AUTORSKI PROGRAM NAUCZANIA ETYKI W GIMNAZJUM.
KLASY I - III.

Autor: Beata Biłyk-Woźniak


I. WPROWADZENIE

Etyka, jako dziedzina filozofii, jest w szkole przedmiotem specyficznym, a więc i założenia tego programu odbiegać będą nieco od programowych założeń innych przedmiotów. Podczas zajęć w gimnazjum nacisk kładziony jest nie tyle na opanowanie pewnych teoretycznych zagadnień, a więc na przyswajanie wiedzy dotyczącej określonej tematyki, ile na umiejętność właściwego nazywania problemów i zjawisk związanych z moralnością i o charakterze aksjologicznym, stawiania sobie pytań w związku z tymi problemami i podejmowania nad nimi refleksji.
Jest to jednocześnie na tym etapie edukacyjnym przedmiot szczególnie potrzebny. Dla uczniów w wieku gimnazjalnym charakterystyczny jest kryzys wartości, rozwój myślenia krytycznego, poszukiwanie własnych rozwiązań albo wybór istniejących światopoglądów, a nawet wzorów do naśladowania w postaci osób mogących stanowić przewodników duchowych, czy emocjonalnych, dla budowania na wskazanym gruncie własnej tożsamości.
W tym wyjątkowym momencie, przeistaczania się dziecka w przyszłego dorosłego, proponowane podczas zajęć etyki rozwijanie umiejętności wyrażania własnych myśli, formułowania krytyki i przemawiania własnym głosem, może być czynnikiem stymulującym rozwój indywidualny, a nawet istotnie wpłynąć na wybór życiowych dróg przez uczniów tego przedmiotu.
Stąd należy podkreślić ważną rolę nauczyciela prowadzącego zajęcia, którego podstawowym zadaniem jest stwarzanie uczniom właściwych warunków dla szczerego wyrażania swoich przekonań, baczenie, by delikatny charakter takich wypowiedzi nie został wykorzystany przeciw ich autorom oraz kształcenie oczekiwanych umiejętności np. inicjowania, prowadzenia i pointowania dyskusji, ale jednak także wskazywanie pewnych rozwiązań i przemawiających za nimi argumentów, zgodnych z obowiązującymi normami życia społecznego i przepisami prawa.


II. CELE EDUKACJI

A. Cele ogólne
Celami edukacji etycznej przewidzianymi przez „Podstawę programową przedmiotu: etyka" dla III etapu edukacyjnego są:
I.Kształtowanie refleksyjnej postawy wobec człowieka, jego natury, powinności moralnych oraz wobec różnych sytuacji życiowych.
II.Rozpoznawanie podstawowych wartości i dokonywanie właściwej ich hierarchizacji, dokonywanie wyboru wartości i tworzenie ich hierarchii.
III.Poznanie specyficznych norm i wartości leżących u podstaw działalności publicznej w szkole (samorząd uczniowski), społeczności lokalnej w państwie demokratycznym; rozpoznawanie sytuacji naruszających te normy i wartości (np. korupcja); podejmowanie działań zgodnych z tymi normami i wartościami w grupie równieśniczej w szkole.
IV.Podjęcie odpowiedzialności za siebie i innych oraz za dokonywane wybory moralne; rozstrzyganie wątpliwości i problemów moralnych zgodnie z przyjętą hierarchią wartości i dobrem wspólnym.
V.Stosowanie zasad harmonijnego współistnienia i współdziałania ze środowiskiem społecznym i przyrodniczym.

B. Cele szczegółowe

Wychowawcze:
1. Refleksyjna postawa wobec świata i ludzi.
2. Rozumienie sensu i funkcji obowiązków moralnych.
3. Wrażliwość na wartości, umiejętność ich rozpoznawania, odróżniania dobra od zła.
4. Rozumienie znaczenia godności ludzkiej oraz rozwijanie poczucia odpowiedzialności, np. wobec bliskich, wobec obcych, zwierząt, przyszłych pokoleń, ekosystemu.
5. Przekonanie o wartości i potrzebie samodoskonalenia się i samowychowania.
6. Zdolność do zajęcia właściwej postawy w sytuacjach problematycznych (cierpienia, winy, śmierci).
7. Kształtowanie postawy zaangażowania w życie społeczne.

Umiejętności:
1. Umiejętność wyrażania i precyzowania własnych przekonań moralnych.
2. Umiejętność odróżniania przekonań moralnych od innych przekonań oraz odróżniania norm i postaw moralnych od innych (obyczajowych, prawnych).
3. Umiejętność rozumienia i określania sensu wartości moralnych.
4. Umiejętność rozpoznawania i definiowania uprawnień, przywilejów i obowiązków.
5. Umiejętność dyskutowania zgodnego z wyborem określonej perspektywy moralnej.
6. Umiejętność obrony stanowiska uznanego za słuszne, argumentowania, logicznego myślenia, rozpoznawania błędów logicznych.

Wiedza:
1. Elementy wiedzy na temat podstawowych założeń wybranych systemów etycznych.
2. Znajomość treści etycznych zawartych w wielkich religiach świata.
3. Wiedza na temat ról społecznych i obowiązków z nimi związanych.
4. Wiedza na temat praw i obowiązków w szkole i w społeczeństwie obywatelskim.
5. Wiedza o głównych problemach moralnych współczesności.

III. TREŚCI NAUCZANIA

Szczegółowymi wymaganiami wobec realizowanych treści nauczania przewidzianymi przez „Podstawę programową przedmiotu: etyka" dla III etapu edukacyjnego są następujące problemy:
1.Człowiek jako osoba; natura i godność człowieka.
2.Rola i znaczenie sumienia w ocenie moralnej i dla wewnętrznego rozwoju człowieka.
3.Samowychowanie jako droga rozwoju.
4.Główne problemy współczesnej etyki.
5.Człowiek wobec wartości; człowiek wobec cierpienia i śmierci.
6.Moralność a religia, wiedza i polityka.
7.Wskazania moralne w religii chrześcijańskiej. Normy społeczne wynikające z nauki społecznej Kościoła.
8.Wskazania moralne w innych religiach świata.
9.Normy i wartości demokratyczne leżące u podstaw aktywności społecznej na poziomie małej grupy, szkoły, społeczności lokalnej.
10.Moralne aspekty stosunku człowieka do świata przyrody.
11.Praca i jej wartość dla człowieka, znaczenie etyki zawodowej.

Przedstawione powyżej grupy problemów stanowią bazę dla omówienia bogatej palety zagadnień etycznych. Zagadnienia te podzielone zostały na poszczególne działy i uszczegółowione jako tematy jednostek, czy bloków lekcyjnych, które zawiera poniższa tabela. Ma ona charakter propozycji tematów dla lekcji etyki w wymiarze 2 godzin zajęć w tygodniu i może zostać uzupełniona innymi tematami, w szczególności proponowanymi przez uczniów, projekcjami i omówieniami filmów dotyczących kontrowersji moralnych różnego rodzaju, referatami, czy spotkaniami z zaproszonymi gośćmi itd.
Jeżeli wymiar zajęć ogranicza się do 1 godziny w tygodniu, wówczas należy dokonać wyboru poszczególnych tematów przy zachowaniu ilości i tematyki działów, które wprawdzie mogą zostać omówione w dowolnej kolejności, jednak nie powinny być pomijane zupełnie, ponieważ korelują z podstawą programową. Inna rzecz, że kolejność zaproponowana poniżej uwzględnia rozwój emocjonalny uczniów i wydaje się optymalna.
W klasie I do realizacji zaplanowana została problematyka związana bezpośrednio z życiem i światem wartości ucznia, jego osobą, przyjaciółmi, rodziną i najbliższym otoczeniem. Klasa II to koncentracja na znaczeniu samowychowania w życiu młodego człowieka i stąd program opiera się na rozważaniach w tej kwestii, a także zawiera elementy wiedzy o historii idei etycznych oraz zapoznanie z problemami etycznymi największych religii świata. Dopiero w klasie III, z najstarszymi uczniami gimnazjum, proponuję omawiać tematy najtrudniejsze, związane z samotnością, cierpieniem, śmiercią, winą, a także moralne problemy współczesności.
Należy podkreślić, że tematy zajęć etyki w gimnazjum powinny przede wszystkim stymulować ucznia do refleksji, uwrażliwiać na problemy natury moralnej i powinny być odbierane przez uczniów jak wymiana zdań „o życiu”, nie zaś być traktowane jak bardzo poważne dysputy naukowe. W szczególności zagadnienia teoretyczne dotyczące etyki poszczególnych systemów filozoficznych czy religijnych powinny być podawane w zakresie absolutnie podstawowym. Na rozwinięcie tych zagadnień przyjdzie pora w kolejnych latach nauki i dopiero podstawa programowa dla IV etapu edukacyjnego przewiduje szczegółowe omawianie teorii i szkół etycznych, koncepcji etycznych w nurcie filozofii klasycznej, kwestii związanych z prawem moralnym i imperatywem moralnym itp.


Klasa 1
ETYKA W MOIM ŻYCIU.
Tytuł działu
Tematy lekcji / bloków lekcyjnych
Realizowany cel kształcenia wg. NPP
Realizowane treści nauczania wg. NPP

1.Lekcja organizacyjna. Wymagania edukacyjne, kryteria oceniania i program zajęć.

Czym jest etyka?
2.Etyka – nauka o moralności. Rodzaje etyki.
3.Wzorce moralne z perspektywy historycznej.
4.Skąd dziś bierze się moralność?
5.Jak odróżnić dobro od zła? Punkty odniesienia, które warto uwzględniać.
6.Wrażliwość na zło. Czy ją posiadamy, czy jest drogowskazem?
I, II
1
Aksjologia a etyka. / Wartość zabawy.
Wartości ważne dla nas.
Carpe diem – czy to istotny postulat z perspektywy etycznej?
Czy my mamy rzeczy, czy rzeczy mają nas?
Potrzeba realizacji potrzeb wyższych a rozwój moralny.
Radość versus moralność. Co to znaczy dobrze się bawić?
Antropologia śmiechu.
Współczesne gatunki śmiechu.
Znaczenie śmiechu i zabawy dla człowieka jako jednostki i członka grupy społecznej.
Moralna ocena radości.
I, II, IV
1
„Kocham cię życie”
16.Sens życia a cel życia, czyli dlaczego „i tak warto żyć”?
17.Modele życia, sposoby na życie. Jakie znamy? Jak je oceniamy?
18.Życie warte przeżycia. Co to dla nas znaczy?
19.Sentencje na temat życia. Czy są trafne?
20.Nadrzędne prawo wszystkich istot - prawo do życia.
I, II
1, 5
Jestem wyjątkowy. Co to dla mnie znaczy?
21.Co to znaczy mieć swoją własną historię?
22.Własna historia każdego z nas - jej geneza, istota i wartość. Rozważania filozoficzne.
23.Fenomen indywidualności. Ćwiczenia kreatywne.
24.Zestawienie teorii osobowości. Czynniki, które mogą wpływać na kształtowanie się osobowości człowieka.
25.Tak pięknie się różnimy... Droga do tolerancji i szacunku wobec jednostki.
26.Jednostka wśród innych jednostek. Jak żyć w zgodzie ze sobą i innymi? Istota konfliktu moralnego.
27.Co składa się na moją tożsamość?
28.Plecami do siebie samego, czyli konsekwencje pragnienia, by być kimś innym.
29.Być sobą – co to znaczy? - warto czy nie warto?
I, II, IV
1, 2, 3
Z innymi i dla innych.
Egoizm, hedonizm, narcyzm. Na czym polega różnica między tymi postawami.
Czy lubię siebie za bardzo, czy też to dobrze, że siebie lubię? Egoizm dobry i zły.
Czy altruiści istnieją?
Na czym polega empatia i czy można się jej nauczyć?
Rozumiem cię i lubię cię. Czy to wystarczy, byśmy nazywali się przyjaciółmi? Czym jest lojalność, a czym wierność?
„Kochać... jak to łatwo powiedzieć”, czyli o różnych rodzajach miłości.
Miłość jako uczucie między bliskimi sobie osobami.
Dlaczego etyka ma znaczenie dla ludzkiej seksualności?
Przedmiot odpowiedzialności i jej rodzaje.
Odpowiedzialność na co dzień, czyli o trudności podejmowania decyzji.
Od odpowiedzialności do hierarchii wartości.
Odpowiedzialność i normy.
I, II, IV
1, 2, 3
Funkcjonuję w społeczeństwie.
42.Czym są role społeczne? Rodzaje ról i przykłady postaw.
43.W sieci relacji międzyludzkich, czyli jak powstają obowiązki i roszczenia.
44.Etyka na co dzień – w sklepie, w szkole, w pracy, w internecie.
45.Czy płeć do czegoś mnie zobowiązuje? Role kobiet i mężczyzn.
46.Kim jest patriota?
47.Moje obowiązki i przywileje jako obywatela.
48.Zaangażowani w życie społeczne.. Kiedy taka postawa jest korzystna i pożądana? Mój udział w społeczeństwie obywatelskim.
49.Jestem potrzebny i mogę zmieniać świat! O wolontariacie, samorządzie szkolnym, akcjach i instytucjach dobroczynnych.
50.Czym charakteryzuje się moja społeczność lokalna? Jakich zasad i norm należy w niej przestrzegać?
51.Aby współistnieć harmonijnie... O podłożu, sposobach zapobiegania i rozwiązywania konfliktów międzyludzkich.
52.Od dialogu do kompromisu.
53.Wady i zalety oraz wartość moralna demokracji.
54.Rządy autorytarne i inne formy sprawowania władzy versus demokracja.
I, III, IV, V
6, 9
Etyka w działaniu.
Gra RPG
Omówienie wybranych idei etycznych, które pielęgnowane będą w ramach ćwiczeń praktycznych – w grze RPG.
55.Honor, przyzwoitość, godność osobista. Znaczenie tych pojęć dawniej i współcześnie oraz dlaczego wciąż są potrzebne.
56.Doskonałość. Czy warto do niej dążyć i co dla nas oznacza?
57.Ewolucja idei cnoty.
58.Jak filozofowie formułowali przepis na szczęście, a jak może brzmieć współczesna definicja?
59.Sentencje o szczęściu. Analiza.
60.Czym jest i skąd się bierze obowiązek?
61.Jak zachować czyste sumienie? Hipotetyczne sytuacje problematyczne. Ćwiczenia kreatywne.
62.Gra RPG. W sklepie.
63.Gra RPG. Na przystanku.
64.Gra RPG. Wspólnota mieszkańców.
65.Gra RPG. Na wakacjach.
I, II, IV
1, 2, 3,


Klasa 2
ETYKA W UJĘCIU INNYCH LUDZI.
Tytuł działu
Tematy lekcji / bloków lekcyjnych
Realizowany cel kształcenia wg. NPP
Realizowane treści nauczania wg. NPP

1.Lekcja organizacyjna. Wymagania edukacyjne, kryteria oceniania i program zajęć.

Samowychowanie. Elementy historii idei etycznych.
2.Wartość poznawania samego siebie, rozwijania uzdolnień i predyspozycji.
3.Moja przyszłość – moja decyzja. Odkrywanie moralnie poprawnych możliwości rozwoju osobistego.
4.Czy umiałbym być bohaterem? Próba definicji pojęcia.
5.Autorytet – idol – guru – celebryta. Rozpoznajemy różnice.
6.Sylwetki naszych autorytetów moralnych.
7.Anty – wzory. Kogo nie należy naśladować?
8.W poszukiwaniu ideałów i drogowskazów moralnych sięgamy po myśli wybranych mędrców i filozofów. Wprowadzenie.
9.Jak mawiał Sokrates – dbajmy o duszę i pamiętajmy, że wiedza jest cnotą.
10.Dialogi sokratejskie. Szkoła argumentacji.
11.Platon – idee oraz koncepcje człowieka i wychowania.
12.Arystoteles – etyka złotego środka.
13.Szkoły hellenistyczne i ich sposoby na szczęście.
14.Etyka chrześcijańska – Św. Augustyn i Św. Tomasz.
15.Co powoduje człowiekiem – rozum czy uczucie? Teorie umowy społecznej.
16.Czy umielibyśmy żyć według etyki Immanuela Kanta?
17.Utylitaryzm jako narzędzie miary i wagi przy ocenie wartości.
18.Alternatywne spojrzenie na kategorie dobra i zła. Etyka troski.
I, II, IV
3
Religijne systemy etyczne
19.Problemy etyczne w tradycjach religijnych – wprowadzenie.
HINDUIZM
20.Religijna tożsamość. Autorytety. Obowiązki przywódców i wiernych.
21.Wzorce osobowe. Przyjaźń. Intymna sfera życia.
22.Znaczenie małżeństwa. Relacje w rodzinie.
23.Wykształcenie – praca – majątek.
24.Czas wolny i jego wykorzystanie. Środki zmieniające świadomość – media – reklama.
25.O jakości i wartości życia. Stosunek do starszych członków społeczności i wobec potrzebujących. Religia versus moralne problemy współczesności.
26.Kwestie dotyczące dobra i zła – cel prawa – grzech i przewinienie – kary – przestępca i ofiara.
27.Różnice między ludźmi. Postawy wobec innych religii i innych ras. Kobiety i mężczyźni. Czy wszyscy ludzie są równi w ujęciu tego wyznania religijnego?
28.Podziały narodowe. Konflikty między narodami. Kwestie globalne. Postawy wobec ubóstwa na świecie. Ekologia.
29.Co wiemy o hinduizmie? Powtórzeniowe ćwiczenia kreatywne.
BUDDYZM
30.Religijna tożsamość. Autorytety. Obowiązki przywódców i wiernych.
31.Wzorce osobowe. Przyjaźń. Intymna sfera życia.
32.Znaczenie małżeństwa. Relacje w rodzinie.
33.Wykształcenie – praca – majątek.
34.Czas wolny i jego wykorzystanie. Środki zmieniające świadomość – media – reklama.
35.O jakości i wartości życia. Stosunek do starszych członków społeczności i wobec potrzebujących. Religia versus moralne problemy współczesności.
36.Kwestie dotyczące dobra i zła – cel prawa – grzech i przewinienie – kary – przestępca i ofiara.
37.Różnice między ludźmi. Postawy wobec innych religii i innych ras. Kobiety i mężczyźni. Czy wszyscy ludzie są równi w ujęciu tego wyznania religijnego?
38.Podziały narodowe. Konflikty między narodami. Kwestie globalne. Postawy wobec ubóstwa na świecie. Ekologia.
39.Co wiemy o buddyzmie? Powtórzeniowe ćwiczenia kreatywne.
JUDAIZM
40.Religijna tożsamość. Autorytety. Obowiązki przywódców i wiernych.
41.Wzorce osobowe. Przyjaźń. Intymna sfera życia.
42.Znaczenie małżeństwa. Relacje w rodzinie.
43.Wykształcenie – praca – majątek.
44.Czas wolny i jego wykorzystanie. Środki zmieniające świadomość – media – reklama.
45.O jakości i wartości życia. Stosunek do starszych członków społeczności i wobec potrzebujących. Religia versus moralne problemy współczesności.
46.Kwestie dotyczące dobra i zła – cel prawa – grzech i przewinienie – kary – przestępca i ofiara.
47.Różnice między ludźmi. Postawy wobec innych religii i innych ras. Kobiety i mężczyźni. Czy wszyscy ludzie są równi w ujęciu tego wyznania religijnego?
48.Podziały narodowe. Konflikty między narodami. Kwestie globalne. Postawy wobec ubóstwa na świecie. Ekologia.
49.Co wiemy o judaizmie? Powtórzeniowe ćwiczenia kreatywne.
CHRZEŚCIJAŃSTWO
50.Religijna tożsamość. Autorytety. Obowiązki przywódców i wiernych.
51.Wzorce osobowe. Przyjaźń. Intymna sfera życia.
52.Znaczenie małżeństwa. Relacje w rodzinie.
53.Wykształcenie – praca – majątek.
54.Czas wolny i jego wykorzystanie. Środki zmieniające świadomość – media – reklama.
55.O jakości i wartości życia. Stosunek do starszych członków społeczności i wobec potrzebujących. Religia versus moralne problemy współczesności.
56.Kwestie dotyczące dobra i zła – cel prawa – grzech i przewinienie – kary – przestępca i ofiara.
57.Różnice między ludźmi. Postawy wobec innych religii i innych ras. Kobiety i mężczyźni. Czy wszyscy ludzie są równi w ujęciu tego wyznania religijnego?
58.Podziały narodowe. Konflikty między narodami. Kwestie globalne. Postawy wobec ubóstwa na świecie. Ekologia.
59.Co wiemy o chrześcijaństwie? Powtórzeniowe ćwiczenia kreatywne.
ISLAM
60.Religijna tożsamość. Autorytety. Obowiązki przywódców i wiernych.
61.Wzorce osobowe. Przyjaźń. Intymna sfera życia.
62.Znaczenie małżeństwa. Relacje w rodzinie.
63.Wykształcenie – praca – majątek.
64.Czas wolny i jego wykorzystanie. Środki zmieniające świadomość – media – reklama.
65.O jakości i wartości życia. Stosunek do starszych członków społeczności i wobec potrzebujących. Religia versus moralne problemy współczesności.
66.Kwestie dotyczące dobra i zła – cel prawa – grzech i przewinienie – kary – przestępca i ofiara.
67.Różnice między ludźmi. Postawy wobec innych religii i innych ras. Kobiety i mężczyźni. Czy wszyscy ludzie są równi w ujęciu tego wyznania religijnego?
68.Podziały narodowe. Konflikty między narodami. Kwestie globalne. Postawy wobec ubóstwa na świecie. Ekologia.
69.Co wiemy o islamie? Powtórzeniowe ćwiczenia kreatywne.
70.Etyka w religiach świata – porównanie wybranych aspektów.
I, II
6, 7, 8


Klasa 3
OTO MAMY PROBLEM...
Tytuł działu
Tematy lekcji / bloków lekcyjnych
Realizowany cel kształcenia wg. NPP
Realizowane treści nauczania wg. NPP

1.Lekcja organizacyjna. Wymagania edukacyjne, kryteria oceniania i program zajęć.

Estetyka versus etyka
2.Kiedy sztuka budzi mieszane uczucia... Niszczenie dzieł sztuki jako akt twórczy, plastynacja i inne zjawiska wzbudzające wątpliwości moralne.
3.Kontrowersyjne stosowanie symboli religijnych w sztuce. Kreacja artystyczna czy obraza istotnych wartości?
4.Granice dysponowania własnym ciałem. Tradycje różnych kultur związane z ozdabianiem i deformowaniem ciała versus moda współczesna.
5.Telewizyjne reality show. Na granicy intymności.
I, II, IV
1, 2, 3, 5, 6
Wybrane problemy filozoficzne i etyczne
z perspektywy współczesnej rzeczywistości
6.Etyczny wymiar wywierania wpływu na ludzi przez media.
7.Kwestia tolerancji w obliczu procesu globalizacji i jej konsekwencji – wielokulturowości.
8.Czy istnieje sprawiedliwość?
9.Nierówności społeczne i stosunek różnych grup społecznych wobec tego zjawiska.
10.Wyrównywanie szans. Czy jest możliwe? Czy ma sens?
11.Problem fundamentalizmu w europejskiej rzeczywistości posttotalitarnej i na świecie.
12.Co oznacza wolność? Czy lub kiedy należy ją ograniczać?
I, II, III, IV, V
4, 6
O samotności
13.Bycie samemu a samotność.
14.Samotność egzystencjalna.
15.Osamotnienie moralne.
16.Czy czujemy się samotni w obliczu Boga i wielkich pytań o sprawy niezrozumiałe dla człowieka?
17.Wątpienie w realność przeżyć i wartości jako istotny czynnik poczucia samotności.
18.Jak traktować samotność? Jak ją oswoić, jak jej zaradzić.
19.Cyberkontakty. Wartości i zagrożenia.
I, IV
1, 4, 5
Niepokojące zjawiska powszechne.Przyczyny i skutki
20.Stres. Jego źródła i konsekwencje.
21.Rodzaje uzależnień. Ocena szkodliwości moralnej uzależnienia w poszczególnych etapach życia.
22.Przemoc fizyczna i psychiczna jako zło i źródło zła.
23.Agresja i jak się przed nią bronić, aby nie skrzywdzić agresora...
I, IV, V
2, 3, 5
Wyrzuty sumienia
24.Teorie dotyczące źródeł głosu sumienia.
25.Grzech, wina moralna, wina kryminalna. Różnice.
26."Mea culpa". Czy winę da się naprawić?
I, IV, V
2, 3, 5, 6
O cierpieniu
27.Obecność i wpływ cierpienia na wybrane sfery życia człowieka.
28.Religijna a laicka koncepcja cierpienia.
29.Postulat minimalizacji cierpień.
30.Sentencje o cierpieniu.
31.Poczucie winy jako swoista forma cierpienia.
32.Od odpowiedzialności do poczucia winy.
I, IV, V
2, 3, 5, 6
O śmierci
33.Nasze wrażenia i refleksje dotyczące śmierci w sensie ogólnym.
34.Kiedy stajemy w obliczu śmierci... Byliśmy świadkami narodowych i światowych tragedii i katastrof.
35.Pamięć o tych, których nie ma... Pożegnanie z bliskimi.
36.Śmierć w wierzeniach religijnych i tradycji.
37.Śmierć jako wartość. Śmierć bohaterska, honorowa, związana z wykonywanym zawodem.
38.Postawy wobec śmierci. Kontrowersje wobec śmierci samobójczej. Znaczenie wiary w życie pozagrobowe.
39.Czy śmierć może nas nie obchodzić?
I, IV, V
2, 3, 5, 6, 7, 8
Moralne problemy współczesności
40.Aborcja jako jeden z najbardziej kontrowersyjnych problemów społecznych.
41.Wątpliwości etyczne związane z możliwością klonowania człowieka.
42.Metoda in vitro.Problematyczne alternatywne rodzicielstwo.
43.Eutanazja. Pomoc czy odbieranie życia?
44.Zagrożenia i problemy moralne związane z medycznym postępem w kwestii transplantacji narządów.
45.Kontrowersje moralne wobec zachorowań na AIDS.
46.Światowy problem głodu. Praca nieletnich.
47.Terroryzm i metody walki z tym zjawiskiem.
48.Kara śmierci.
49.Prawa zwierząt. Czy je respektujemy?
50.Ochrona środowiska w perspektywie etycznej. Dlaczego powinniśmy być pro-ekologiczni?
51.Człowiek i jego zadanie. Problem gender. Ruchy feministyczne.
52.Co to znaczy, właściwie wykonywać swoją pracę? Etyki zawodowe.
53.Zawody związane z narażaniem życia i istotnymi wyrzeczeniami oraz moralna ocena ich wykonywania.
54.Złożony problem korupcji i kontrowersje wokół metod jego zwalczania.
55.Na czym polega etyka biznesu?
I, II, III, IV, V
1, 4, 5, 6, 10, 11
Etyka w szkole
56.Rola i zadania nauczyciela, misja szkoły.
57.Prawa i obowiązki ucznia i nauczyciela z perspektywy moralnej versus ujęcie społeczne, tradycyjne, czy systemowe.
58.Czy w szkole możliwa jest sprawiedliwość?
59.Dlaczego tak trudno być uczniem wśród uczniów?
60.Zajęcia etyki. Specyficzna rola nauczyciela. Problemy uczniów.
I, II, III, IV
1, 3, 9, 11
Etyka dni szczególnych
61.Nie jestem religijny, nie jestem patriotą, nie obchodzę świąt! Ocena postaw alternatywnych.
62.Boże Narodzenie – dlaczego to może być smutny czas?
63.Etyczny wymiar świąt – szczególne traktowanie bliskich i potrzebujących.
I, II, IV, V
1, 2, 7, 8

IV. PROCEDURY OSIĄGANIA CELÓW.

Etyka nie jest jednym z takich przedmiotów szkolnych, który stanowi dziedzinę wiedzy składającą się wyłącznie z pewnych faktów. Wiedza w etyce może dotyczyć historii tego zagadnienia, czy określonych dla konkretnych kultur albo wyznań religijnych tradycyjnie przyjętych rozwiązań, jednak, jak na to wskazują same cele edukacji etycznej, pamięciowe opanowanie tych wiadomości nie ma być dla uczniów najważniejsze.
Znakomita większość problemów omawianych podczas zajęć to tematy wymagające nie tyle wiedzy, ile zdolności do refleksji, umiejętności i odwagi formułowania własnych wniosków i argumentów dla ich poparcia, ale także zdolności do rozpoznawania postaw niezgodnych z moralnymi normami przyjętymi dla tego obszaru kulturowego, w którym żyjemy.
W związku z tym lekcje etyki powinny być aranżowane w taki sposób, by do takich wniosków pobudzać, by zarówno wybrane do zajęć materiały, stosowane metody pracy oraz atmosfera w klasie, sprzyjały osiąganiu celów. Uczniowie powinni często pracować w parach i grupach, a rzadziej indywidualnie. Tematy należy wprowadzać, a raczej sygnalizować na bazie fragmentów tekstów filozoficznych, literackich, czy prasowych, ale także np. proponować wysłuchanie piosenek o istotnej warstwie tekstowej. Stymulować uczniów do przemyśleń i wypowiedzi mogą również odpowiednio dobrane fragmenty, czy nawet pełne projekcje filmów fabularnych, dokumentalnych, czy reportaży związanych z omawianym problemem. Warto sięgać do doświadczeń uczniów nabytych przy okazji ewentualnego uczestnictwa w akcjach społecznych, a także do ich wiedzy pozyskanej na zajęciach języka polskiego, historii, wiedzy o społeczeństwie lub podczas godzin wychowawczych.
Priorytetową metodą pracy uczniów powinna być podczas zajęć etyki dyskusja filozoficzna, prowadzona w plenum na wysokim poziomie ogólności i kultury słowa. Możliwe jest także stosowanie ćwiczeń kreatywnych, takich jak: pisanie krótkich tekstów o charakterze opowiadań, białych wierszy, czy poezji konkretnej, jak również metoda dramy i odgrywanie przygotowanych podczas zajęć ról w formie monologu lub dialogu, a także symulowanie wypowiedzi, decyzji i działań określonej postaci w formie improwizacji w ramach gry RPG. Można zaproponować także zadania wyboru, quizy lub zagadki. Metodą niekiedy konieczną do zastosowania, a jednak zapewne najmniej polecaną jest forma wykładu.
Indywidualizowanie pracy uzależnione jest od potrzeb i możliwości uczniów i może mieć różny charakter. Uczniowie zainteresowani edukacją etyczną mogą proponować tematy zajęć w postaci pytań dotyczących nurtujących ich problemów, mogą przedstawiać teksty lub inne materiały stymulujące do dyskusji nad daną kwestią, albo przedstawiać interesujące ich tematy w formie referatów, prezentacji multimedialnych czy w formie warsztatowej. Uczniów takich warto zachęcać do aktywnego uczestnictwa w działaniach samorządu, czy wolontariatu szkolnego itp., ale także do podejmowania inicjatyw społecznych na terenie szkoły lub we współpracy ze społecznością lokalną. Uczniom mniej aktywnym, słabszym intelektualnie lub mniej zainteresowanym należy proponować zadania o niższym stopniu trudności np. zadania wyboru lub odtwórcze, nie zaś wymagające znacznej kreatywności. Można także proponować zadania domowe o różnym stopniu trudności pod względem merytorycznym jak i formalnym.

V. STANDARDY OSIĄGNIĘĆ.

Rozwój osobowy i intelektualny uczniów wynikający z ich uczestnictwa w zajęciach etyki podążając za przyjętymi celami obejmuje trzy sfery: wychowawczą, umiejętności oraz przyswajania wiedzy. I tak każda z tych sfer wiąże się z określonymi oczekiwaniami wobec ucznia.

1. Standardy osiągnięć wychowawczych:

uczeń jest zdolny do refleksji na temat własnych i innych ludzi postaw wobec rzeczywistości
uczeń rozumie sens i funkcje obowiązków moralnych, w tym związanych z pełnionymi rolami społecznymi
uczeń umie rozpoznawać wartości, potrafi zidentyfikować postawy zgodne i niezgodne z obowiązującymi normami i w tym sensie odróżnia dobra od zła
rozumie znaczenie godności ludzkiej, własnej i innych oraz rozwija swoje poczucie odpowiedzialności, np. wobec bliskich, wobec obcych, zwierząt, przyszłych pokoleń, ekosystemu
rozumie wartość i dostrzega potrzebę samodoskonalenia się i samowychowania
rozumie prawa i obowiązki obywatela demokratycznego państwa
uczeń jest zdolny do zajęcia właściwej postawy w sytuacjach problematycznych (cierpienia, winy, śmierci)
dostrzega korzyści płynące z zaangażowania w życie społeczne tak dla osób aktywnych, jak i dla społeczności, na rzecz której się działa
potrafi przyjąć do wiadomości racje reprezentantów odmiennych stanowisk, przekonań i postaw

2. Standardy umiejętności:

uczeń potrafi wyrażać i precyzować własne przekonania moralne
potrafi odróżniać przekonania moralne od innych przekonań oraz odróżnia normy i postawy moralne od innych (obyczajowych, prawnych)
uczeń umie określić sens istnienia wartości moralnych
uczeń potrafi wymienić i zdefiniować określone uprawnienia, przywileje i obowiązki
umie zabrać głos w dyskusji zgodnie z wyborem określonej perspektywy moralnej
umie obronić stanowiska uznanego za słuszne, podać logiczne argumenty przemawiające za wybranym poglądem, wskazać błędy logiczne w argumentacji adwersarzy
uczeń potrafi zrozumieć i zrekonstruować werbalnie stanowisko przeciwne niż własne
uczeń potrafi wyszukać w tekście elementy służące do jego analizy i rekonstrukcji, takie jak: teza, argumenty, kontrargumenty, wnioski

3. Standardy osiągnięć merytorycznych:

uczeń potrafi wykazać się elementarną wiedzą na temat podstawowych założeń wybranych systemów etycznych
uczeń potrafi wykazać się elementarną wiedzą na temat treści etycznych zawartych w wielkich religiach świata
uczeń posiada ogólną wiedzę na temat ról społecznych i obowiązków z nimi związanych
uczeń zna swoje i innych prawa i obowiązki w szkole i w społeczeństwie obywatelskim
uczeń potrafi wymienić główne problemy moralne współczesności oraz niektóre argumenty obecne w powszechnym dyskursie dotyczącym tych problemów
uczeń potrafi przedstawić własne stanowisko lub zrekonstruować znany sobie pogląd w dyskusjach dotyczących moralności i niektórych konkretnych idei etycznych, aksjologii, fenomenu życia, ludzkiej tożsamości
uczeń potrafi przedstawić własne stanowisko lub zrekonstruować znany sobie pogląd w dyskusjach dotyczących samowychowania, estetyki, wybranych problemów filozoficznych, samotności, cierpienia, sumienia, śmierci, etyk zawodowych, etyki w szkole oraz etyki dni szczególnych

VI. NARZĘDZIA KONTROLI.

Ponieważ etyka w wielu kwestiach nie udziela jednoznacznych odpowiedzi na postawione pytania czy problemy, również narzędzia kontroli nie mogą być wyłącznie standardowe. Mając na względzie wyjątkowość celów edukacji etycznej, sprawdzanie opanowania przez ucznia pojęć teoretycznych nie może być głównym źródłem jego ocen.
Bardzo istotna będzie tutaj aktywność ucznia, jego zdolność do prezentowania własnych przekonań, a nawet zainteresowanie inicjatywami społecznymi poza klasą. Wspomniane zagadnienia teoretyczne powinny sprowadzać się do podstawowych faktów i pojęć, a ich znajomość należałoby kontrolować jedynie w postaci prostych zdań, skojarzeń lub haseł, które mogą należeć do słownika każdego człowieka dysponującego wiedzą ogólną.
W związku z powyższym proponuję następujące kryteria poszczególnych ocen:

Ocena celująca: Uczeń wykazuje się stałym zaangażowaniem w zajęcia. Zazwyczaj samodzielnie formułuje tezy, buduje silną argumentację popartą licznymi przykładami o dużym stopniu ogólności i posługując się właściwymi środkami retorycznymi. Bywa, że proponuje tematy lub materiały do zajęć etyki i często należy do grona inicjatorów lub uczestników akcji społecznych. Przy klasyfikacji śródsemestralnej lub końcoworocznej jego średnia ocen z przedmiotu pozwala na wystawienie mu oceny celującej.

Ocena bardzo dobra: Bardzo często uczeń jest aktywny w zajęciach. Dla znakomitej większości tez potrafi rozpoznać lub podać argumentację, a dla jej poparcia znaleźć adekwatne przykłady. Często samodzielnie formułuje tezy. Przeważnie uczestniczy w akcjach społecznych. Przy klasyfikacji śródsemestralnej lub końcoworocznej osiągnięta przez niego średnia ocen z przedmiotu pozwala na wystawienie mu oceny bardzo dobrej.

Ocena dobra: Uczeń wykazuje się przeciętną aktywnością podczas zajęć, przeważnie słuszne są jego intuicje związane z podawaniem argumentów za i przeciw określonym tezom i potrafi je czasem poprzeć własnymi przykładami. Przy omawianiu niektórych tematów uczeń potrafi samodzielnie sformułować tezę. Przy klasyfikacji śródsemestralnej lub końcoworocznej osiągnięta przez niego średnia ocen z przedmiotu pozwala na wystawienie mu oceny dobrej.

Ocena dostateczna: Uczeń bywa aktywny podczas zajęć. Rzadko albo wcale nie udaje mu się samodzielnie formułować tez, ale często odróżnia argumenty za i przeciw proponowanym tezom. Przy klasyfikacji śródsemestralnej lub końcoworocznej osiągnięta przez niego średnia ocen z przedmiotu pozwala na wystawienie mu oceny dostatecznej.

Ocena dopuszczająca: Uczeń uczęszcza na zajęcia i od czasu do czasu podczas lekcji podejmuje aktywność wskazaną przez nauczyciela. Spośród podanych argumentów za i przeciw jakiejś tezie czasem potrafi wybrać i określić właściwe. Przy klasyfikacji śródsemestralnej lub końcoworocznej osiągnięta przez niego średnia ocen z przedmiotu pozwala na wystawienie mu oceny dopuszczającej.

Dla wymiaru 2 godzin zajęć etyki w tygodniu proponuję poniższe szczegółowe kryteria oceniania:
W ciągu jednego semestru uczeń otrzymuje co najmniej 4 oceny.

I. W sumie co najmniej 3 oceny za:
przygotowanie referatów dotyczących poglądów etycznych wybranego filozofa lub wypowiedzi / dialogu / prezentacji związanej z problemami etycznymi (oceniana jest wartość merytoryczna i kultura języka)
przygotowanie wypowiedzi pisemnych w formie esejów, zawierających indywidualne rozważania aksjologiczne ucznia związane z zadanym tematem – oceniana jest umiejętność formułowania tezy, przedstawienia logicznej argumentacji i wyprowadzenia wniosków oraz kultura języka, nie podlega ocenie poprawność ortograficzna.
kartkówki z zakresu wybranych elementów różnych systemów etycznych, np. pojęć z glosariusza określonego systemu religijnego, oceniane jak kartkówki z innych przedmiotów według wskazań Wewnątrzszkolnego Systemu Oceniania danej szkoły, w której prowadzone są zajęcia

II. Ponadto za swój udział w dociekaniach / dyskusjach filozoficznych dotyczących kwestii etycznych oraz za dobrowolne przygotowanie dodatkowych prac domowych uczeń gromadzi punkty i otrzymuje oceny na następujących zasadach:

a)Aktywność w dyskusji
b)Dodatkowe zadania domowe
c)Ocena

a)powyżej 11 pkt
b)9 i więcej pkt
c)celujący - 6

a)9 – 10 pkt
b)7 – 8 pkt
c)bardzo dobry – 5

a)7 – 8 pkt
b)5 - 6 pkt
c)dobry - 4

a)5 – 6 pkt
b)3 - 4 pkt
c)dostateczny - 3

a)3 – 4 pkt
b)1 – 2 pkt
c)dopuszczający - 2

Podczas jednych zajęć uczeń może otrzymać 1 lub 0,5 pkt za aktywność w dyskusji oraz 1 lub 0,5 pkt za zadanie domowe.

Ze względu na specyfikę przedmiotu zakładana jest dobrowolność aktywnego udziału ucznia w dyskusji, czy podejmowania się dodatkowych prac domowych (te prace mają mieć charakter krótkich refleksji podsumowujących zajęcia, bądź przygotowywania alternatywnych w stosunku do proponowanych przez nauczyciela materiałów do zajęć). W związku z tym założeniem uczeń nie otrzymuje punktów ujemnych, co pozwala mu na wybór tematów, w związku z którymi chciałby przedstawić swoje stanowisko, jednak powinien się starać przejawiać swoją aktywność przynajmniej kilkakrotnie w semestrze, aby w tej dziedzinie uzyskać ocenę pozytywną.
Aby promować aktywność uczniów w zajęciach ocena semestralna i końcoworoczna wyliczona zostanie jako średnia ważona ocen z grupy I (o wadze 1) i ocen z grupy II (o wadze 2). Jeżeli uczeń uzyska 4 oceny (lub więcej) w grupie I, nauczyciel konsultuje z nim doliczenie ocen z grupy II w zależności od ilości zgromadzonych punktów. Jednak jeżeli uczeń nie uzyska 4 ocen w grupie I, oceny z grupy II doliczane są bez konsultacji z uczniem, ponieważ jest to konieczne dla możliwości klasyfikowania go i w związku z prawdopodobieństwem wystąpienia takiej sytuacji, aktywność ucznia byłaby wskazana.
Nauczyciel zastrzega sobie możliwość dołączenia do narzędzi kontroli z grupy I sprawdzianów ustnych lub pisemnych dotyczących bieżącego materiału omawianego na zajęciach, a do grupy II także ocen z kategorii „aktywność” za zaangażowanie w inicjatywy społeczne i wykonywanie zadań w związku z nimi.

VII. PROPONOWANE PRZYKŁADOWE SCENARIUSZE LEKCJI

S c e n a r i u s z 1

Temat: Plecami do siebie samego – gdy koniecznie chcemy być inni niż jesteśmy...

Cele zajęć: rozwijanie umiejętności rozpoznawania podstawowych wartości oraz kształtowanie postawy refleksyjnej:

- Główna umiejętność przedmiotowa (z NPP – numer i treść umiejętności)
/dla III etapu edukacyjnego/:
I.Kształtowanie refleksyjnej postawy wobec człowieka, jego natury, powinności moralnych oraz wobec różnych sytuacji życiowych.
II.Rozpoznawanie podstawowych wartości i dokonywanie właściwej ich hierarchizacji, dokonywanie wyboru wartości i tworzenie ich hierarchii.

- Treści nauczania – wymagania szczegółowe:
1. Człowiek jako osoba; natura i godność człowieka.
3. Samowychowanie jako droga rozwoju.
- Umiejętności ponadprzedmiotowe (z części wstępnej podstawy programowej):
/Cel nr 3) (...) kształtowanie u uczniów postaw warunkujących sprawne i odpowiedzialne funkcjonowanie we współczesnym świecie (...) / Umiejętności: nr 3) myślenie naukowe - umiejętność (...) formułowania wniosków opartych na obserwacjach empirycznych dotyczących przyrody i społeczeństwa (...); 6) umiejętność (...) krytycznej analizy informacji.

Przebieg zajęć:

1.Plenum

Przywitanie, sprawdzenie listy obecności, wprowadzenie do zajęć.

Nauczyciel opisuje planowany przebieg zajęć, zapowiada emisję krótkiego filmu oraz wysłuchanie fragmentów tekstu, na bazie których omówiona zostanie problematyka zawarta w temacie lekcji (jednak temat podany zostanie później).

2.Plenum / praca indywidualna

Nauczyciel prezentuje film Natalii Brożyńskiej „Drżące trąby” z 2010 r. (aktualnie dostępny w zbiorach portalu internetowego YouTube).
Następnie chętni uczniowie lub nauczyciel odczytują fragmenty tekstu „Jak Gyom został starszym panem” ze zbioru Leszka Kołakowskiego „13 bajek z Królestwa Lailonii dla dużych i małych”.

Nauczyciel stawia pytanie ogólne” Czego te historie dotyczą? Jaki problem ukazują?

3.Praca w grupach

Nauczyciel podaje temat zajęć, dzieli uczniów na 3 grupy i rozdaje karty pracy (tabele do wypełnienia) ze wskazówkami, na jakie aspekty należy zwrócić uwagę przy analizie treści filmu i tekstu. (Zamiast kart pracy można rozdać każdej grupie po 4 czyste kartki odpowiadające rubrykom w tabeli, które po wypełnieniu przez uczniów przyczepione zostaną magnesami do tablicy we właściwych miejscach)
Każda z grup zajmuje się inną postacią i wypełnia tabelę tylko dla tej postaci (tabela zawiera rubryki: a/motyw działania bohatera, b/opis działania, c/-intencja /-ocena moralna czynu [tu uczniowie podają te z 2 wskazań, które są w stanie opisać], d/ skutek/cena, jaką ponosi bohater nie akceptując swojej aktualnej tożsamości).
Nauczyciel rysuje tabelę na tablicy.

4.Plenum

Uczniowie podają wyniki swojej pracy, nauczyciel lub chętni uczniowie uzupełniają swoimi wnioskami tabelę na tablicy, ewentualnie nauczyciel uzupełnia przemyślenia młodzieży własnymi spostrzeżeniami.

5.Plenum – dyskusja

Nauczyciel stawia pytania:

I.Odnoszące się do przedstawionych przykładów i postaci bohaterów:

Jakie podobieństwa i jakie różnice można zauważyć w poszczególnych aspektach związanych z postępowaniem bohaterów filmu i tekstu?

* ad. Rubryka 1: skoro motywem działania jest zazdrość – jakie 2 oblicza posiada? na jakież to 2 drogi może nas ona sprowadzić?
* ad. Rubryka 2: w opisie działania nietrudno zauważyć, że w każdej historii swoje znaczenie ma wygląd zewnętrzny bohaterów – nasuwa się pytanie: czy wygląd rzeczywiście ma znaczenie istotne? czy naprawdę mówi on tak wiele o człowieku? - na to pytanie jednak odpowiadamy pokrótce, pozostawiając bardziej szczegółową analizę na inne zajęcia
* ad. Rubryka 3 i 4: porównujemy postaci zastanawiając się, jak należy, a jak nie wolno postępować, jeśli jest się z siebie niezadowolonym i nie chce się lub nie umie dostrzec wartości własnej tożsamości

II.Pytania ogólne:

Czy warto starać się być kimś innym niż się jest?
Jakie wartości warto poświęcić dla próby zmiany swojej postawy / charakteru / tożsamości? Gdzie leży granica tego poświęcenia?
Dlaczego w życiu istotna jest akceptacja swojej tożsamości i szacunek wobec siebie samego?
(Dlaczego należy umieć dostrzegać walory swojej tożsamości, tego kim się jest i posiadać zdrową dozę szacunku wobec siebie samego?)
Jak postępować, jeśli nie jesteśmy zadowoleni z tego kim jesteśmy?

6.Plenum

O ile wystarczy czasu na odpowiedzi na pytania ogólne, nauczyciel proponuje, aby chętni uczniowie jako zadanie domowe spróbowali sformułować esej na jeden z tych tematów. Jeżeli zaś pierwsza część dyskusji zajmie cały czas do końca zajęć, kwestie te pozostawiamy do omówienia podczas kolejnej lekcji.
Zakończenie lekcji – nauczyciel przyznaje uczniom punkty za udział w dyskusji – pożegnanie.

Załącznik nr 1:

- link do filmu „Drżące trąby” (3-4 min): http://www.youtube.com/watch?v=8r5VMkZFC-Y

Załącznik nr 2:
- szkic tabeli nauczyciela (subiektywne wnioski autorki konspektu):

Bohater →
1.GYOM
2.PAFNUCY
3.KALASANTY

Motyw działania bohatera
1.Praktyczny – materialistyczny – ekonomiczny – chęć zarobku, poprawy warunków życia
2.Zazdrość
3.Zazdrość

Opis działania bohatera:
1.Chce sprawiać wrażenie, że jest starszy lub młodszy niż rzeczywiście jest
2.Porównuje swój wygląd i kondycję fizyczną do tychże cech przyjaciela i zdesperowany pragnie się go pozbyć, targnąć się na jego życie
3.Nie jest zadowolony z siebie, chce upodobnić się do przyjaciela, przygotowuje przebranie, które ma go uczynić podobnym do Pafnucka

Intencja bohatera / ocena moralna czynu, który prowadzi do zmiany sytuacji / tożsamości bohatera:
1.Nie posiada intencji skrzywdzenia kogoś, ale postępuje wbrew woli osoby najbliższej, oszukuje przełożonych, nie docenia jasnych stron swego życia, co prowadzi do zgubnych konsekwencji (intencję / zamiary należy tu przeciwstawić skutkom czynu)
2.Próbuje oddziaływać na swoje otoczenie, mieć wpływ na to co „na zewnątrz”, wyeliminować zewnętrzną przyczynę swojego złego samopoczucia; postępuje źle, zamierza przysporzyć cierpienia przyjacielowi i pozbawić go życia
3.Próbuje stać się lepszy, siebie zmienić, a więc wpływać na siebie, na to co jest „wewnątrz” sytuacji. Mimo niechlubnego motywu może osiągnąć pozytywny skutek. Bowiem próbując żyć życiem innych, może niezamierzenie nauczyć się empatii lub nauczyć się wpływać na własny los doskonaląc się.

Skutek /konsekwencja/, cena jaką ponosi bohater nie akceptując swojej aktualnej tożsamości:
1.Traci żonę, czyli doprowadza do upadku związku, rozkładu rodziny; traci także pracę i równowagę wewnętrzną / życiową. Wcielając się w kogoś, kim nie jest, traci zdrowie psychiczne, uprawnienia zawodowe, szacunek przełożonych i innych ludzi
2.Porywając się na życie przyjaciela, zamierza uczynić z siebie mordercę; być może do końca swych dni będzie trapiony wyrzutami sumienia, iż nosił się kiedykolwiek z tak przerażającym zamiarem, może stracić przyjaciela, gdy ten uzmysłowi sobie, co Pafnucy zamierzał
3.Traci spokój ducha, szczęście, może choć niewielkie poczucie „bycia człowiekiem sukcesu”, jak o nim myśli Pafnucy.

Inne motywy, dla których ludzie próbują być inni niż są to często także: żądza sławy, popularności / żądza władzy

Załącznik nr 3:

- fragmenty tekstu „Jak Gyom został starszym panem”
ze zbioru „13 bajek z Królestwa Lailonii dla dużych i małych”, Leszek Kołakowski

Gyom był sprzedawcą lodów malinowych w mieście Batum. Był jeszcze młodym człowiekiem, a jego żona Mek-Mek była jeszcze młodsza. Jednakże Gyom uważał, że ludzie młodzi nie mają szans na dobre posady w Lailonii. Postanowił tedy zostać starszym panem i obmyślał wszystkie środki, jakie są do tego potrzebne.
Mek-Mek – powiedział do żony – postanowiłem zostać starszym panem.
Ani mi się waż! - krzyknęła Mek-Mek. - Nie chcę wcale mieć za męża starca.
Zapuszczę sobie długą brodę i wąsy – mówił Gyom. (...) Będę nosił parasol. (...) Będę nosił melonik (...) kalosze (...) okulary.
Nie ma mowy!
Ależ Mek-Mek, bądź rozsądna. Wiesz przecież, że starsi panowie w Lailonii mają lepsze posady i więcej zarabiają.
Rzeczywiście, następnego dnia Gyom zrobił kilka prostych zabiegów. Kupił dużą ilość różowego plastra i zakleił nim całą dolną część twarzy, gdzie rośnie broda i wąsy: postanowił bowiem, że broda i wąsy będą rosły pod plastrem i jego żona nic nie zauważy. Kupił także parasol, ale żeby nosić go niepostrzeżenie, kupił jednocześnie pusty futerał do kontrabasu i wsadził parasol do środka. Kupił melonik, ale żeby go ukryć, nasadził ponadto na głowę duże blaszane pudło na śmiecie; było to dość niewygodne, ale za to melonik był niewidoczny. Odział się wreszcie w kalosze, a na nie nałożył duże wyplatane koszyki (...) i przymocował je sznurkami do nóg. Wsadził też okulary i schował je pod maską gazową, w której oberwał dolną część, bo była niepotrzebna. (...)
Mek-Mek nie zauważyła wcale, że Gyom ją oszukał, spacerowała z nim po mieście i myślała, że Gyom jest nadal młodym człowiekiem. (...)
Jednakże rychło wyszło na jaw, że Gyom nie osiągnął celu, o który chodziło. Mek-Mek nie zauważyła wprawdzie jego przemiany w starszego pana, ale inni ludzie także nie mogli tego zauważyć, bo również nie widzieli jego brody, melonika, kaloszy, okularów i parasola (...).
Jednakże nie ustawał w wysiłkach, żeby zostać starszym panem i wpadł na nowy pomysł. Zrobił sobie dwie duże tabliczki blaszane z napisem „STARSZY PAN” i zawiesił jedną na plecach, a drugą na brzuchu, aby każdy, kto go zobaczy z którejkolwiek strony, wiedział od razu, z kim ma do czynienia. Niestety i to się nie udało. (...)
Gyom gryzł się bardzo swym niepowodzeniem i tak mu się przejadły te bezskuteczne starania, że postanowił zdobyć się na odwagę. Zerwał sobie plastry, pod którymi tymczasem wyrosła już broda i wąsy, zrzucił maskę gazową, zdjął blaszne pudło z głowy i kosze z nóg, wyjął parasol z futerału (...) i tak brodaty, w okularach, meloniku, kaloszach i z parasolem, pokazał się pewnego ranka swojej żonie (...). Mek-Mek (...) płakała (...). Pogniewali się na siebie i przez trzy dni wcale ze sobą nie rozmawiali. (...)
Gyom został więc starszym panem i tak go traktowali wszyscy przechodnie na ulicach. Zdjął nawet tabliczki z pleców i z brzucha, bo już były niepotrzebne, skoro każdy i tak wiedział, że Gyom jest starszym panem. Zaczął szukać nowej posady i rzeczywiście udało mu się niebawem zostać w wielkim hotelu wyjmowaczem kwiatów z wazonów. Teraz zarabiał lepiej, cieszył się powszechnym szacunkiem i był zadowolony. Żeby przekonać Mek-Mek o korzyściach tej przemiany, kupił jej (...) bardzo dużo szminki i Mek-Mek mogła teraz chodzić wymalowana szminką od stóp do głów (...). Mek-Mek przekonała się (...), że Gyom dobrze zrobił (...).
Jednak pewnego dnia zdarzyło się nieszczęście. Gyom przed pracą poszedł (...) wykąpać się w basenie. Zostawił na brzegu swój parasol, melonik, okulary i kalosze, a sam wskoczył do wody. Wróciwszy po chwili, zobaczył ze zgrozą, że wszystko ktoś mu ukradł. (...) Dyrektor hotelu, gdy tylko go zobaczył, bardzo się zdziwił: „Gyom – powiedział – Został pan młodym człowiekiem, jak widzę. (...) Zwalniam pana z pracy!” (...)
Gyom wyszedł wściekły. Tak go rozzłościła ta przygoda, że poszedł do fryzjera i kazał sobie zgolić brodę i wąsy. Postanowił, że znów zostanie młodym człowiekiem. Ale kiedy wrócił ogolony do domu, Mek-Mek załamała ręce. (...)
Potem Mek-Mek oświadczyła stanowczo, że nie chce mieć młodego człowieka za męża. Opuściła Gyoma i wyszła za mąż za pewnego starszego pana, który dużo zarabiał, ponieważ czesał jamniki w zakładzie fryzjerskim dla piesków i słynął jako najlepszy czesacz jamników w całej Lailonii. Gyom został sam i z powrotem zaczął pracować jako sprzedawca lodów malinowych. (...)
W kilka tygodni potem (...) policja złapała złodzieja, który ukradł kiedyś melonik, parasol, kalosze i okulary należące do Gyoma. (...) Gyom uradowany (...) udał się do dyrektora hotelu, w którym kiedyś pracował. Chciał poprosić, aby przyjęto go do dawnej pracy (...)
66.Ależ Gyom – powiedział [dyrektor] – przecież nie ma pan brody ani wąsów. (...) Bez tego nie ma starszego pana.
Gyom wrócił smutny do domu i przez cztery godziny usilnie zapuszczał wąsy i brodę. Jednak wyników nie było. Tymczasem przyszła nowa klęska. Powiedziano mu, że nie może już pracować na stanowisku sprzedawcy lodów malinowych, ponieważ na tej posadzie zatrudnia się tylko młodych ludzi, tymczasem nie jest pewne, czy Gyom nie jest czasem starszym panem, (...) cała sprawa wygląda dwuznacznie.
Nie mając pracy, Gyom postanowił, że zostanie niemowlęciem, bo przecież musi mieć co jeść, a niemowlęciem każdy się zajmie. Położył się w parku na pieluszce (...) i udawał podrzutka (...). Policjant, który go znalazł w parku, zauważył (...), że Gyom nie jest wcale niemowlęciem, i przykazał mu surowo, żeby przestał udawać. (...)
Od tego czasu życie Gyoma stało się męczarnią. Bez przerwy się zmieniał i usiłował zostać raz starszym panem, raz młodym człowiekiem, raz niemowlęciem. Ale za każdym razem czegoś tam brakowało, podstęp się wykrywał i różni ludzie jeszcze krzyczeli na Gyoma i grozili mu. Nic nie wychodziło z tych przemian i Gyom do dziś, mimo niepowodzeń, przedzierzga się ciągle i przebiera to tak, to owak. (...)

S c e n a r i u s z 2

Temat: Od odpowiedzialności do hierarchii wartości.

Cele zajęć: rozwijanie umiejętności rozpoznawania podstawowych wartości oraz kształtowanie postawy refleksyjnej:

- Główna umiejętność przedmiotowa (z NPP – numer i treść umiejętności)
/dla III etapu edukacyjnego/:

I.Kształtowanie refleksyjnej postawy wobec człowieka, jego natury, powinności moralnych oraz wobec różnych sytuacji życiowych.
II.Rozpoznawanie podstawowych wartości i dokonywanie właściwej ich hierarchizacji, dokonywanie wyboru wartości i tworzenie ich hierarchii.

- Umiejętności ponadprzedmiotowe (z części wstępnej podstawy programowej):
/Cel nr 3) (...) kształtowanie u uczniów postaw warunkujących sprawne i odpowiedzialne funkcjonowanie we współczesnym świecie (...) / Umiejętności: nr 3) myślenie naukowe - umiejętność (...) formułowania wniosków opartych na obserwacjach empirycznych dotyczących przyrody i społeczeństwa (...); 6) umiejętność (...) krytycznej analizy informacji.

Przebieg zajęć:

1.
Przywitanie, sprawdzenie listy obecności.

Wprowadzenie do tematu - nauczyciel przedstawia hipotetyczną sytuację:
Przy kasie sklepowej klientka informuje ekspedientkę / kasjerkę, że robiąc ostatnio zakupy zapomniała zapakować jedno jabłko i zostawiła je w sklepie, jednak nie posiada paragonu, aby móc udowodnić fakt zakupu. Ekspedientka po krótkiej chwili namysłu proponuje klientce, by ta po prostu wzięła sobie jabłko z półki z owocami.

Praca w plenum - dyskusja.

Nauczyciel stawia pytania:

I.Dotyczące przedstawionego przykładu:

Czy ekspedientka postąpiła słusznie? Jeśli tak, dlaczego? Jeśli nie, dlaczego?
Czy okazanie paragonu przez kupujacą byłoby wystarczającą przesłanką do podjęcia przez ekspedientkę takiej decyzji, gdyby się wahała? (jabłko mogło zostać kupione, ale skonsumowane lub utracone przez klientkę poza sklepem)
O jakiej postawie kasjerki świadczy taka decyzja? (1.uwierzyła klientce / 2.chciała pomóc, ponieważ przypuszczała, że klientka jest głodna i uboga / 3.wie, że sklep wlicza w koszty utratę części towaru lub zysku, więc cena jednego jabłka nie jest istotna dla właścicieli / 4.zaryzykowała konieczność pokrycia kosztu jabłka / 5.zachowała się nieodpowiedzialnie reagując spontanicznie na tę sytuację i nie zastanawiała się nad ewentualnymi konsekwencjami)
Która z wymienionych postaw jest właściwa, a która nie i dlaczego?
Dlaczego kasjerka nie postąpiłaby tak samo, gdyby chodziło o sztukę innego towaru, bardzo drogiego?
Jakie konsekwencje mogłaby ponieść kasjerka, gdyby jednak pozwoliła klientce wziąć z półki drogi towar, a okazałoby się, że klientka kłamała?

II.Dotyczące konsekwencji z jakimi wiąże się odpowiedzialność człowieka:

Co to znaczy postępować odpowiedzialnie?
Jakie pozytywne następstwa ma umiejętność odpowiedzialnego zachowania się?
Co to znaczy postępować nieodpowiedzialnie?
Jakie negatywne konsekwencje ponoszą osoby nieodpowiedzialne? Jakie rodzaje „kar” znamy?
(np. bura, nagana, ograniczenie praw /np. domowy ”szlaban”/, wykluczenie z danej grupy społecznej /np. partii, skreślenie z listy uczniów danej szkoły/, pozbawienie praw /np. publicznych, wykonywania zawodu, odebranie prawa jazdy/, kara pieniężna, przymus prac społecznych, pozbawienie wolności)

2.
Nauczyciel na tablicy, zaś uczniowie w zeszytach notują wymienione kary i według indywidualnych opinii hierarchizują ich surowość. Następnie podają wyniki swoich przemyśleń, nauczyciel gromadzi „głosy” dla poszczególnych kar na tablicy.
Wspólnie odpowiadamy na pytanie: jaką wartość można utracić, narażając się na określone negatywne konsekwencje swojego postępowania? Np. bura – tracimy dobry nastrój, nagana – tracimy „dobre imię”, grzywna – tracimy pieniądze, więzienie – tracimy wolność itd.
Porównując powstałą w ten sposób listę wartości z hierarchią konsekwencji, otrzymujemy hierarchię wartości istotnych dla danej grupy uczestniczącej w zajęciach.

3.
Zakończenie lekcji – nauczyciel przyznaje uczniom punkty za udział w dyskusji - pożegnanie.

Jeżeli pierwszy element zajęć zajmie całą lekcję, pkt 2 powinien zostać przez uczniów zrealizowany w domu (w zakresie – hierarchia kar i wartości im odpowiadających) i omówiony na kolejnych zajęciach. Jeśli zaś pozostanie kilka minut, nauczyciel przedstawia wprowadzenie do kolejnego tematu „Przedmiot odpowiedzialności i jej rodzaje” i podaje pod rozwagę przykładowe sytuacje związane z przeżyciem odpowiedzialności.

VIII. UWAGI KOŃCOWE

Niniejszy dokument jest propozycją programową realizacji treści przedmiotu, nie zaś sztywnym konstruktem, w związku z tym w rozkładach materiału zarówno na dany rok szkolny, jak i na poszczególne lata (1 - 3) nauczyciel dowolnie może ustalać kolejność omawiania tematów. Niektóre tematy lub bloki tematyczne mogą zostać zupełnie pominięte, inne zaś – dodane. W szczególności należałoby uzupełniać program o tematy bieżące, które wymagają reakcji na zajęciach etyki, jeśli dotyczą problematyki moralnej, a stają się przedmiotem zainteresowania i polemik szerokich rzesz opinii publicznej.

Wyświetleń: 7327