·Różnice językowe
·Stosunek do miejsca zamieszkania, wynikający z przyczyn osadnictwa
·Antagonizmy narodowościowe/ stereotypy
·Izolacjonizm grupowy
·Polityka państwa komunistycznego wobec problemu integracji

c.
·Naruszanie swobód obywatelskich- inwigilacja, donosicielstwo
·Brak polityki integracyjnej państwa
·Problem przekształceń własnościowych- kolektywizacja
·Brak aktywizacji między sąsiedzkiej – władze nie pozwalały na powstanie społeczeństwa obywatelskiego


Grupa 2.
a.
·Białorusini nie ujawniali się w życiu publicznym jako wspólnota narodowa- wielu bało się deportacji do ZSRR, a nie chciało żyć w tym państwie z obawy przed zesłaniem
b.
·Niski poziom kultury rolnej- zacofanie cywilizacyjne
·Nieznajomość języka polskiego
·Folklor/ zwyczaje świąteczne
·Stroje ludowe
·Kuchnia
·Styl życia/ bycia

c.
·Niski poziom kultury rolnej- brak chemizacji
·Prymitywne metody uprawy roli- brak mechanizacji
·Brak wiedzy o typach roślin uprawianych na Pomorzu
·Posiadanie inwentarza żywego i prymitywnych narzędzi pozwoliło na szybkie zagospodarowanie na wsi
d.
·Działalność oświatowa państwa- polonizacja związana tylko z jednym językiem urzędowym
·Migracja do miast i integracja z ludnością polską
·Strach przed ujawnieniem narodowości/ koniunkturalizm
·Działalność instytucji kulturalnych- polonizacja
·Konwersja- prawosławni przeszli do Kościoła Rzymsko- Katolickiego
·Oderwanie od wspólnot terytorialnych



Grupa 3.
a.
·Wysiedlenie miało zakończyć walkę z OUN-UPA w Bieszczadach
·Planowano ograniczyć odrębność społeczno- kulturalną mniejszości i stopniową polonizację Ukraińców/ Polska bez mniejszości/
b.
·Niewielka ilość zabieranego mienia w trakcie przymusowych przesiedleń
·Niska kultura rolna wynikająca z innych uwarunkowań klimatycznych, glebowych, cywilizacyjnych
·Większość wysiedleńców bez wykształcenia-chłopi
·Hodowla niedostosowana do warunków klimatycznych
c.
·Celowe wtapianie w polską społeczność ,, Ziem Odzyskanych”
·Polonizacja
·Zakaz praktyk religijnych
·Prześladowanie Kościoła Greko- Katolickiego
·Zakaz wyjazdu na ,, Ziemie Odzyskane” inteligencji ukraińskiej
·Zakaz używania j. ukraińskiego
·Zakaz powrotu na tereny Polski poł-wsch
·Zakaz zgromadzeń

d.
·Powstało Ukraińskie Towarzystwo Społeczno- Kulturalne
·Zakładano szkoły z j. ukraińskim
·Powstawanie chórów



Grupa 4.
a.
·Autochtoni- słowiańska ludność miejscowa, dawni obywatele Niemiec, po weryfikacji otrzymali obywatelstwo RP/ wrogość innych osadników, obojętny stosunek do kultury polskiej, silny związek z kulturą niemiecką, ,,zła” polityka państwa
b.
·Powiaty: złotowski, bytomski, lęborski/ ówczesne/

c.
·Duży odsetek wykształconych pochodzących z miast, zajmujących stanowiska w administracji państwowej
·Wykwalifikowani robotnicy/ fachowcy-usługi/
d.
·Bliskość ,,Ziem Odzyskanych”
· jako pierwsi mieli możliwość lepszego zagospodarowania się
·wysoki poziom kultury rolnej



Grupa 5.
a.
·Niepewność polityczna dotycząca przynależności Szczecina do Niemiec lub Polski
·Polityka ,,faktów dokonanych„ przez Niemców /jak najwięcej w mieście/
·Słabość ruchu osadniczego Polaków
b.
·Uchwały Konferencji w Poczdamie dotyczące wysiedleń
·Umowa polsko- brytyjska regulująca warunki wysiedleń


c.
·Brak strzeżonej granicy umożliwiający samorzutny i dobrowolny odpływ Niemców
·Ruch naturalny- wysoka śmiertelność wśród Niemców związana z wiekiem, brakiem opieki lekarskiej, problemami wyżywienia
d.
·Brytyjska Misja Wojskowa / z siedzibą w rejonie Głębokiego/ nadzorowała przebieg wysiedleń. Transporty odchodziły z dworca ,, Niebuszewo” do brytyjskiej strefy okupacyjnej/ Pł. Niemcy/





Załącznik nr 1

,, Społeczeństwo Pomorza Zachodniego po II wojnie światowej było pod względem socjologicznym nowe. Tworzyli je przesiedleńcy z województw Polski centralnej i ZSRR, osoby powracające do kraju z różnych części Europy ( repatrianci i reemigranci), przesiedlona w 1947 roku z południowo- wschodniej Polski ludność ukraińska, Niemcy, autochtoni-wcześniej obywatele niemieccy, po weryfikacji ludnościowej uznani za Polaków oraz ludność żydowska,, której liczba wraz z upływem czasu zmniejszała się stosunkowo prędko”. Na Pomorzu Zachodnim osiedlali się także, choć w niewielkiej liczbie Grecy, Macedończycy, Cyganie, Białorusini, Rosjanie, Tatarzy. Poszczególne grupy ludnościowe różniły się pod względem kulturowym, stosunkiem do nowego miejsca zamieszkania i rzeczywistości politycznej powojennej Polski. Wpływało to na wzajemną niechęć, trudności w porozumiewaniu się i opóźniało tworzenie więzi międzyludzkich.
Wszyscy mieszkańcy Pomorza Zachodniego znaleźli się po wojnie w odmiennych warunkach kulturowych i politycznych, większość także geograficznych , od tych w których żyli dotychczas. W nowym środowisku czuli się obco, zaś swoje kontakty ograniczali początkowo do własnej rodziny i osób z dawnego miejsca zamieszkania(...).
Różnice kulturowe, zwłaszcza w kilku powojennych latach, były barierą integracji społeczności Pomorza Zachodniego. Podobnie było w pozostałych regionach ziem przejętych przez Polskę w 1945 roku.(...)
Każda grupa społeczna pokazywała i uzasadniała swoją wyższość, chcąc dominować na wsi, w miasteczku, w zakładzie pracy lub organizacji społecznej. To zderzenie społecznych oczekiwań i dążeń doprowadzało do wielu konfliktów (...). Dezintegracja wzmacniana była stereotypami, które wyrażały prawdziwe lub urojone przywary innych grup.
Zamiarem władz i popularnym po wojnie hasłem była integracja nowego społeczeństwa tzw. Ziem Odzyskanych w tym osadników z ludnością rodzimą. Były to jednak w większości tylko deklaracje i oczekiwania, nie poparte naturalnymi i akceptowanymi przez ludzi działaniami. Największy wpływ na procesy społeczne miało państwo.(...) Państwo zdominowane przez jedną siłę polityczną , posiadało monopol na politykę wewnętrzną. Jego funkcjonowanie nie sprzyjało naturalnemu i pożądanemu przez ludzi postępowi integracji społecznej. Co więcej chybione decyzje państwa, błędna polityka społeczna i gospodarcza oraz sprzeniewierzanie się elementarnym zasadom demokracji prowadziły do dezintegracji społecznej.(...)
Jego ingerencja w poszczególne obszary życia, także i prywatnego obywateli, naruszała więzi ukształtowane wcześniej na podstawie regionalnego pochodzenia i podobnej kultury. System polityczny stworzony w Polsce po 1945 roku nie sprzyjał porozumiewaniu się i zbliżaniu się ludzi. Wręcz przeciwnie, powodował wzajemne izolowanie się całych grup społecznych i prowadził do dezintegracji środowisk wydawałoby się jednolitych. W pierwszych powojennych latach najbardziej negatywnie na więzi społeczne wpływała tocząca się w kraju walka o władzę pomiędzy Polską Partią Robotniczą i jej sojusznikami a Polskim Stronnictwem Ludowym. W jej ferworze ludzie zostali przez władzę zastraszeni.(...)Sytuacja polityczna w Polsce w pierwszych powojennych latach nie oddziaływała pozytywnie na więzi społeczne. Niełatwo było bowiem w atmosferze strachu i podejrzliwości utrzymywać normalne stosunki międzyludzkie. Nie oznacza to, że ludzie zupełnie izolowali się od siebie i zaprzestali wzajemnych kontaktów. Były one utrzymywane głównie wewnątrz grup społecznych, związanych z terytorialnym pochodzeniem.(...)
Podstawową przyczyną, która dzieliła lub zbliżała ludzi na poniemieckich ziemiach w pierwszym okresie, obok różnic kulturowych, był stosunek do nowego miejsca zamieszkania. Na tym tle zasadniczy podział przebiegał pomiędzy osadnikami a ludnością rodzimą. Osadnicy i to w zdecydowanej większości opowiadali się za polsko- niemiecką granicą na Odrze i Nysie Łużyckiej, ludność rodzima w przewadze wolała, aby Śląsk , Pomorze i Prusy należały do Niemiec.(...)
Również i wśród ludności ukraińskiej dążenie do powrotu w rodzinne strony w południowo- wschodniej Polsce były duże. Na kształtowanie się stosunków międzyludzkich, integrację lub dezintegrację społeczną w powojennych latach istotny wpływ miały swobody osobiste obywateli. Były one permanentnie naruszane. Powszechne stało się inwigilowanie ludzi, rozbudowany został system donosicielstwa i praktycznie każdy mógł, zwłaszcza do 1956 roku, pod byle pretekstem zostać aresztowany.(...) Stąd sąsiad często obawiał się sąsiada, ludzie milkli na widok nieznajomego nauczyciel bał się mówić swobodnie w obecności wychowanków, a niskie pobudki pchały ludzi do donosicielstwa(...)
Przed wyborami do Sejmu Ustawodawczego władze starały się zastraszyć opozycję polityczną i całe społeczeństwo.(...)Ogółem w województwie szczecińskim około 50 % członków komisji wyborczych współpracowało z władzami bezpieczeństwa.
Do szeregu sytuacji dezintegrujących lokalne społeczności doszło w latach pięćdziesiątych, na tle stosunku poszczególnych osób i całych wsi do kolektywizacji rolnictwa. Władze chciały, by rolnicy doszli do przekonania , że nie warto prowadzić gospodarki samodzielnej i trzeba zakładać spółdzielnie produkcyjne(...).Po przejęciu pełni władzy politycznej w Polsce przez komunistów podjęto ofensywę ideologiczną, mającą doprowadzić do opanowania oświaty.(...)Programy nauczania nasycono treściami materialistycznymi, a w nauczaniu historii wprowadzono szereg uproszczeń i nieprawdziwych faktów. Sytuacja taka przetrwała niezmiennie do 1956r.(...)
Do 1956r. społeczeństwo Polski zachodniej i północnej podporządkowało się w wyraźnej większości polityce władz; ludzie uczestniczyli w działaniach państwa, choć w rzeczywistości ich nie akceptowali.(...)Głównym obszarem aktywności ludzkiej była rodzina i najbliższe, ale nie całe sąsiedztwo.(...)
Dopiero warunki polityczne zmienione w 1956r. umożliwiły porozumiewanie i zbliżanie się ludzi na wyższym niż lokalny poziomie terytorialnym. Elementem sprzyjającym integracji stawał się czas. O jej postępie decydowały coraz częściej inne niż po wojnie czynniki, związane z postępem cywilizacyjnym oraz dorastaniem młodzieży wychowanej już w nowym miejscu zamieszkania”.


Cz. Osękowski, Bariery integracji społecznej na Pomorzu Zachodnim w latach 1945-1956, (w) Pomerania Ethnica, pod red. M. Giedrojć i J. Mieczkowski, Szczecin1998 rok, s.73.



Załącznik nr 2


,,W dotychczasowych licznych opracowaniach nie zwracano uwagi na zróżnicowanie narodowościowe repatriantów, chociaż wyróżniano ich jako odrębną grupę mieszkańców Ziem Odzyskanych, analizując ich pochodzenie geograficzne, społeczne, kulturę i język oraz strukturę demograficzną .Nie dostrzegano wśród nich Białorusinów z powodu nieujawniania się publicznego tychże, zwłaszcza działaczy białoruskiego ruchu narodowego z okresu przedwojennego i okupacji .Za przyznawanie się do białoruskości groziła deportacja do ZSR, połączona ze zsyłką na Syberię .
Repatrianci’ różnili się zasadniczo od ludności autochtonicznej i pochodzącej z Polski centralnej poziomem rozwoju cywilizacyjnego , językiem i stylem bycia .Określano ich mianem ,, zza Buga” , ,,Zabużanie” , ,,Zabugowcy” , ,, Chadziaje” .Wprawdzie nie stanowili grupy jednolitej ani społecznie , ani kulturowo . W zależności od regionu pochodzenia określano ich : ,,od Wilna” , ,, z Polesia” . Repatriantów z Białorusi określało się wprost jako ,,Białorusy” . cechami kulturowymi Wiązało się to z cechami kulturowymi charakterystycznymi dla tej grupy etnicznej . Widoczne one były zwłaszcza wśród osadników wiejskich .Chłopi z Białorusi przyjeżdżali najczęściej z całym swoim majątkiem :,,przywozili z reguły cały niemal swój inwentarz ruchomy , jaki zdołali ze sobą zabrać .Tak więc np: osadnik, pług, wialnię, małą młocarnię, kosy, grabie, widły, sierpy, motyki, kołowrotek, przęślicę, krosno, do tkania, ladę do rżnięcia sieczki, cierlicę i miętlicę, pralnik, drewniane paczki i trzebuszki żelazne do lnu . Dalej :korytka wydrążone w pniu do karmienia koni, nosiły do noszenia wody w wiadrach, maźniczkę, cebry, niecki, dzieżę, niecki duże do bielizny, kozły do piłowania drzewa, drewniane wiadra, skrzynię na bieliznę, szafy, łóżka, krzesła, stół, bieliznę pościelową, garnki, talerze, łyżki, widelce, babkę do klepania kosy, wąski wóz, chomonta i duchy, dalej 1 krowę, 6 świń, kury, kaczki, gęsi oraz zapasy owsa, żyta, i kartofli. (…)Białorusy przywieźli ze sobą prawie wszystko – Tylko informuje Cz. Sz. z Wierciszewa – nawet szyby do okien” .
Prezentowali oni tym samym niski poziom kultury rolnej, uprawiając prymitywnymi metodami grykę (hreczkę), proso i len, nie nadające się do uprawy na Pomorzu – w innej strefie klimatycznej niż Białoruś . Nie znali maszyn rolniczych i nawozów sztucznych, które zastali w zajmowanych gospodarstwach rolnych . Położenie ekonomiczne tej grupy po osiedleniu się nie wyglądało najgorzej- dysponowali bowiem odpowiednim sprzętem i inwentarzem żywym, który pozwolił im przetrwać pierwsze najtrudniejsze lata .
Ze względu na zacofanie cywilizacyjne odżegnywali się początkowo od korzystania ze zmechanizowanych sprzętów domowych, maszyn rolniczych i elektryczności .
Istotnym czynnikiem odrębności kulturowej repatriantów był język: 40 proc. z nich po przyjeździe do Polski posługiwało się językiem obcym, w tym białoruskim(…).Przed przyjazdem do Polski 25 proc. rodzin w domu posługiwało się wyłącznie językiem białoruskim (…) 18 proc. rodzin używało w domu dwóch języków, w tym 3 proc.-białoruskiego i polskiego i 3 proc. białoruskiego i rosyjskiego .Tylko ¼ rodzin repatriantów używała w domu jedynie języka polskiego, a 57 proc. –w ogóle nie używało polskiego w życiu rodzinnym(…).Porozumiewanie się w języku białoruskim wynikało z nieznajomości języka polskiego, którego opanowanie stało się koniecznością ze względu na jego urzędowy charakter (…).O odrębności kulturowej świadczyły także folklor, stroje, kuchnia, sposób urządzania domu i swoisty styl życia – widoczne zwłaszcza wśród osadników na wsi .
Osadnicy ,,zza Buga” przejawiali łatwość akomodacyjną i w szybkim tempie asymilowali się ulegali procesom autochtonizacji . Sprzyjały temu polonizacyjne działania szkoły, instytucji kulturalnych i duchowieństwa oraz migracja do miasta .(…)Miejscem, które spełniało rolę integracyjną na płaszczyźnie wyznaniowej była cerkiew prawosławna . Wielu prawosławnych Białorusinów, bojących się ujawnić swoją narodowość stało się gorliwymi uczestnikami życia religijnego w Kościele rzymskokatolickim.
Nieprzyznawanie się do białoruskiej narodowości ze względów politycznych, częste utożsamianie narodowości z obywatelstwem , polski koniunkturalizm ,,tutejszych” oraz polityka polonizacji (w literaturze repolonizacji ) Ziem Odzyskanych przyczyniły się do nieujawnieni w życiu publicznym na Pomorzu Zachodnim Białorusinów jako wspólnoty narodowej.”


H. Głogowska, Położenie Białorusinów w regionie nadmorskim po II wojnie światowej, (w) Pomerania Ethnica Mniejszości narodowe i etniczne na Pomorzu Zachodnim, pod red. M. Giedrojć i J.Mieczkowskiego, Szczecin 1998, s213 .





Załącznik nr 3

Na wzajemnych stosunkach ludności polskiej osiedlanej na Pomorzu Zachodnim i ukraińskiej z akcji ,,Wisła” zaważyły wydarzenia II wojny światowej i walk z OUN-UPA (Organizacja Ukraińskich Nacjonalistów –Ukraińska Powstańcza Armia) po 1945 roku .Dla wielu repatriantów zza Buga Ukrainiec był synonimem bezwzględnego mordercy Polaków, ,,banderowca” o rękach splamionych krwią Polaków z Wołynia .Powojenne walki w Polsce południowo – wschodniej oraz agresywna propaganda antyukraińska pogłębiły stereotyp Ukraińca – wroga . Decyzja o podjęciu przesiedleń w ramach akcji ,,W” dotyczyła nie tylko ludności ukraińskiej, ale i grup z pogranicza etnicznego polsko – ukraińskiego, z których np. Łemkowie opowiadali się za istnieniem w ramach państwa polskiego, a w trakcie II wojny światowej wielu z nich walczyło w polskich oddziałach partyzanckich .
Charakterystyczna dla przesiedleńców z akcji ,,W” była stosunkowo niewielka ( w porównaniu z repatriantami ) liczba posiadanego mienia .Wiązało to się głównie z ograniczeniami ilości mienia do wywiezienia, wynikającymi z pośpiesznie przeprowadzanych przesiedleń, wskutek czego przesiedleńcy cierpieli na brak dostatecznych ilości żywności, paszy dla zwierząt, ziarna siewnego, maszyn i narzędzi rolniczych .Na dodatek przywieziony przez nich sprzęt był nieodpowiedni do warunków uprawy gleb Pomorza Zachodniego –Łemkowie przywieźli ze sobą wąskie wozy dostosowane do poruszania się po górskich ścieżkach, drewniane brony i pługi, sierpy .Sprzęt otrzymany od władz sprawiał często kłopoty związane z brakiem umiejętności posługiwania się nim, np.: ,, robotnik rolny PNZ (Państwowe Nieruchomości Ziemskie ) w Mścicach posługujący się dotąd wyłącznie prostymi narzędziami rolniczymi z drewna, miał problemy z obsługą pługu bezkoleśnego oraz innych nowoczesnych maszyn, które widział pierwszy raz w życiu” .1/
Łemkowie przywiezieni w trakcie akcji ,,W” sprowadzili ze sobą górskie bydło rasy czerwonej, owce oraz małe konie dostosowane do pracy w terenie podgórskim . W wyniku zmiany klimatu bydło wyzdychało, a hodowla owiec została zarzucona – dodatkowym czynnikiem był tu brak odpowiednich miejsc do wypasu owiec . Zmiana warunków glebowych, klimatycznych spowodowała też zmianę płodozmianu oraz kalendarza prac polowych – przez pierwsze lata po osiedleniu się na Pomorzu Zachodnim przesiedleńcy z akcji ,,W” starali się uprawiać te kultury rolne, które uprawiali w rodzinnych stronach, jednak próby te ( zwłaszcza uprawy hreczki-czyli gryki ) nie powiodły się .
Zakaz zgromadzeń obowiązujący osadników z akcji ,,W” nie pozwalał im na spotkanie się w szerszym gronie, gdyż władze widziały w tym zagrożenie bezpieczeństwa wewnętrznego .Ludność ta borykała się z problemem praktyk religijnych .Zakazano wyjazdu na Ziemie Odzyskane wszystkich przedstawicieli inteligencji ukraińskiej w tym i księży greko-katolickich, których internowano w Centralnym Obozie Pracy w Jaworznie .Stanowisko władz wobec duchowieństwa greko-katolickiego wiązało się oficjalnie z,, pronacjonalistyczną postawą Kościoła greko-katolickiego w trakcie II wojny światowej, a nieoficjalnie z planami likwidacji tego kościoła w Polsce –na wzór posunięć w ZSRR .
W okresie świąt kościelnych wierni obrządku greko-katolickiego sami z reguły dopełniali posługi religijne, choć często docierali do nich duchowni greko-katoliccy przedostający się nielegalnie do wsi Ziem Odzyskanych zamieszkanych przez ludność ukraińską .Wielu księży rzymsko-katolickich czynnie wspierało działalność duszpasterską duchownych ukraińskich pomagając im w docieraniu do wiernych za pomocą fałszywych dokumentów kościelnych, użyczania sutann księży rzymsko-katolickich oraz udzielając im schronienia w budynkach parafii .W przypadku, kiedy duchowni ukraińscy nie mogli liczyć na pomoc ze strony miejscowej parafii i obawiali się o bezpieczeństwo własne i swoich wiernych, nabożeństwa, chrzty, i śluby w obrządku greko-katolickim odbywały się nocami lub w czasie, kiedy ludność polska przebywała na mszy w kościele .Poruszając problematykę wyznaniową ludności ukraińskiej należy tez wspomnieć o sprawie pochówków na Ziemiach Odzyskanych –zmarłych chowano na cmentarzach wiejskich, a poświęcenie mogło nastąpić niekiedy dopiero po pewnym czasie, kiedy do wsi przybywał nielegalnie duchowny greko-katolicki .
Zasadnicza i nagła zmiana w życiu ludności ukraińskiej jaką spowodowały przesiedlenia akcji ,,W’ zaważyła na losach tej mniejszości narodowej jako całości, jak też na losach poszczególnych jej członków .Podjęta przez władze państwa decyzja o przymusowym przesiedleniu i osadnictwie ludności ukraińskiej, miała też doprowadzić m. in .do ograniczenia odrębności społeczno-kulturalnej mniejszości ukraińskiej, a w późniejszym czasie nawet do likwidacji tej odrębności i polonizacji Ukraińców celowo ,,wtopionych” w polską społeczność Ziem Odzyskanych .Wśród tej ludności ukształtowało się zjawisko głębokiej izolacji od reszty społeczeństwa –było to wynikiem poczucia krzywdy w związku przymusowym przesiedleniem i osadnictwem .Praktycznie do 1956 roku próbowano likwidować odrębność społeczno-kulturową mniejszości ukraińskiej w Polsce m in. przez różnego rodzaju zakazy, takie jak np.: zakaz używania j. ukraińskiego, powrotu na tereny rodzinne, zgromadzeń ludności –rok 1956 przyniósł zmiany m.in. powstanie Ukraińskiego Towarzystwa Społeczno-Kulturalnego, zakładanie szkół z j. ukraińskim chórów itp.



1/W.Syrówka, Geneza nacjonalizmu ukraińskiego w Polsce, jego ideologiczno- propagandowe zwalczanie w operacji ,,Wisła” ,praca magisterska, WSP Szczecin 1984, s.147-148


Załącznik nr 4

,,Wśród dawnych mieszkańców ( Pomorza Zachodniego po II wojnie światowej –przyp. autora )występowała słowiańska ludność rodzima, zwana wówczas autochtonami, mianowicie Krajniacy w powiecie złotowskim, Kaszubi bytomscy i lęborscy, a także rozproszone po całym regionie osoby wywodzące się głównie z polskiej emigracji zarobkowej .Ludność ta z powodu małej liczebności odegrała niewielką rolę w tworzeniu nowej społeczności Pomorza . Uważana przez władze za ,,żywy pomnik historyczny” polskości i słowiańskości tych ziem nie miała łatwego losu . Właściwie wszystkie pozostałe grupy traktowały ją niemal wrogo”/1
,,Osadnicy jednak niezależnie od tego skąd przybyli na Pomorze Zachodnie, obecność w nowym miejscu traktowali z zamiarem stabilizacji życiowej. Zupełnie odwrotna sytuacja wystąpiła w przypadku ludności rodzimej, niemieckiej i żydowskiej. Wraz z upływem czasu ludność ta niemal powszechnie zabiegała o wyjazd z Polski. Choć autochtoni w odróżnieniu od osadników pozostali po wojnie w swoim miejscu zamieszkania, poniewierani przez państwo, ale także przez osadników, decydowali się na porzucenie ojcowizny. Decyzja o opuszczeniu Polski wynikała także z rzeczywistego poczucia wśród ludności rodzimej przynależności narodowej oraz związków z kulturą niemiecką, przy dużej obojętności do kultury polskiej.2/
,,Autochtonom została wyrządzona niejedna krzywda .Armia Czerwona, uznając ich za Niemców, często wywoziła ją na Wschód ; również osadnicy polscy niemal powszechnie uważali ich za ,,Szwabów” .Władze polskie, choć często zżymały się, że osadnicy identyfikują obywatelstwo niemieckie z niemieckością, same narzuciły ludności rodzimej prawne kryteria określenia przynależności narodowej .Nie wystarczało samookreślenie . Nadanie polskiego obywatelstwa, uregulowane aktami prawnymi z kwietnia 1946 roku, musiało być poprzedzone urzędową weryfikacją”, czyli udowodnieniem narodowości polskiej”/1
,,Najliczniejszą grupę ludności stanowili przesiedleńcy z dawnych ziem Polski –ponad pół miliona w 1950 roku .Różnili się postawami, motywami przybycia, poziomem cywilizacyjnym . Zaś ich cechą wspólną była duża mobilność i podatność na procesy migracji wewnętrznej” 1/
,, Osadnicy z województw centralnych przybyli na Pomorze Zachodnie jako pierwsi i mieli możliwość lepszego zagospodarowania się, często porzucali zajęte gospodarstwa obejmując inne . Byli wśród nich ludzie wiążący swoją przyszłość z Ziemiami Zachodnimi, ale było tez wielu szukających łatwych sposobów wzbogacenia się w drodze ,,szabru” i powrotu z takim dobytkiem na ziemie rodzinne .Osadnicy z województw centralnych zetknęli się już wcześniej z działalnością polityczną różnych ugrupowań w czasie okupacji (…) w związku z tym pozytywnie oceniali znaczenie reform, a w szczególności reformy rolnej .Osadnicy z województw poznańskiego i bydgoskiego – reprezentujący wysoki poziom kultury gospodarczej, a szczególnie rolnej .Warunki ekologiczne Pomorza Zachodniego były zbliżone do ich poprzednich miejsc życia i gospodarowania, nie były więc im obce .Spośród tej grupy ludności najwięcej było wykwalifikowanych robotników i fachowców, uruchamiali wkrótce przemysł, gospodarkę komunalną komunikację .Z tej grupy, oraz z ludności województw centralnych zwłaszcza miast, wywodziła się przeważająca część kadry administracji, a także większość inicjatywy prywatnej, dzięki której szybko uruchomiono sklepy , restauracje, zakłady rzemieślnicze” 3/


1/ J. M. Piskorski , Pomorze Zachodnie poprzez wieki ,Szczecin 1999,s.399-400
2/Cz. Osękowski, Bariery integracji społecznej na Pomorzu Zachodnim w latach 1945-1956, (w) Pomerania Ethnica, pod red. M. Giedrojć i J. Mieczkowski, Szczecin1998 rok, s.73.
3/ B. Szargut, Uwarunkowania polityki kulturalnej na Pomorzu Zachodnim w latach 1945-1990,(w:) Pomerania Ethnica mniejszości narodowe i etniczne na Pomorzu Zachodnim, pod red M. Giedrojć i J. Mieczkowskiego, Szczecin 1998 .


Załącznik nr 5


,,Osadnictwo polskie w Szczecinie od kwietnia 1945 r. dokonywało się wyraźnymi etapami, z których pierwszy zaliczyć można na okres od 30 .04 do 5.07 1945 r .Był to czas, w którym ważył się los przynależności Szczecina do Polski poprzez trzykrotne obejmowanie miasta przez władze polskie. Wydarzenia te są bardzo ważne , ponieważ spowodowały ujemne skutki ekonomiczno-demograficzne w procesie odbudowy miasta w latach następnych(…).Konieczność dwukrotnego opuszczenia miasta przez władze polskie spowodowała, że końcem maja 1945 r. wyjechało już ponad 4000 osiedlonych Polaków .Wytworzyła się w ten sposób pustka demograficzna, którą zaczęła bardzo szybko wypełniać ludność niemiecka . Niemcy łudzili się nadzieją pozostawienia Szczecina w granicach przyszłego państwa niemieckiego, dlatego robili wszystko, ażeby szanse tą wykorzystać .Napływ ludności niemieckiej przybrał ogromne tempo( przeciętnie do 1700 osób dziennie).Na początku lipca było już w Szczecinie 83765 Niemców .Napływali tez nieliczni Polacy (…).Ostateczna decyzja w sprawie wysiedlenia ludności niemieckiej z terenów przyznanych Polsce po II wojnie światowej zapadła na konferencji w Poczdamie(2.08.1945 r.)Polska została zobowiązana przez międzynarodowe uchwały do przeprowadzenia wysiedleń resztek pozostałej jeszcze ludności niemieckiej .Dn. 20 07.1945 r. Sojusznicza Rada Kontroli w Niemczech zatwierdziła plan wysiedlenia Niemców z Polski, ale dopiero 14 02. 1946 r. podpisano pomiędzy rządem polskim i brytyjskim umowę regulującą warunki techniczno-organizacyjne całej akcji .Od tego momentu wysiedlenia nabrały cech w pełni zorganizowanych uporządkowanych. Do tej pory istniał samorzutny i dobrowolny odpływ ludności niemieckiej , ponieważ umożliwiała go praktycznie nie strzeżona na zachód od Szczecina granica .W grudniu 1945 r. zarejestrowanych było w Szczecinie 57215 Niemców .W porównaniu do lipca tegoż roku liczba ich zmniejszyła się o 26550 osób . W liczbie tej znajdują się również zejścia spowodowane naturalnymi zgonami, które w 1945 r. były szczególnie wysokie, z uwagi na starczy wiek większości Niemców(…).
W latach 1946-1947 dokonała się zasadnicza akcja przesiedleńcza Niemców ze Szczecina (…).O dobrze zorganizowanej akcji najlepiej może świadczyć fakt niezatrzymania Przez misję brytyjska choćby jednego transportu z powodu niedociągnięć(…).
Pod koniec 1947 r. pozostało w Szczecinie tylko 4050 osób narodowości niemieckiej, które wyjeżdżać mogły do swoich rodzin na zasadzie akcji łączenia rodzin .Niewielka ta grupa ludności niemieckiej systematycznie zmniejszała się w latach następnych, łącząc się z rodzinami w NRD i NRF.”



T. Białecki, Historia Szczecina, zarys dziejów miasta od czasów najdawniejszych do 1980 r.,Wrocław 1992,s.327-330.

Wyświetleń: 3099