Punktem wyjścia dla swoich rozważań na temat motywu ojca w literaturze polskiej i obcej uczyniłam słowa angielskiego poety George’a Herberta brzmiące: „ Jeden ojciec znaczy więcej niż stu nauczycieli”. Jestem przekonana, że przywołany cytat podkreśla wielość ról odgrywanych przez literackich oraz autentycznych ojców, na których przecież ci pierwsi są wzorowani.
Tę różnorodność ojcowskich postaw można dostrzec, czytając dzieła pochodzące z różnych epok literackich. Prezentują one ojców: apodyktycznych, nazbyt pobłażliwych, egoistycznych , rzadko idealnych; mimo to szalenie interesujących, a przede wszystkim niezbędnych. Postaram się zaprezentować kilku z nich w oparciu o utwory należące do kanonu literatury polskiej i obcej.
Zacznę od archetypu ojca, czyli Boga. Ograniczę się jednak do tego, który został przedstawiony w Starym Testamencie. Jest On niezwykle hojny , przede wszystkim powołuje do życia człowieka i uznaje go za syna. Powierza mu we władanie wszystko to, co stworzył, żądając w zamian jedynie, albo aż , posłuszeństwa. Swoją uległość wobec Boga-Ojca demonstruje Abraham, którego potomstwo miało stać się ludem przynoszącym zbawienie całej ludzkości. Samo imię Abraham znaczy „kochający ojca”. Miłości tegoż patriarchy do Stwórcy towarzyszy pokora i bezgraniczne posłuszeństwo. 99-letniemu Abrahamowi Bóg obiecuje potomstwo. Dzięki jego łasce, uważana do tej pory za bezpłodną Sara, rodzi syna, któremu nadaje imię Izaak. Bóg, pragnąc dowodu posłuszeństwa , po pewnym czasie żąda od Abrahama złożenia w ofierze syna. Mimo, że Izaak jest dla ojca „wszystkim”, ten nie waha się spełnić prośby Pana. Kiedy związanemu synowi zamierza zadać śmiertelny cios, jego dłoń zatrzymuje Anioł Pański, mówiąc : „Nie podnoś ręki na chłopca i nie czyń mu nic złego! Teraz poznałem, że boisz się Boga ...”. Strach nie jest więc według biblijnego Ojca czymś złym, wiąże się bowiem z posłuszeństwem i oddaniem.
Należy także podkreślić, że starotestamentowy Ojciec-Bóg jest bardzo surowy i wymagający , nigdy nie wybacza zdrady. To również przykład ojca konsekwentnego i sprawiedliwego, który uświadamia, że tam, gdzie jest wina, musi również pojawić się kara. Obraz Boga-Ojca nie byłby pełny, gdybym nie wspomniała o ofiarowanej przez niego możliwości wyboru – tak zwanej wolnej woli. Ten dar wzbogaca postać biblijnego Ojca. Pozwala myśleć o nim jako o ojcu nieograniczającemu, dającemu swobodę, a więc możliwość rozwoju. Myślę, że to bardzo ważne, gdyż ojciec powinien wskazywać synowi właściwą drogę, ale nie zmuszać do kroczenia nią.
Innego zdania był Rejent Milczek – bohater komedii Aleksandra Fredry pt. „Zemsta”. Mężczyzna ten uważał, że jako ojciec samotnie wychowujący syna ma prawo nim dysponować. Lekceważy więc uczucia i pragnienia swego dziecka. Podejmuje decyzje dotyczące jego przyszłości z czysto egoistycznych pobudek. Zmusza Wacława do ślubu z o wiele starszą od niego, lecz bogatą, Podstoliną, wiedząc, że ten kocha Klarę. Ojciec Wacława wyżej ceni dobra materialne oraz możliwość dokonania zemsty na sąsiedzie – Cześniku- niż własne dziecko.
Rejent Milczek to ojciec toksyczny, hołdujący antywartościom; nie jest więc autorytetem dla syna.
W opozycji do Rejenta Milczka chciałabym przedstawić innego ojca. Jest nim Jan Joachim Goriot, tytułowy bohater powieści Honoriusza Balzaka. Człowiek ten miał dwie córki - Anastazję i Delfinę, na które, po śmierci swej ukochanej żony, przelał całą miłość. Spełniał wszystkie kaprysy dziewcząt i miał tego świadomość. Sam powiedział: „Pozwalałem im jako młodym dziewczętom zaspokajać każde zechcenie. W piętnastu latach miały powóz. W niczym nie znały oporu”.
Bezgraniczne oddanie Goriota negatywnie wpłynęło na charaktery jego córek. Anastazja i Delfina nauczyły się brać, nie dając nic w zamian. Dzięki ojcu dostąpiły nobilitacji. Jego pieniądze pochodzące z handlu umożliwiły im wejście do świata arystokracji. W chwili, gdy do niego wkroczyły, zaczęły się wstydzić rodzica. Odwiedzały go rzadko i tylko w jednym celu, aby brać ...
Nie potrafiły kochać nikogo, oprócz siebie.
Jan Joachim Goriot jest przykładem ojca nadopiekuńczego, bezgranicznie oddanego i niewymagającego. Historia jego życia w połączeniu z samotną śmiercią jest dowodem na to, że : „dzieci trzeba kochać mądrze”. Ojciec Goriot źle wychował swe córki, dowodem tego są jego słowa: „ przyuczyłem je deptać po sobie”.
Motyw ojca inspiruje nie tylko pisarzy, ale i poetów, czego dowodem jest wiersz Tadeusza Różewicza zatytułowany „Ojciec”.
Podmiotem lirycznym w tym utworze jest syn, który z nieskrywaną fascynacją opowiada o swoim rodzicu. Wspomina, że nie dorobił się żadnego majątku, ale i tak był szczęśliwy. Jego stoicka postawa przywołuje na myśl starożytnych filozofów, a bliski kontakt ze światem i radość z niego płynąca kojarzy się z optymizmem świętego Franciszka z Asyżu.
Ojciec podmiotu lirycznego potrafi cieszyć się życiem zgodnie z zasadą carpe diem i to zdaniem jego syna jest najpiękniejsze. Paradoksalnie ten zwyczajny ojciec jest nadzwyczajny, bo wyidealizowany przez kochającego syna. O jego ważnej roli w życiu potomka świadczy powtarzająca się metafora: „Idzie przez moje serce stary ojciec (...)”.
Kończąc swoje rozważania na temat motywu ojca w literaturze polskiej i obcej, chciałbym jeszcze raz podkreślić różnorodność prezentowanych postaci. To, że ojcowie mają odmienne cechy nie jest jednak najistotniejsze. Według mnie najważniejszy jest ich wpływ na dzieci. Może on być zarówno destrukcyjny jak i inspirujący. Bez względu na jego charakter trzeba przyznać, że oddziaływania są obustronne i ojcowie mogą się zmienić pod wpływem dzieci. Lepiej więc być nieco gorszym ojcem niż nim w ogóle nie być. Dobrze ilustrują to słowa : „ Jeżeli żyjesz, nie stawszy się ojcem, to umrzesz, nie będąc człowiekiem”.

BIBLIOGRAFIA:

I Literatura podmiotu
1. „Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu”, Poznań 2005.
2. Fredro A., „Komedie i inne utwory” T.2, Warszawa 2000.
3. Balzac. H., „Ojciec Goriot”, Warszawa 2002.
4. Różewicz T., „Poezja” , Śląsk 2006.

II Literatura przedmiotu
1. „Słownik motywów literackich”, Kraków 2004.
2. Witkowska A., „Romantyzm”, Warszawa 1994.
3. Burkot S. „ Tadeusz Różewicz” , Warszawa 1987.

III Ramowy plan wypowiedzi
1. Określenie problemu: Różne sposoby ujęcia motywu ojca w literaturze.
2. Kolejność prezentowanych argumentów:
a) archetyp surowego Boga-Ojca:
* ofiara Abrahama,
b) egoizm i małostkowość bohatera „Zemsty” A. Fredry,
c) krótkowzroczność ojca Goriot i jego klęska ,
d) stoicka postawa bohatera lirycznego wiersza T. Różewicza pt. „Ojciec”.
3. Wnioski: Ojciec – przewodnik, ale i uczeń. Omylny, ułomny, lecz niezbędny. Ojcostwo postrzegane jako wartość.

IV Materiały pomocnicze
1. Fragmenty utworów z bibliografii.

Wyświetleń: 15890