W przystosowaniu do życia z niepełnosprawnością wzroku szczególną rolę odgrywa osobowość jako system regulujący oraz integrujący czynności człowieka. Regulacja ta polega głównie na utrzymywaniu równowagi psychologicznej miedzy jednostką i środowiskiem (homeostaza). Brak lub utrata wzroku jest czynnikiem zaburzającym tę równowagę. Osobowość reguluje zachowanie człowieka poprzez:
1. obraz własnej osoby: spójny obraz siebie i poczucia własnej wartości,
2. obraz rzeczywistości,
3. sferę motywacyjną,
4. podstawowe potrzeby,
5. ogólne postawy,
6. system wartości.
" Z powstaniem niepełnosprawności hierarchia wartości dotychczas uznawanych przez jednostkę za ważne musi czasem (...) ulec zmianie".
Zarówno w przypadku osób, które są niewidome lub niedowidzące od urodzenia, jak też w przypadku osób ociemniałych w ich rehabilitacji niezbędny jest proces zmiany wartości. Utrata lub brak wzroku jest dla jednostki czynnikiem stresogennym, wywołującym bardzo silne reakcje. Ze względu, iż w większości przypadków zmiana ta jest nieodwracalna, często jest to również stały stres. Akceptacja swego inwalidztwa jest konieczna, aby dokonał się proces zmiany wartości. Natomiast, żeby mogła nastąpić akceptacja tego stanu najpierw człowiek przechodzi przez określone stadia, podobne do etapów żałoby. Zarówno H. Rusal, jak i L. Cholden wyróżniają 3 okresy w przebiegu reakcji na nagłą utratę wzroku, która w równym stopniu dotyka także rodziców dziecka, rodzącego się z poważną wadą wzroku i są to:
1. Okres szoku.
utrata wzroku jako silny stresor,
sytuacja trudna emocjonalnie do zniesienia,
zaburzenia reaktywne (reakcje i stany nerwicowe),
zachwianie równowagi miedzy procesami pobudzenia i hamowania:
przewaga hamowania - zahamowane mechanizmy samoobrony i samokontroli,
dezorganizacja reakcji emocjonalnych,
niezbędna pomoc psychologa i bliskich.
2. Okres depresji.
pesymistyczna i nierealna ocena rzeczywistości i własnej przyszłości,
przewartościowanie wzroku,
stale obecne uczucia to - rozpacz, przygnębienie, żal,
głęboka depresja,
obwinianie innych: lekarzy, zakładu pracy, bliskich, samego siebie, Boga,
zupełna bezczynność,
tendencje samobójcze,
pomoc w:
odnalezieniu perspektyw życiowych,
realnej ocenie własnych możliwości,
wzbudzeniu aktywności własnej.
3. Okres stopniowej adaptacji.
przewaga aktywizacji na depresją,
długotrwałość procesu wraz z momentami cofania się.
Istotę poczucia własnej wartości stanowią pozytywne i negatywne odczucia dotyczące siebie samego, wynikające głównie z tych uczuć oraz wartościowania samego siebie. Poczucie własnej wartości danej jednostki zależy od:
wybranego wzorca osobowego jako wzoru odniesienia,
percepcji własnych właściwości i zachowania,
sytuacji życiowej danej jednostki i jej znaczenia.
Oceniając siebie i swoją wartość jednostka bardziej lub mniej sprawna porównuje siebie i swoje możliwości do przyjętego przez siebie wzorcowego zestawu wartości, który stanowi punkt odniesienia w samoocenie i samowartościowaniu.
Najistotniejszym i przełomowym momentem niezbędnym w procesie rehabilitacji jest uznanie i akceptacja swej niepełnosprawności. Jest to konieczne, by móc zmienić wartości:
1. Rozszerzenie zakresu wartości.
Każda jednostka ocenia się negatywnie lub pozytywnie - zależnie od tego, czy uważa się za zdolną , czy niezdolną zaspokoić określone potrzeby. A to zależy, jakie z potrzeb osoba z inwalidztwem wzroku uważa za bardziej, a które za mniej dla siebie ważne. W związku z tym inaczej też będzie oceniać swoją wartość, w zależności jaką wartość przedstawiają cele, jakie sobie stawia. Nie tylko istotne są tu potrzeby i ich zaspokojenie, ale również to z kim się porównuje osoba niewidoma, czy niedowidząca. Bardzo istotny w ocenie własnej wartości jest zatem punkt odniesienia - z kim i pod jakimi względami i się porównujemy. Dlatego tak ważną rzeczą jest doprowadzenie do przyjęcia przez osoby z niepełnosprawnością wzroku i ich najbliższych zindywidualizowanych ról, czy też wzorców, adekwatnych do określonych ograniczeń wynikających z tej niepełnosprawności.
Z badań młodzieży wynika, iż wiąże ona poczucie swej mniejszej wartości z tym , co uważa za stracone i nieosiągalne na skutek niepełnosprawności. Istotnym wydaje się fakt, że podstawowy system wartości przyjmowany przez osoby niepełnosprawne i pełnosprawne nie różni się. Należy jednak pamiętać, że jeśli przyjęte wzorce i cele nie są zgodne z możliwościami poszczególnych jednostek prowadzi to do obniżenia samopoczucia i utrudnia przystosowanie do życia z niepełnosprawnością.
Aby móc poszerzyć zakres wartości należy brać pod uwagę trzy podejścia do oceny własnej wartości:
1) uniezależnienie się od uproszczonych, schematycznych stereotypów w ocenie wartości samego siebie i innych oraz podchodzenie do oceny z własnym, zindywidualizowanym punktem odniesienia - adekwatnym do aktualnych możliwości,
2) przyjmowanie w wielu przypadkach jako układu odniesienia własnego stanu,
3) dobór odpowiedniej i osiągalnej metody zaspakajania swych potrzeb.

2. Ograniczenie skutków inwalidztwa.
Kluczową sprawą jest uświadomienie sobie, że niepełnosprawność nie jest brakiem czegoś, czy odchyleniem od normy, a decydującą sprawą w ocenie jest człowiek jako osoba z inwalidztwem. Pojęcie o innych ludziach i ich postawach względem jednostki jest bardzo ważne dla jej obrazu świata, gdyż jest to świat społeczny, świat ludzi. W rehabilitacji istotną sprawą jest, według M. Kulczyckiego, uzyskanie prawidłowej orientacji w modelu drugiej osoby, którym dana jednostka posługuje się najczęściej i przekształcenie go w bardziej wartościowy niż dotychczas i bardziej zbliżony do rzeczywistości.

3. Uznanie strony fizycznej za drugorzędną.
Poprzez ograniczenie skutków inwalidztwa wzroku dochodzi do dewaloryzacji strony fizycznej. Jeżeli w systemie wartości danej jednostki cechy fizyczne i wygląd zewnętrzny nie są wiodącymi wartościami wówczas jest jej o wiele łatwiej zaakceptować swoją niepełnosprawność. Natomiast w przypadku, gdy strona fizyczna zajmuje pierwszoplanowe miejsce w hierarchii wartości, wówczas należy w procesie rehabilitacji doprowadzić do odwrócenia tej sytuacji.

4. Transformacja wartości względnych na bezwzględne.
Stosując w rehabilitacji stałe wartości można uniknąć raniących ocen oraz niesprawiedliwych sądów. Wówczas ocena będzie obiektywna, a przez to i bardziej sprawiedliwa i co najważniejsze stan fizyczny danej jednostki nie będzie w niej odgrywał żadnej roli. Jeżeli w rehabilitacji osoby z inwalidztwem wzroku osiągnie się ten pułap uchroni się ją od wielu raniących sądów, gdyż nie będą one jej dotyczyć. Jak stwierdza E.R. Hilgard, sposób, w jaki człowiek postrzega swoje ciało, daje nam wskazówki o jego pojęciu o całym sobie, a to z kolei jest związane z wartościowaniem siebie. Zatem jeśli będzie on postrzegał ciało i jego wartości jako drugorzędne, a zalety wewnętrzne jako pierwszorzędne, to automatycznie wzrośnie jego samoocena i nie będzie ona tak łatwa do podważenia. Tym samym zostanie wzmocniona odporność na przejawy niewłaściwych zachowań, czy postaw ze strony innych osób.
Proces rehabilitacji osoby z inwalidztwem wzroku będzie postępował wprost proporcjonalnie do rewizji jego hierarchii wartości. Zmiana systemu wartości wpłynie natomiast pozytywnie na dalszą rehabilitację i całe życie osoby z inwalidztwem wzroku.



Bibliografia

1. Walczak G. (1998), Stymulacja umiejętności widzenia słabo widzących dzieci, Warszawa, WSiP.
2. Wojnarska A. (1999), Przystosowanie emocjonalno - społeczne dzieci z zezem, Lublin, UMCS.
3. Klimasiński K. (1977), Rola wyobrażeń przestrzennych w rozwoju myślenia dzieci niewidomych, Warszawa, PAN.
4. Pietrulewicz B. (1983), Rozwój rozumowania przez analogię u dzieci niewidomych w wieku szkolnym, Warszawa, PAN.
5. Witkowski. T. (1993), Rozumieć problemy osób niepełnosprawnych, Warszawa, MDBO.
6. Majewski T. (1983), Psychologia niewidomych i niedowidzących, Warszawa, PWN.
7. Sękowska Z. (1985), Pedagogika specjalna, Warszawa, PWN.
8. Sękowska Z. (1991), Przystosowanie społeczne młodzieży niewidomej, Warszawa, WSiP.
9. Wright B. (1965), Psychologiczne aspekty fizycznego inwalidztwa, Warszawa, PWN.
10. Grzyb E., Łośko E., Połomska M., Urbańska H. (1998), Poradnik dla nauczycieli i rodziców dzieci z dysfunkcją wzroku, Kraków, DRUKPRESS.

Wyświetleń: 1225