Publikacji autorstwa dr hab. inż. Mariusza Olszewskiego pt „Urządzenia i systemy mechatroniczne. Podręcznik dla uczniów średnich i zawodowych szkół technicznych” (cz. I i II), Wydawnictwo: Rea (s.j.) Warszawa 2009.
1. Przeznaczenie książki:
• Dla nauczycieli szkół technicznych oraz uczniów techników mechatronicznych, techników uzupełniających oraz szkól policealnych
• Dla pracowników firm związanych z branża mechatroniczną (związanych z produkcją, sprzedażą lub serwisowaniem tych specyficznych urządzeń
• Dla wszystkich zainteresowanych rozwojem nowoczesnej techniki, którzy zamierzają samodzielnie zapoznać się z podstawami mechatroniki (jako dziedziny wiedzy i praktycznej działalności człowieka
2. Zespół autorski podręcznika:
To grupa doświadczonych wykładowców Politechniki Warszawskiej, pracowników tamtejszego Wydziału Mechatroniki (funkcjonującego od r. 1996). Głównym autorem książki jest prof. dr hab. inż. Mariusz Olszewski, a jego współpracownicy to: Jan Barczyk, Michał Bartys, Rafał Chojecki, Wieńczysław J. Kościelny, Willi Mednis, Jerzy Szaciłło-Kosowski, Piotr Wasiewicz. W/w opracowali merytorycznie treści obu części książki.
3. Struktura i zawartość treściowa podręcznika:
Składa się on z 2 części, ze względna szeroki zakres prezentowanego materiału. Część I. liczy 295 stron druku, natomiast II. 276 stron. Została zachowana korelacja między działami tematycznymi podstawy programowej przedmiotu urządzenia i systemy mechatroniczne, a układem (kolejnością) poszczególnych rozdziałów, w obu częściach podręcznika. I tak, w jego części pierwszej, znalazły się 4 rozdziały, zawierające omówienie takich zagadnień jak:
• Sterowanie i napęd elektryczny
• Sterowanie pneumatyczne i elektropneumatyczne
• Sterowanie hydrauliczne i elektrohydrauliczne;
• Sterowniki programowalne

Natomiast w części drugiej kolejne rozdziały zawierają omówienie następujących zagadnień:
• Sensoryka
• Manipulatory i roboty przemysłowe
• Techniki regulacji i procesów
• Telekomunikacja informacyjna
• Zasady: projektowania, montażu, uruchomienia i eksploatacji urządzeń oraz systemów mechatronicznych.
4) Poziom dydaktyczny podręcznika.
Autorzy podręcznika świadomie i konsekwentnie zastosowali, przy jego tworzeniu, trzy główne zasady skutecznej dydaktyki, tzn.
a) zasadę poglądowości,
b) zasadę stopniowania trudności, przy prezentowaniu materiału nauczania,
c) zasadę łączenia teorii z praktyką.
Zasadzie poglądowości został podporządkowany sposób przedstawienia odbiorcom treści, które mają opanować, zgodnie z wymaganiami podstawy programowej przedmiotu urządzenia i systemy mechatroniczne. Widać to szczególnie w sposobie wyeksponowania elementów, które odwołują się do wykorzystania wzroku jako głównego „kanału” przekazującego informacje do mózgu i zarazem sposobu znacznie ułatwiającego przyswajanie podawanych wiadomości. I tak:
 ważniejsze definicje i opisy zostały umieszczone na zielonym tle;
 zależności matematyczne – mają tło niebieskie;
 natomiast nakazy (ważne dla przestrzegania bezpieczeństwa pracy) mają ostrzegawcze (żółte) tło.
Co niezwykle ważne, obie części podręcznika zawierają ponad 500 rysunków. Ten bogaty (i zróżnicowany) zbiór danych zawiera m.in. liczne fotografie, schematy oraz inne istotne dane przedstawione za pomoc ą różnorodnego materiału graficznego. Są tam również wykresy, tabele i schematy, użyteczne zarówno w przyswajaniu, jak też utrwalaniu i powtarzaniu materiału. Całość tego materiału (mimo jego objętości) została przedstawiona w sposób klarowny i przejrzysty. Wyrażenia i zwroty obcojęzyczne obecne w treści wykładu zostały objaśnione z podaniem źródłosłowu. Dotyczy to zarówno przykładów współczesnych (z języka angielskiego), jak również wywodzących się z łaciny i greki.
Zastosowana w podręczniku terminologia została przedstawiona przystępnie, wyjaśniona w sposób jednoznaczny. A dla jej lepszego uporządkowania i utrwalenia użytkownicy mogą korzystać ze specjalnych fragmentów podręcznika. Te specjalne fragmenty to alfabetyczny skorowidz ważniejszych pojęć (znakomicie ułatwia on ich szybkie wyszukiwanie w tekście) oraz trójjęzyczne słowniki (angielsko-polsko-niemiecki oraz polsko-angielsko-niemiecki) zawierające zestawienie wybranych najważniejszych terminów z dziedziny mechatroniki. Szczególnie te słowniki są dla uczniów nieocenioną pomocą w nauce języka obcego zawodowego.
Co warte podkreślenia, treści wykładu, związane z konkretną problematyką, zostały (we właściwych miejscach) uzupełnione o specjalne przykłady ilustrujące dany problem, zjawisko, sytuację, czy zastosowane pojęcie, termin. Jeśli w przykładzie występuje zdanie, jest podane jego rozwiązanie. Stosowne objaśnienia zawierają również przedstawione fotografie. Często też (jeśli w wykładzie pojawia się odwołanie do dorobku i osiągnięć uczonych, konstruktorów związanych z dana problematyką) autorzy przedstawiają podstawowe informacje na ich temat. Pozwala to użytkownikom podręcznika na uświadomienie sobie historycznej ciągłości rozwoju nauki, której dokonania złożyły się na współczesną postać dziedziny określonej jako mechatronikę. Poglądowości służy również:
 umieszczenie innych ważnych objaśnień (drukowanych mniejszą czcionką i umieszczonych na dole wybranych stron);
 umieszczenie (na zakończenie kolejnych partii materiału) zbioru pytań/poleceń służących czytelnikom do utrwalenia i powtórzenia omówionego materiału.
Z kolei zasada stopniowania trudności (inaczej zasada przystępności wiedzy) została zastosowana przy redagowaniu podręcznika po to, by jego użytkownicy przyswajali konieczną wiedzę w sposób logiczny i uporządkowany. Oznacza to świadome (i celowe) przekazywanie informacji ale w określony sposób, to znaczy „od znanego do nieznanego” i „od łatwiejszego do trudniejszego”. Zastosowanie tej zasady widać chociażby w takich czynnikach jak:
 sposób konstruowania informacji (tj. dobór jej koniecznych elementów);
 hierarchizacja danych (tj. ich dobór pod katem ważności i użyteczności);
 zakres przedstawionych informacji ukazanych w określonym porządku.
Na przykład wstępny materiał pierwszego rozdziału podręcznika (pt. „Układy sterowania elektrycznego”) zaczyna się od zagadnień dotyczących transformatorów. Autorzy bazują tutaj na wcześniejszej wiedzy ogólnej czytelników, którzy (w trakcie wcześniejszej nauki) zetknęli się przynajmniej z nazwą tego urządzenia. Później następuje w tekście informacja o możliwościach różnego zastosowania transformatorów w praktyce. I znowu autorzy tekstu dowołują się do ogólnej wiedzy swych czytelników, którzy (być może) zetknęli się, w codziennym życiu, z zastosowaniem transformatora. Dopiero później tekst podręcznika zawiera informację o podziale transformatorów – ze względu na ich zastosowanie.
Wiadomości bardziej szczegółowe (o budowie, sposobie działania i warunkach pracy transformatorów) zostały przedstawione dopiero w kolejnym fragmencie tekstu.
W tym miejscu przedstawione dane zostają rozbudowane i zarazem uszczegółowione.
Występują ilustracje graficzne, wzory z objaśnieniami, specjalistyczne definicje oraz informacje / ostrzeżenia dotyczące praktycznej eksploatacji omawianych urządzeń.
Ważne terminy i pojęcia zostały zasygnalizowane w tekście tzw. tłustym drukiem, co podkreśla właśnie hierarchizowanie informacji. To pozwala wyróżnić elementy szczególnie istotne dla poprawnego opanowania materiału. Nie bez znaczenia jest fakt, że w trakcie wykładu o transformatorach autorzy odwołują się znów do wiedzy czytelników, przywołując tzw. drugie prawo Kirchhoffa, znane im z lekcji fizyki. Takie właśnie rozsądne połączenie „nowego” ze „starym” i nieznanego ze poznanym do tej pory, to rozwiązanie konsekwentnie przyjęte przez autorów podręcznika i stosowane wszędzie tam, gdzie może przynieść pożądany efekt.
Niemniej największy nacisk, przy konstruowaniu treści podręcznika, autorzy położyli na to, co w nauczaniu zawodu jest najważniejsze czyli połączenie teorii z praktyką. Obie części podręcznika pełne są bardzo wielu rozmaitych przykładów pokazujących, że urządzenia ( i systemy) mechatroniczne to efekty myśli naukowej, ale o wyraźnym nastawieniu praktycznym.
Nawet bardzo pobieżne przejrzenie spisu treści podręcznika (lub skorowidzu) pokazuje praktyczne zastawienie autorów książki. Świadczą o tym choćby następujące przykłady:
• informacje dotyczące zastosowania różnego rodzaju urządzeń i ich części (np. silników, siłowników, zaworów, pomp) wykorzystywanych powszechnie w życiu codziennym
• informacje o zastosowaniu technologii CNC (czyli obrabiarek sterowanych numerycznie)
• informacje dotyczące budowy, działania i zastosowania nowoczesnych urządzeń dla potrzeb technologii przemysłowych (np. manipulatory, roboty przemysłowe)
• informacje dotyczące zastosowania pomysłów i rozwiązań o genezie mechatronicznej w różnych dziedzinach życia, np. w zarządzaniu infrastrukturą, wykorzystywaniu multimediów, inżynierii produkcyjnej, technologii medycznej czy zaawansowanych działaniach badawczo – rozwojowych
• wskazówki dotyczące strategii eksploatacyjnej urządzeń i systemów mechatronicznych w zakresie ich: obsługi, przeglądów, napraw oraz diagnostyki i regeneracji
Na podkreślenie zasługuje jeszcze jedna ważna (od strony dydaktycznej) cecha podręcznika. To odpowiedni układ treści pozwalający na ich realizację różnej (wygodnej dla uczniów i nauczyciela) kolejności. Taki „elastyczny” dobór kolejności realizowanych zagadnień pozwala na dopasowanie treści do potrzeb (i możliwości) konkretnego zespołu klasowego. To umożliwi indywidualizację nauczania, co samo w sobie jest wartością cenną i pożądaną. Dzięki temu materiał może zostać skutecznie przyswojony zarówno przez uczniów zdolnych, jak też przeciętnych lub ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi. Taki niemal – modułowy – sposób wykorzystania treści podręcznika umożliwiają szczególne koncentrowanie się na wybranych zagadnieniach – zgodnie z zainteresowaniami młodzieży lub/i potrzebami nauczyciela. Taki sposób wykorzystania podręcznika daje określoną, użyteczną swobodę przy realizacji „sztywnej” podstawy programowej przedmiotu.
Podręcznik uzyskał urzędową aprobatę i na podstawie opinii zespołu rzeczoznawców ( w składzie J. Bogdan, R. Dolata, J. Figurski, D. Zych) został przez właściwego ministra wpisany do stosownego wykazu książek przeznaczonych do nauczania przedmiotu: urządzenia i systemy mechatroniczne, na poziomie technikum oraz szkoły policealnej. Numer dopuszczenia: 03/2009. Istotną cechą podręcznika (autorstwa dr hab. inż. M. Olszewskiego) jest to, że pierwsza na polskim rynku edukacyjnym tego typu publikacja. Powstała ona przy współpracy niemieckiego wydawnictwa Verlag Europa – Lehrmittel.
Poniżej podpisany przedstawia (subiektywne) zestawienie zalet i niedociągnięć, tej (bezwątpienia) pożytecznej publikacji.
Zalety podręcznika:
• wysoki poziom merytoryczny przekazywanych treści , odzwierciedlający aktualny postęp w rozwoju mechatroniki
• wysoki poziom dydaktyczny, uwzględniający harmonijne oczekiwania nauczyciela i potrzeby uczniów
• wyjątkowa wartość poznawcza, związana z: wysoką komunikatywnością przekazu, precyzją języka oraz jasnością wykładu i logiką wywodu
• wyjątkowo atrakcyjna szata graficzna, precyzyjnie skorelowana z treścią i formą przekazu przedstawionych treści
• konsekwentne uwzględnienie, w obu częściach podręcznika, korelacji międzyprzedmiotowej, co znacząco wspomaga proces nauczania/uczenia się
• swoista :multimedialność” książki – polega na trafnym doborze interesującego (nawet dla laików) materiału ilustracyjnego
• wysoka jakość techniczna materiałów poglądowych zawartych w książce – można je kopiować, wykonując zdjęcia aparatem w telefonie komórkowym (w celu powiększenia na ekranie)
• funkcjonalność książki, dzięki której czytelnik szybko i prosto wyszukuje potrzebne informacje (m.in. dzięki odpowiedniej segmentacji tekstu, oraz przygotowaniu precyzyjnego skorowidzu terminologicznego)
• swoista „europejskość” książki widoczna w koncepcji wydawniczej opartej na współpracy dwóch wydawnictw (polskiego i niemieckiego), także wzbogacenie podręcznika o dwa trójjęzyczne słowniki, niezwykle przydatne uczniom w nauce języka obcego zawodowego
• zawiera niezwykle szerokie „spektrum” wiadomości i umiejętności związanych z osiągnięciami i perspektywami rozwoju mechatroniki, przez co zachęca czytelnika do pogłębiania wiedzy – zarówno ogólnotechnicznej, jak też specjalistycznej
• skutecznie realizuje koncepcję łączenia teorii z praktyką – zawiera mnogość przykładów praktycznego zastosowania przedstawionych rozwiązań technicznych
• stymuluje aktywność poznawczą czytelników, którzy zachęcenie treścią i formą wykładu zawartego w podręczniku, poszerzają swe wiadomości na temat mechatroniki, przez co stają się bardziej kreatywni.
Natomiast dostrzeżone niedociągnięcia prezentowanego podręcznika to:
1) brak:
• angielskojęzycznych tytułów rozdziałów (gdyby były książka zyskałaby dodatkową wartość poznawczą, ponadto byłyby kompatybilne z obecnymi już słownikami), np. Ciśnienie w cieczach i gazach – ang. Pressure In fluids and gases
• słowniczka wyjaśniającego oznaczenia wielkości fizycznych występujących w treści zadań lub na niektórych wykresach – np. nieobjaśniona litera „” może być mylnie kojarzona z prędkością lub objętością podczas, gdy w konkretnym fragmencie tekstu oznacza ona lepkość.
• potrzebnego mini – zbioru zadań, bo niektóre wskazane w tekście zależności matematyczne powinny być wsparte większą ilością przykładów i/lub zadań
2) z uwagi na współpracę z wydawnictwem niemieckim podręcznik zawiera obszerną listę tamtejszych firm i przykłady ich sprzętu – byłoby korzystne dla swoistej „równowagi” uzupełnienie tych informacji o dane polskich wytwórców. Choćby przez wskazanie ich adresów internetowych.
Podobnie przydałby się – ważny dla polskojęzycznych czytelników – wykaz aktualnej literatury (książki, ewentualnie czasopisma) związanej tematycznie z treścią podręczniika.
3) Pożyteczne wydaje się również wprowadzenie kilku (2) uzupełnień, o czym niżej. Pierwszy z postulowanych „dodatków” dotyczy wzbogacenia wystroju graficznego książki o specjalne , kolorowe piktogramy (umieszczone na marginesach) służące czytelnikowi do dodatkowej orientacji w tekście, mogą np. dotyczyć: wprowadzenia do zagadnienia, ważnych informacji, definicji, słowniczka pojęć i terminów, itp.
Natomiast „dodatek” drugi polega na uzupełnieniu treści niektórych zadań (dla ucznia) służących powtórzeniu i utrwaleniu materiału. Chodzi o dodanie tzw. czasownika operacyjnego, czyli wskazującego czynność konieczną do prawidłowego wykonania takiego zadania. Z takim czasownikiem zadanie jest dla ucznia jednoznaczne. Przykłady, jak niżej: „określ” / „wyjaśnij” / „podaj” jak różnica występuje pomiędzy stykami w przekaźniku i styczniku, s.107. „Objaśnij” co oznacza pojęcie „napięcie cewki przekaźnika”
Niniejsza recenzja (mimo w/w niedociągnięć)analizowanego podręcznika podkreśla jego wartość, znaczenie i przydatność. Przedstawia opinię czynnego nauczyciela przedmiotów mechatronicznych
(z 10 letnim stażem pracy) i 4 letnim doświadczeniem jako egzaminatora w zawodzie technik mechatronik.
mgr inż. Mirosław Trybała, nauczyciel mianowany ZS im. W. Goetla w Suchej Beskidzkiej (woj. małopolskie)

Wyświetleń: 615