Katalog Małgorzata Klonowska, 2012-05-29 żelistrzewo Pedagogika, Artykuły CHARAKTERYSTYKA DZIECKA DOJRZAŁEGO DO PODJĘCIA OBOWIĄZKU SZKOLNEGO W ŚWIETLE LITERATURYCHARAKTERYSTYKA DZIECKA DOJRZAŁEGO DO PODJĘCIA OBOWIĄZKU SZKOLNEGO W ŚWIETLE LITERATURY 1.1 Pojęcie dojrzałości szkolnej w świetle literatury Rozpoczynając badania nad dojrzałością szkolną brano pod uwagę tylko poziom inteligencji dziecka. Dopiero później zwrócono uwagę na dojrzałość społeczną dziecka, a szczególnie zwraca się uwagę na umiejętność nawiązywania przez dziecko kontaktów z rówieśnikami i nauczycielem Szkoła dla pierwszoklasisty jest można powiedzieć pierwszym miejscem pracy. Dobry start sprawi, że pierwszakowi później łatwiej będzie radzić sobie z trudnościami jakie napotka w życiu, nauczy się szanować siebie i swoje obowiązki. To jak rozpocznie naukę będzie miało wpływ na ukształtowanie pozytywnego stosunku do szkoły, do nauki i do nauczycieli. W dzisiejszych czasach obserwujemy wzrastające tempo życia. Zachodzące w nim przemiany wymuszają obniżenie wieku, w którym dziecko opanowuje podstawowe umiejętności niezbędne do rozumienia tego, co się wokół niego dzieje. Ma to także związek z osiągnięciem dojrzałości szkolnej dziecka . W świetle zmieniających się przepisów w systemie oświatowym edukacja wczesnoszkolna rozpocząć się ma już w wieku sześciu lat. Obecnie w oddziałach przedszkolnych znajdują się dzieci pięcio i sześcioletnie. Zagadnieniem dojrzałości szkolnej zajmowało się wiele pedagogów i psychologów. Wśród nich możemy wyróżnić np.: K. Penning, H. Winkler, Ch. Buchler, S. Szumana, M. Przetacznikową. Na początku badań nad dojrzałością za najważniejsze uznano kryterium intelektualne. W tzw. „szkole lipskiej”, której przedstawicielami byli: K. Penning, H. Winkler, F. Krause, uważano, że jeśli dziecko osiągnie prawidłowy rozwój umysłowy, jest tym samym dojrzałe do szkoły. Według innej szkoły tj. „szkoły wiedeńskiej”, za dojrzałe dziecko do podjęcia nauki szkolnej uważano takie, które osiągnęło wolność działania intencjonalnego, tj. wykonywanie zadań postawionych przez nauczyciela czy też samego siebie . Dojrzałość szkolną często porównuje się z gotowością szkolną przez co rozumiemy osiągnięcie przez dziecko takiego stopnia rozwoju psychicznego, jaki pozwali mu sprostać wszystkim obowiązkom szkolnym . Inaczej definicję dojrzałości szkolnej przedstawia M. Przetacznikowa, która uważa, że „dojrzałość (gotowość) szkolna oznacza osiągnięcie przez dziecko takiego stopnia rozwoju intelektualnego, społeczno-emocjonalnego i somatyczno-fizycznego, jaki jest niezbędny do podjęcia nauki w klasie pierwszej” . W jednym z artykułów w którym dokonuje się charakterystyki dziecka dojrzałego do podjęcia obowiązku szkolnego pojęcie dojrzałości szkolnej jest rozumiane jako poziom rozwoju dziecka, który charakteryzuje się posiadaniem przez niego określonych umiejętności i umożliwia mu efektywną naukę oraz prawidłowe funkcjonowanie w środowisku szkolnym . Analizując literaturę może spotkać się z różnymi definicjami. Jednak badania pokazują, że pojęcie dojrzałości należy rozpatrywać w szerszym znaczeniu. Jak podaje B. Wilgocka-Okoń „ dojrzałość szkolną traktuje się więc nie tylko jako zależną od wewnętrznych procesów dojrzewania, lecz jako współmiernie do wspierających dziecko lub hamujących wpływów środowiska- łącznie- jako wynik interakcji między zdatnym do szkoły dzieckiem a środowiskiem rodzinnym i wychowaniem przedszkolnym” . Od wielu lat naukowcy zastanawiają się, w którym okresie życia można uznać dziecko za gotowe do podjęcia obowiązku szkolnego. W jaki sposób można stwierdzić, że dziecko osiągnęło już poziom gotowości do nauki szkolnej. W jednej kwestii naukowcy doszli do porozumienia. Otóż wiadomą sprawą jest to, że dojrzałość szkolna nie jest uwarunkowanym biologicznie etapem samorzutnego rozwoju. Składają się na nią różnorodne doświadczenia zarówno w sferze umysłowe, motorycznej emocjonalnej oraz społecznej. Po ocenie poziomu rozwoju dziecka w danym momencie możemy stwierdzić jaką dojrzałości szkolną osiągnęło dziecko. Ocena ta dokonywana jest jednak z określonego punktu widzenia m.in. od tego czy dziecko uczęszczało do przedszkola, , czy rodzice zaspokajali jego potrzeby uczuciowe i poznawcze, czy miało okazję współdziałać z rodzeństwem itd. . Podsumowując pojęcie dojrzałości szkolnej możemy stwierdzić, że jest to osiągnięcie przez dziecko takiego poziomu fizycznego, psychicznego oraz społecznego, które czyni je przygotowanym, wrażliwym i podatnym na systematyczne nauczanie i wychowanie w szkole podstawowej. Jest to ten moment w którym zachodzi równowaga między wymaganiami szkoły a możliwościami rozwojowymi dziecka. Dziecko dojrzałe do podjęcia obowiązku szkolnego powinno rozumieć obowiązujące je normy oraz wiedzieć za co jest nagradzane i karane . 1.2 Dojrzałość fizyczna dziecka Jednym z komponentów dojrzałości szkolnej jaki osiąga dziecko jest dojrzałość fizyczna. Główną rolę we wzrastaniu , a także dojrzewaniu dziecka odgrywają geny jakie dziecko odziedziczy po rodzicach. Drugim bardzo ważnym czynnikiem dla rozwoju dziecka są warunki w jakich się rozwija. Wiele badań dowodzi, że istnieje związek między poziomem dojrzałości motorycznej a wynikami w nauce. Mówi się , że dziecko o małym zasobie umiejętności ruchowych jak również niskiej sprawności ogólnej gorzej się adaptują do wymagań stawianych przez szkołę. Często wykazuje trudności w dostosowaniu się do grona rówieśników . Rozwój fizyczny sześciolatka określają takie wskaźniki jak: proporcje między poszczególnymi częściami ciała, ciężar (powyżej 23 kg), wzrost (powyżej 120 cm) , uzębienie. Typowy sześciolatek to dziecko smukłe, długonogie, poruszające się swobodnie i harmonijnie. Jest bardzo aktywny ruchowo. Dziecko sześcioletnie potrafi skakać w dal, wzwyż, przy skoku potrafi wykorzystać rozbieg dla osiągnięcia jak najlepszego rezultatu . W wieku około 5-6 lat rozpoczyna się wymiana uzębienia mlecznego na stałe. A. Jopkiewicz , który w swoim rozdziale książki zajmuje się opisem dojrzałości dzieci w zakresie rozwoju fizycznego stwierdził, iż dla danego okresu rozwojowego charakterystyczna jest ogromna biologiczna potrzeba ruchu. Dlatego okres 5-6 roku życia nazywamy w literaturze złotym okresem motoryczności. Musimy sobie zdawać sprawę, że przy tak dobrej sprawności ruchowej dziecko ma małe wyczucie niebezpieczeństwa, a konsekwencje mogą być różne . Zdrowe dziecko jest silne i ogólnie sprawne ruchowo. Charakteryzuje się niezaburzoną sprawność grafomotoryczną, manualną oraz koordynację wzrokowo-ruchową. Poziom sprawności ruchowej powinien być na tyle wysoki, by gwarantował dziecku pełną samodzielność. Dziecko dojrzałe fizycznie jest wytrzymałe , zdolne do większych wysiłków, odporne na choroby i zmęczenie. Sprawność ruchowa, zręczność, pomaga nie tylko w zabawach i ćwiczeniach gimnastycznych. Bardzo ważna jest przy rysowaniu, ubieraniu się, wycinaniu oraz lepieniu z plasteliny. Niezwykle istotna jest sprawność manualna, która umożliwia dziecku posługiwanie się kredkami czy piórem. Im wyższy poziom sprawności manualnej rąk i palców, tym większe szanse na szybkie opanowanie sztuki pisania i zautomatyzowanie tej czynności . Dojrzałość szkolną określają również zmiany jakie następują w proporcjach budowy ciała. Aby sprawdzić poziom dojrzałości jakie osiągnęło dziecko można wykorzystać np. „test filipiński”, który polega na ocenie możliwości sięgania ręką przeciwległego ucha, przez wyprostowaną głowę (nad głową). Podczas wykonywania tego testu należy bacznie obserwować dziecko. I tak jeśli koniec trzeciego palca dotknie górnej krawędzi ucha, pomiar jest zerowy. Jeżeli nie dotyka mówimy o pomiarze ujemny, a gdy sięga poniżej górnej krawędzi- dodatni. Dzieci, które podczas wykonania testu wykazują pomiar dodatni lub co najmniej zerowy osiągają tzw. morfologiczną dojrzałość szkolną . W wieku czterech lat ustala się lateralizacja, która ma znaczenie w późniejszym rozwoju dziecka. Polega ona na ustaleniu dominacji półkul mózgowych. Najczęściej podczas określania lateralizacji obserwujemy przejawy dominacji lewej połowy głowy, prawej kończyny górnej i lewej dolnej. Jak podaje literatura jest to tzw. asymetria skrzyżowana. U takiego dziecka prawa ręka pełni funkcję kierowniczą, natomiast lewa spełnia przeciętne funkcje pomocniczo-podtrzymujące. W momencie kiedy nie jest określona dominacja jednej strony ciała nad drugą mówimy o obustronności. Najczęściej występuje przewaga czynnościowa jednej strony ciała np. prawooczność, praworęczność i prawonożność lub odwrotnie. Wśród dzieci wyróżniamy także lateralizację skrzyżowaną (np. dominacja lewego oka, prawej ręki i lewej nogi). Określenie lateralizacji odgrywa ważną rolę w rozwoju dziecka, gdyż różnorodne odchylenia wiążą się z opóźnionym rozwojem sprawności umysłowej, m.in. z trudnościami w nauce czytania i pisania . Według badań dzieci gorzej zlateralizowane wykazują gorszą orientację przestrzenną. Podsumowując dziecko dojrzałe pod względem fizycznym, to takie, które: - posiada prawidłową koordynację ruchową, - jest odporne na zmęczenie i choroby, - posiada dobry stan zdrowia, w tym powinien mieć prawidłowy słuch i wzrok, - sprawnie skacze, biega, czworak uje, pokonuje przeszkody, maszeruje, rzuca i chwyta piłkę, - posiada odpowiedni poziom umiejętności samoobsługowych, - prezentuje odpowiednią do wieku sprawność motoryczną, ruchową i manualną. Bardzo ważne jest to, aby wszelkie nieprawidłowości związane z rozwojem fizycznym konsultować z lekarzem pediatrą, gdyż wiele wad można w tym wieku korygować. 1.3 Dojrzałość umysłowa Drugim bardzo istotnym czynnikiem świadczącym o gotowości szkolnej do podjęcia nauki w szkole jest odpowiedni poziom rozwoju umysłowego. Wiek przedszkolny obejmuje dzieci od 3 do 7 roku życia i jest to okres poprzedzający podjęcie przez dziecko obowiązku szkolnego. U wszystkich dzieci z poszczególnych grup wiekowych zachodzą różne zmiany rozwojowe w psychice. Maria Przetacznikowa, oprócz wspólnych dla całego okresu przedszkolnego właściwości rozwojowych, wyróżniła drobniejsze zmiany i podokresy, albo fazy wieku: „faza pierwsza (wczesna) - od 3 do 4 lat, faza druga (średnia)- od 4 do 5,5 lat, faza trzecia (późna)- od 5,5 do 7 lat” . Biorąc pod uwagę podział faz wiekowych według M. Przetacznikowej w tym rozdziale dokonam analizy trzeciej fazy („późną”) obejmującej rozwój dzieci w wieku od 5,5 do 7 lat, z uwzględnieniem przede wszystkim pięcio i sześciolatków. W rozwoju psychicznym w wieku sześciu lat dzieci przejawiają „wszystkie charakterystyczne właściwości rozwojowe okresu przedszkolnego, jak również zalążki nowych cech, które rozwiną się i ukształtują w następnym stadium ontogenetycznym- w młodszym wieku szkolnym” . Do podstawowych zainteresowań dziecka zaliczyć nadal możemy: świat przyrody (roślin i zwierząt), zjawiska życia społecznego. Dziecko poznaje więcej konkretnych własności przedmiotów, z zaciekawieniem zdobywa informacje o otaczającym go świeci. W literaturze taki okres nazywamy okresem intensywnego rozwoju poznawczego. Zachodzą takie istotne zmiany w obrębie takich procesów jak: uwaga, spostrzeganie, myślenie, pamięć i język . Dziecko dojrzałe umysłowo posiada umiejętność swobodnego i zrozumiałego dla otoczenia wypowiadania się. Wyraża życzenia, własne sądy, zadaje pytania, wyciąga wnioski i dokonuje ocen. Mowa dziecka powinna być poprawna pod względem gramatycznym oraz artykulacyjnym. Dziecko dojrzałe umysłowo powinno mieć bogaty zasób słownictwa i pojęć . Bardzo ważna w tym wieku jest koncentracja uwagi. W zakresie procesów poznawczych pod uwagę bierze się przede wszystkim umiejętność skupienia uwagi przez dłuższy czas (około 30 minut) i sterowania uwagą. Kolejnym czynnikiem jest umiejętność podporządkowania się poleceniom nauczyciela. Ważna dla rozwoju dziecka jest odpowiednia rozwinięta zdolność zapamiętywania i odpowiednia „pojemność” pamięci . W tym wieku dziecko jest już przygotowany do pracy w zespole, w inny sposób zdobywa wiedzę i doświadczenie. Jednak zabawa nadal jest przewodnią formą spędzania czasu wolnego. Jest bardziej urozmaicona, organizowana w zespoły z podziałem na role. „Dominujące dotychczas myślenie konkretno-obrazowe, oparte na materiale spostrzeżeniowym , musi zostać zastąpione myśleniem, które stanie się procesem uogólnionego i pośredniego poznawania rzeczywistości oraz wykrywania związków i zależności” . Wzrok i słuch są zmysłami, które w tym wieku powinny być prawidłowo rozwinięte. To dzięki tym zmysłom dziecko poznaje otaczający je świat. Niezwykle ważne jest dobrze rozwinięte postrzeganie wzrokowe. Dziecko powinno dokonywać analizy i syntezy znaków graficznych. W spostrzeganiu słuchowym dziecko powinno dobrze wykonywać czynności analityczno-syntetyczne. Czynności te będą polegały na odróżnianiu nie tylko poszczególnych głosek, ale i stopieniu ich dźwięczności . To czy zmysł słuchu będzie dobrze wykształcony będzie miało duże znaczenie w rozwoju mowy dziecka, a później podczas nauki pisania i czytania. Jak napisała B. Janiszewska: „ Mowa dziecka powinna już pełnić funkcję komunikatywną, dziecko może więc porozumiewać się mową wiązaną, mieć odpowiednio duży zasób słów i znać wiele pojęć na tyle, by korzystać z poleceń i komentarzy nauczyciela oraz rozumieć czytane teksty. Powinno prawidłowo wymawiać głoski, by je prawidłowo analizować w procesie nauki czytania i pisania” . Jednak należy pamiętać, że tempo rozwoju poznawczego w tym wieku jest zróżnicowane. Dlatego bardzo istotne jest to, aby uwzględnić różnice indywidualne w rozwoju intelektualnym dzieci- dotyczy to szczególnie sześciolatków. Dzieci w tym wieku znajdują się w fazie przejściowej między myśleniem przedoperacyjnym i konkretnym, z którym wchodzą w późne dzieciństwo czyli młodszy wiek szkolny. Dziecko dojrzałe pod względem umysłowym, to takie, które posiada: - umiejętność swobodnego wypowiadania się oraz zdolność zapamiętywania, - umiejętność słuchania i koncentracji uwagi, - odpowiedni poziom mowy- prawidłowa artykulacja, - prawidłowo rozwinięty słuch fonematyczny, - zdolność myślenia przyczynowo-skutkowego, - umiejętność wnioskowania oraz dokonywania oceny, - odpowiedni zasób słownictwa. Wielu uczniów w wieku sześciu lat pod względem intelektualnym nie będzie się różnić od siedmiolatków. Jednak większość z nich charakteryzować się będzie jakościowo odmiennym sposobem myślenia, czy-szerzej- niższym poziomem rozwoju poznawczego. Tak więc nauczyciel będzie musiał różnicować metody i formy nauczania sześciolatków od tych stosowanych w przypadku dzieci siedmioletnich . 1.4 Dojrzałość emocjonalno-społeczna dziecka Nie wszystkie dzieci rozwijają się jednakowo. Każde ma swoje indywidualne tempo i dynamikę rozwoju. W wieku niemowlęcym i poniemowlęcym dziecko przeżywa szereg prostych emocji, dodatnich lub ujemnych, związanych z konkretną sytuacją w jakiej się znajduje. Osiągnięcie przez jednostkę pełnej dojrzałości emocjonalnej jest procesem długotrwałym. Prawidłowe kształtowania się uczuć możemy oczekiwać kiedy rozwój emocjonalny we wczesnych stadiach ontogenezy przebiega pomyślnie. Natomiast wszelkie zakłócenia rozwoju emocjonalnego we wczesnym dzieciństwie mogą utrudnić osiągnięcie dojrzałości emocjonalnej . Do szkoły trafiają coraz młodsze dzieci i nie wszystkie potrafią sobie w sposób jednakowy radzić ze stresem czy trudnościami. Coraz częściej spotyka się, że dziecko nie radzi sobie z emocjami. Znacznej grupie dzieci przystosowanie do nowych wymagań szkoły nie przychodzi łatwo. Jak podaje A. Skowrońska „poziom rozwoju społeczno-moralnego to zdolność do sprawowania kontroli zgodnie z wymaganiami dorosłych oraz umiejętność współdziałania z rówieśnikami „ . O prawidłowym rozwoju emocjonalnym dziecka możemy mówić wówczas, gdy cechuje je pewna równowaga psychiczna. Siła jego reakcji musi być adekwatna do działającego na nie bodźca. O dojrzałości społeczno-moralnej dziecka świadczy stopień samodzielności i zaradności w różnych sytuacjach. To wszystko będzie miało wpływ na sposób funkcjonowania dziecka w szkole. Między 5-7 rokiem życia w układzie nerwowym następują liczne zmiany, które wpływają na dojrzałość emocjonalną dziecka. W siódmym roku życia dziecka obserwujemy znaczne obniżenie zmienności uczuciowej oraz pobudliwości. Ważną w tym wieku rolę odgrywa poczucie obowiązku. Zdyscyplinowanie wyraża się w umiejętności podporządkowania się ustalonym zasadom. Dziecko potrafi rezygnować ze swoich dążeń, respektując zakazy, lub odraczać ich realizację Próbuje ono powstrzymywać niepożądane społecznie przejawy, takie jak zazdrość czy gniew . Bardzo dobrym obrazem dla rodzica czy nauczyciela jest charakterystyka dziecka niedojrzałego do podjęcia obowiązku szkolnego. Taki uczeń nie będzie: - chciał rano wstać do szkoły, - pisać, gdy nie będzie miał na to ochoty, - robić tego, czego nie lubi, - rozumiał konieczności wykonywania ćwiczeń . Natomiast dzieci dojrzałe do szkoły będą próbowały te wszystkie trudności pokonać. To dziecko dojrzałe lubi poznawać, eksperymentować, dociekać. Dzieci dokonują w tym okresie tzw. samooceny. Porównują siebie z innymi kształtując obraz własnego „ja”. Dlatego tak ważne jest, aby dziecko mogło przebywać z rówieśnikami. To przez cały okres przedszkolny stopniowo kształtuje zdolności i umiejętności potrzebne do radzenia sobie z emocjami oraz samokontroli. Samokontrola dotyczy czterech aspektów funkcjonowania dziecka tj. powstrzymywania się od natychmiastowego działania, ujawniania emocji, szybkiego wyprowadzania wniosków, dokonywania wyborów bez rozważania sytuacji. Kontrolowanie swego zachowania w relacjach społecznych ma miejsce wówczas gdy opiera się na poznawczych możliwościach dziecka . Sześciolatek momentami potrafi być skłócony z całym światem, a następnie zachowuje się uprzejmie i stosowanie. Dziecko w tym okresie musi nauczyć się wyrażać swe emocje w taki sposób, aby był on akceptowany przez społeczeństwo. Tutaj ważną rolę odgrywa dorosły , który powinien aktywnie słuchać i rozmawiać z dzieckiem. Dziecko musi uwolnić z siebie energię i często odbywa się to w formie śmiechu lub płaczu. Nie wystarczy, aby sześciolatek tylko krzyczał, należy mu pomóc odkryć źródło jego niezadowolenia. Dzieci, które osiągnęły dojrzałość emocjonalną są bardziej kompetentne w zakresie komunikacji oraz narracji. Otwarcie opowiadają , lepiej rozumieją metafory, dowcipy i żarty. To wszystko umacnia ich pozycję w grupie rówieśniczej. W tym wieku specyficzną cechą dziecięcej przyjaźni jest wyłączność. Ma to swoje dobre i złe strony. Dziecko chce mieć przyjaciela tylko dla siebie, jest o niego zazdrosne, nie potrafią się dzielić z nim z innymi. Sprzyja to tymczasowej przyjaźni, ale jednocześnie rozwija zdolność wierności. Trudniej stworzyć relacje przyjacielskie kiedy występuje opóźnienie rozwoju intelektualnego. Takie dziecko nie odczuwa potrzeby partnera. Często spędza czas w osamotnieniu . Dziecko dojrzałe do nauki szkolnej w sferze emocjonalno-społecznej to takie, które: - potrafi nawiązać pozytywne kontakty z rówieśnikami, osobami dorosłymi, - podporządkowuje się określonym wymaganiom i zasadom, - ma poczucie odpowiedzialności za swoje działania, - stosuje właściwe normy współżycia w grupie rówieśniczej, - umiejętnie współpracuje z nauczycielem i kolegami, - stara się być obowiązkowe i systematyczne, - liczy się z potrzebami innych, - jest odpowiednio wrażliwe na ocenę, - jest odporne na stres i niepowodzenia, - potrafi wyrazić swoje emocje i je kontroluje, - potrafi przez dłuższy czas przebywać w szkole bez opieki rodziców. Aby dziecko osiągnęło dojrzałość emocjonalno-społeczną musi przejść zmianę z ekspresji ruchowej, fizjologicznej na werbalną. Literatura: Bajcar E.A., Bąbel P., Dojrzałość dzieci sześcioletnich w zakresie rozwoju poznawczego, [w:] J. Karczewska, M. Kwaśniewska (red.), Dziecko sześcioletnie w szkole, Kielce 2009 Chojak M., Gotowość czy dojrzałość szkolna? Kilka praktycznych i teoretycznych uwag, „Wychowanie w przedszkolu” 2009, nr 8 Cudak H., Znaczenie rodziny w rozwoju i wychowaniu małego dziecka, Warszawa 1999 Gębska G., Szymańska M. , Środowiskowe uwarunkowania gotowości szkolnej dzieci, [w:] Z. Ratajek, M. Kwaśniewska (red.),Edukacja elementarna w zreformowanym systemie szkolnym, Kielce 2004 Góralczyk E., Moje dziecko w szkole. Poradnik dla rodzica i wychowawców, Warszawa 2008 Ilg F. L., Ames L.B. , Baker S.M., Rozwój psychiczny dziecka od 0 do 10 lat. Poradnik dla rodziców, psychologów i lekarzy, Gdańsk 1999 Janiszewska B., Ocena dojrzałości szkolnej, Warszawa, 2008 Jopkiewicz A., Charakterystyka i diagnoza rozwoju dzieci sześcioletnich, [w:] J. Karczewska, M. Kwaśniewska (red.), Dziecko sześcioletnie w szkole, Kielce 2009 Kupisiewicz Cz., Podstawy dydaktyki ogólnej, Warszawa 1996 Kurczyńska M., Buczak B., Poziom gotowości szkolnej dzieci kończących edukację przedszkolną, [w:] Z. Ratajek, M. Kwaśniewska (red.), Edukacja elementarna w zreformowanym systemie szkolnym, Kielce 2004 Kurtek P., Dojrzałość dzieci sześcioletnich w zakresie rozwoju społeczno-emocjonalnego, [w:] J. Karczewska, M. Kwaśniewska (red.), Dziecko sześcioletnie w szkole, Kielce 2009 Kwaśniewska M., Żaba-Żabińska W., Nasze przedszkole. Program edukacji przedszkolnej wspomagający rozwój aktywności dzieci, Kielce 2009 Kwaśniewska M., Żaba-Żabińska W., Ocena gotowości szkolnej do rozpoczęcia nauki szkolnej. Poradnik dla nauczycieli i rodziców, Kielce 2010. Łobocki M., Metody i techniki badań pedagogicznych. Kraków 2000 Łobocki M., Wprowadzenie do metodologii badań pedagogicznych, Kraków 2003 Nadolna B., Przygotowanie przedszkolaka do szkoły, Poznań 2009 Pilch T., Bauman T., Zasady badań pedagogicznych. Strategie ilościowe i jakościowe. Warszawa 2001 Przetacznik-Gierowska M., Makiełło-Jarża G., Psychologia rozwojowa i wychowawcza wieku dziecięcego, Warszawa 1992 Przetacznik-Gierowska M., Włodawski Z., Psychologia wychowawcza, Warszawa 1994 Przetacznikowa M., Wiek przedszkolny, [ w:] M. Żebrowska (red.) Psychologia rozwojowa dzieci i młodzieży, Warszawa 1986 Skowrońska A., Dojrzałość szkolna, „Życie szkoły” 2007, nr 7 Waszkiewicz E., Pracuję z sześciolatkiem. Poradnik dla nauczycieli i rodziców, Warszawa 1996 Wilgocka-Okoń B., Gotowość szkolna dzieci sześcioletnich, Warszawa 2003 Zaczyński W., Metody badań pedagogicznych, Warszawa 1995 Zagórska E., Atmosfera w klasie-czynnik ważny czy też nie?, „Życie szkoły” 2009, nr 5 Zając G., O dobre samopoczucie pierwszoklasisty …, „Życie szkoły” 2007, nr 7 Żuchelkowska K., Gładyszewska M., Wyrównywanie szans edukacyjnych dzieci w wieku przedszkolnym w perspektywie zmian ustawowych, „Wychowanie na co dzień” 2009, nr 3 Wyświetleń: 3733
Uwaga! Wszystkie materiały opublikowane na stronach Profesor.pl są chronione prawem autorskim, publikowanie bez pisemnej zgody firmy Edgard zabronione. |