Ukończyłam kwalifikacyjne studia podyplomowe prowadzone przez członków Polskiego Centrum Mediacji, gdzie zostałam dogłębnie zarażona ideą mediacji. Jako pracownik Poradni mam w swojej praktyce do czynienia z konfliktami w szkole, dlatego też pokusiłam się o krótkie przedstawienie miejsca mediacji w oświacie.
PCM jako stowarzyszenie pozarządowe propagujące ideę mediacji i sprawiedliwości naprawczej od lat dostrzega potrzebę edukacji młodzieży i dorosłych w kierunku metod służących rozwiązywaniu sporów bez przemocy, metod nastawionych na wzajemne zrozumienie stanowisk skonfliktowanych stron oraz na traktowaniu konfliktu jako wspólnego problemu, który można rozwiązać w sposób satysfakcjonujący obie strony. Jedną z takich metod jest mediacja, czyli porozumiewanie się osób będących w konflikcie przy pomocy bezstronnego i neutralnego mediatora.
Mediacja jest alternatywną formą rozwiązywania konfliktów i jako taka jest bardzo przydatna na gruncie szkolnym, ale także w szeroko rozumianej oświacie.
Przyjrzę się więc różnym aspektom i miejscu mediacji w szkole.

Co i jak może zrobić szkoła aby konstruktywnie rozwiązywać konflikty?

I. Co przeszkadza?
• nieznajomość procedur, prawa,
• brak zapisanych procedur,
• stereotypy (myślenia, działania), w tym zwyczajowe procedury typu „pójdziesz do dyrektora”,
• brak otwartości (dyrektora, nauczycieli, rodziców i uczniów) w mówieniu o problemach,
• poczucie niskiej wartości, strach, wstyd i inne emocje, towarzyszące konfliktom,
• obawa przed upublicznieniem konfliktu, oceną,
• jednoosobowe, arbitralne rozstrzyganie;„nauczyciel ma zawsze rację”,
• nawyk natychmiastowego opowiedzenia się po jednej ze stron (kto ma rację?),
• brak czasu (trzeba realizować program), karkołomność osiągania jedności miejsca i czasu wszystkich stron konfliktu,
• ograniczona dostępność wychowawcy klasy,
• nauczyciele przedmiotowi nie znają dostatecznie uczniów,
• struktura lekcyjna,
• zawężanie pojęcia „wychowawca” do osoby prowadzącej daną klasę,
• oddzielanie funkcji wychowawczej od dydaktycznej,
• brak autorytetu, zaufania do nauczyciela,
• brak kompetencji społecznych/interpersonalnych stron konfliktu,
• generowanie konfliktów przez nauczycieli,
• zbyt liczne klasy,
• duże szkoły,
• liczne progi edukacyjne,
• stres towarzyszący przechodzeniu przez kolejne progi edukacyjne,
• ocena z zachowania (to co o niej decyduje, brak opisu),
• media goniące za sensacją,
• brak współpracy z rodzicami,
• roszczeniowe postawy rodziców,
• bezradność rodziców – brak umiejętności wychowawczych (vide: Superniania),
• ograniczony czas spędzany z dziećmi przez rodziców (ilość i jakość),
• wypalenie zawodowe nauczycieli (dzieciowstręt, pracowstręt)
• standardy jakości, wymogi awansu zawodowego nie obligują ani nie zachęcają do rozwoju osobistego, który = rozwój kompetencji interpersonalnych (o intrapersonalnych nie wspominając),
• edukacja nauczycieli nie uwzględniająca rozwoju kompetencji wychowawczych, osobistych.

II. Co pomaga ?
• danie przyzwolenia na istnienie konfliktów,
• znajomość kultury mediacyjnej, procedur postępowania,
• akceptowanie przez dyrektora mediacyjnych technik rozwiązywania konfliktów,
• poszanowanie ludzkiej godności zarówno dorosłych jak i dzieci,
• otwartość, pewność siebie,
• bycie nauczycielem mającym autorytet i cieszącym się zaufaniem (formalny autorytet też czasami pomaga),
• kultura osobista,
• bogata osobowość nauczyciela,
• świadomość nie bycia odosobnionym, pozostawionym samemu sobie,
• grupa wsparcia - system wsparcia,
• współpraca z rodzicami (rodzice z dziećmi) na terenie szkoły,
• warsztaty dla rodziców, nauczycieli nt.: umiejętności wychowawczych, komunikowania się w sytuacjach trudnych,
• długi wspólny dojazd do szkoły (rodzic ma czas na rozmowę z dzieckiem) tworzy pożądaną jedność czasu i miejsca,
• znajomość obyczajów młodzieży,
• znajomość prawa,
• znajomość psychologii rozwojowej i wychowawczej (nauczyciele i rodzice),
• „fajność” szkoły – szkoła z charakterem,
• wysokie osobiste kompetencje społeczne nauczyciela (talent -rzemiosło)
• lubienie dzieci, pracy,
• doskonalenie nauczycieli w sposób, nie kolidujący z obowiązkami,
• oswojenie z tym, że konflikt może prowadzić do pozytywnych zmian.

III. KROKI

1. Przyzwolenie na konflikt. m.in. przy zatrudnianiu nauczyciela dyrektor informuje go, że jest on zobowiązany do zajmowania się konfliktami uczniowskimi (powinien
zajmować się także innymi konfliktami na terenie placówki), co obliguje go do bycia kompetentnym w tym zakresie.
2. Dyrektor, wizytatorzy, inspektorzy, nauczyciele, rodzice i uczniowie wiedzą o tym założeniu (i wzajemnie się w rozwiązywaniu konfliktów wspierają).
3. Uczenie się ustawiczne (podmiotów w szkole) pracy z konfliktem.
4. Zauważenie konfliktu [dobre zdanie: „czy potrzebujecie pomocy w rozwiązaniu?”]
5. Szacowanie :
a. rangi (czy konflikt jest o dużym zasięgu)
b. rodzaju (typ konfliktu- interpersonalny, informacji, wartości itp.)
c. i kto ma się zająć jego rozwiązaniem (jeżeli ja- nauczyciel- nie jestem kompetentny)
6. Podjęcie działań lub przekazanie (stron konfliktu) w odpowiednie ręce. Uwaga: nie wszystkie konflikty są do rozwiązywania przez szkołę!!!
7. Szkolny „ handbook” ( statut może zawierać odsyłacz) dotyczący tego, jak w szkole postępujemy w sytuacjach konfliktowych.

Inne ważne elementy:
• Dostosowanie organizacji pracy szkoły:
- plany zajęć tak skonstruowane aby powstał czas na działania wychowawcze
[z życia: umowa z rodzicami, że są godziny do dyspozycji szkoły, w tym czasie rodzice nie organizują dzieciom dodatkowych zajęć.]
- wyposażenie nauczycieli w odpowiednie umiejętności (WDN) i procedury.
• Uaktywnienie elementów obowiązującego prawa, np.: o klasowe zespoły nauczycielskie (wychowawcze) omawiające sprawy wychowawcze,
- zapis w statucie o sposobie rozwiązywania konfliktów.
- przekazywanie i podtrzymywanie wiedzy uczniów i rodziców, co do obowiązujących w szkole norm [z życia: konkurs ze „szkołoznawstwa” promujący także wiedzę o tym, jak się u nas rozwiązuje konflikty].
Ten schemat postępowania, można również zastosować z powodzeniem, w każdej szkole. Takie postępowanie pozwala oswoić problem i po przedstawieniu przeszkód, a następnie artykułowaniu tego co pomaga, zacząć planować działania konstruktywne w zakresie rozwiązywania konfliktów.

Co może zrobić szkoła, aby konstruktywnie rozwiązywać konflikty?

Działania:
• motywowanie nauczycieli do konstruktywnego rozwiązywania konfliktów - sformułowanie wzoru przyznawania dodatku motywacyjnego dla nauczycieli za stosowanie w pracy umiejętności psychospołecznych i rozszerzanie wiedzy z psychologii rozwojowej – w zapisach szkolnego „systemu” oceniania pracy nauczyciela,
• upowszechnienie ww. wzoru na stronach internetowych – promowanie dobrej praktyki,
• tworzenie celów rozwojowych dla szkoły (dla dyrektora, nauczycieli, uczniów, pracowników administracji),
• nadanie rangi umiejętnościom społecznym np.: na pierwszym posiedzeniu rada pedagogiczna pracuje nad problemem dotyczącym odpowiedzi na pytanie: „jak pracować w bieżącym roku w odwołaniu do wcześniejszych doświadczeń – analiza doświadczenia z poprzedniego roku przyczynkiem do tworzenia celów rozwojowych w roku bieżącym – jakie konkretne umiejętności należy doskonalić i w jaki sposób (planowanie doskonalenia),
• zorganizowanie konkursu na nauczycieli, którzy potrafią rozwiązywać konflikty – warto aby laureatami takiego konkursu było kilku nauczyli – głosują uczniowie, rodzice i inni nauczyciele; konkurs można też ogłosić na poziomie regionalnym lub
ogólnopolskim,
• stworzenie pakietu edukacyjnego dla konkretnej grupy nauczycieli (w kontekście poziomów nauczania, awansu zawodowego i specjalności) dotyczącego rozwiązywania konfliktów,
• stworzenie banku miejsc gdzie dyrektor/nauczyciel znajdzie pomoc w rozwiązaniu konkretnego problemu – wsparcie, superwizja, pomoc,
• wypracowanie sposobu postępowania w danej społeczności szkolnej w sytuacjach konfliktowych – idealnie byłoby aby społeczność szkolna identyfikowała się
z wypracowanymi procedurami,
• współpraca z rodzicami w rozwiązywaniu konfliktów szkolnych oraz stworzenie im możliwość uczestniczenia w doskonaleniu umiejętności rozwiązywania konfliktów.
Kiedy w szkole/klasie pojawi się konflikt
• warto aby nauczyciel:
- dostrzegł go i ujawnił (nazwał konflikt),
- wysłuchał uważnie stron konfliktu,
- zdecydował czy potrafi pomóc w jego rozwiązaniu czy musi skorzystać z pomocy z pomocy innych osób w szkole (np. dyrektora, pedagoga/psychologa szkolnego lub innych nauczycieli) lub spoza szkoły (poradnia psychologiczno-pedagogiczna, kuratorium oświaty, ośrodek doskonalenia nauczycieli, organizacja pozarządowa itp.).

Jak zobowiązać (zmotywować) nauczyciela do rozwiązywania konfliktów?

1. „Oszacować” z jakim konfliktem mamy do czynienia. Obserwować konflikt (jak jest rozwiązywany i czy nie eskaluje).
- nie każdy konflikt musi być rozwiązywany przez dorosłych
- należy reagować w sytuacji eskalowania konfliktu lub kiedy z punktu widzenia nauczyciela konflikt rozwiązany jest niesprawiedliwie - rozwiązanie krzywdzi jedną ze stron.
2. Nadzór oświatowy powinien interesować się nie tylko realizacją programów, ale także klimatem szkoły – jaki jest stosunek szkoły do nazywania/ mówienia
o sytuacjach trudnych, problemowych i konfliktowych oraz jakie sposoby dominują
w rozwiązywaniu ich.
- w obszarach zainteresowań nadzoru oświatowego warto określić priorytety dotyczące rozwiązywania konfliktów w szkole, „profilaktyki konfliktów”- promowania przykładów dobrej praktyki, budowania zintegrowanych zespołów, kształtowania umiejętności życiowych uczniów itd. Również w tym względzie powinna obowiązywać zasada: „Uczyć, a potem wymagać”.
3. Aby konflikty szkolne były nazywane i konstruktywnie rozwiązywane konieczne jest zaangażowanie dyrektora szkoły. Dyrektor ma modelować konstruktywne rozwiązywanie konfliktów. Warto, aby dyrektor miał możność doskonalenia się w tym zakresie.
4. Dyrektor ma możliwość nagradzania nauczycieli nie tylko za sukcesy dydaktyczne, ale też za sukcesy wychowawcze (w tym za umiejętność konstruktywnego rozwiązywania konfliktów)
– w ramach awansu zawodowego nauczycieli, w ramach przydzielania dodatku motywacyjnego.
5. W promowaniu konstruktywnego rozwiązywania konfliktów istotna jest współpraca ośrodków doskonalenia z kuratoriami oświaty
» nadzór bada zapotrzebowanie nauczycieli na doskonalenie dotyczące rozwiązywania konfliktów
» na wspólnym spotkaniu przedstawicieli ośrodków doskonalenia nauczycieli i kuratoriów oświaty planowany jest rodzaj szkoleń - zgodnie z potrzebami.
6. Szkolenia:
- szkolenia dla nauczycieli w tych szkołach, w których dyrektor jest przekonany co do ich zasadności ( do idei konstruktywnego rozwiązywania konfliktów)- jednorazowe szkolenie to za mało – warto pracować z „liderami ds. rozwiązywania konfliktów”, tworzyć grupy wsparcia, organizować spotkania superwizyjne.
- jeżeli dyrektor i rady pedagogiczne są zainteresowane dalszym doskonaleniem warto realizować w takich szkołach dłuższe, cykliczne szkolenia,
- istnieje potrzeba szkolenia w zakresie konstruktywnego rozwiązywania konfliktów wizytatorów i przedstawicieli organów prowadzących szkoły.
7. W materiałach poseminaryjnych zamieścić formalno-prawne podstawy postępowania w sytuacji konfliktu.

Co może robić szkoła, gdy dojrzeje do stawienia czoła konfliktom?
1. Przyjąć filozofię konfliktu tj.: ujawniania, a nie czynienia z niego tabu, uznania konfliktu za: naturalny, rozwojowy, twórczy – gdy jest rozwiązywany i rozwiązany.
destrukcyjny - gdy się go nie rozwiązuje.
2. Rozwiązywać każdy konflikt.
3. Diagnozować: zasoby, konflikty, potrzeby
4. Budować klimat bezpieczeństwa wokół konfliktów (a nie sensacji).
5. Ustawicznie się uczyć w tym względzie (bo szkoła, to miejsce gdzie najszybciej zmieniają się ludzie- nowi uczniowie, rodzice, fluktuacja kadr).

Co szkole do tego byłoby potrzebne?
1. Autorytet podmiotów.
2. Integracja społeczności szkolnej i środowiska.
3. Wykorzystanie potencjału członków społeczności (szkolnej, lokalnej).
4. Umiejętności psychospołeczne.
5. Wsparcie finansowe działań wychowawczych - lepsze wynagrodzenie dla „skuteczniejszych wychowawców”.
6. Stowarzyszenie szkół, współdziałanie w konstruowaniu projektów mogących pozyskiwać środki na realizację działań wychowawczych i profilaktycznych.
7. Wsparcie instytucji lokalnych (samorządowych, pozarządowych, społeczności lokalnej).
8. Zmiana formuły pracy w szkole, nad problematyką konfliktów (to nie jest tylko problem nauczycieli).
9. Rzetelna wiedza dotycząca konfliktów i metod ich rozwiązywania.
10. Diagnoza zagrożeń.
11. Znajomość prawa i procedur.
12. Współpracujące środowisko (rodzice, uczniowie, administracja).
13. Znajomość metod i technik diagnozowania ( potrzeb, oczekiwań, zasobów, konfliktów).
14. Modyfikacja kryteriów oceny szkoły (nie tylko za wyniki dydaktyczne, ale i za wyniki wychowawcze: poczucie bezpieczeństwa podmiotów w szkole, sprawność
w radzeniu sobie z problemami, kulturę organizacyjną szkoły itp.).
15. Dobre prawo w którym widać współpracę resortów, dające możliwość współpracy instytucji.

Co powinno skłaniać do prowadzenia w szkołach mediacji?
• Niezadowolenie rodziców z powodu częstego angażowania ich w konflikty rówieśnicze w szkole.
• Nieskuteczność dotychczasowych sposobów radzenia sobie z konfliktami.
• Zwiększenie integracji klasy.
• Możliwość zainteresowania się problemami uczniów.
• Poprawa relacji nauczyciela z uczniami.
• Satysfakcja nauczyciela i uczniów z zaangażowania w bezpośrednie rozwiązanie konfliktu i możliwości decydowania.
• Większe możliwości naprawy szkody przez sprawcę i uzyskania przebaczenia ze strony ofiary.
• Konieczność edukacji interpersonalnej uczniów.

Wyświetleń: 789