Scenariusz lekcji
Przedmiot: historia
Klasa: III gimnazjum (integracyjna)
Czas: 45 minut
Temat: Polacy po powstaniu styczniowym (rusyfikacja i germanizacja)


Cele szczegółowe (operacyjne) w oparciu o umiejętności ujęte w podstawie programowej.
Uczeń:
 zna i rozumie poznane pojęcia (rusyfikacja, germanizacja, wóz Drzymały, kulturkampf, Hakata, rugi pruskie, Komisja Kolonizacyjna, Kraj Nadwiślański, Prowincja Poznańska),
 czyta i samodzielnie interpretuje różne źródła historyczne, rozumie ich znaczenie dla poznawania przeszłości,
 w oparciu o źródła, potrafi wyjaśnić politykę zaborców wobec Polaków,
 ocenia politykę zaborców w poszczególnych zaborach wobec rozwoju kultury polskiej



Metody: elementy pogadanki, prezentacja multimedialna, praca w grupach, praca z podręcznikiem: „Śladami przeszłości” z wydawnictwa Nowa Era, tekstem źródłowym, ilustracyjnym i z mapą.

Formy pracy: indywidualna, grupowa

Środki dydaktyczne: teksty źródłowe z podręcznika i Internetu, polecenia do pracy w grupach krzyżówka, karty pracy, prezentacja multimedialna przygotowana przez nauczyciela.





















Przebieg lekcji

I Faza wprowadzająca
1. Czynności organizacyjne: sprawdzenie obecności, podanie tematu oraz celów lekcji.
2. Przypomnienie wiadomości z poprzedniej lekcji – krzyżówka
3. Podzielenie uczniów na grupy. Rozdaje materiały potrzebne do pracy na lekcji.



II Faza realizacyjna

1. Rozdanie uczniom materiałów zawierających teksty źródłowe oraz odpowiadające im polecenia.
 Grupa 1. Represje po powstaniu styczniowym.
 Grupa 2. Rusyfikacja szkolnictwa i administracji.
 Grupa 3. Kulturkampf, ustawa kagańcowa, germanizacja szkolnictwa - strajk we Wrześni.
 Grupa 4. Komisja Kolonizacyjna, Hakata i rugi pruskie
 Grupa 5. Rusyfikacja i germanizacja ( uczniowie z orzeczeniem)


Zwrócenie uwagi na uważne czytanie tekstu. Konsultuje się z uczniami na ich życzenie.


2. Przedstawienie efektów pracy przez uczniów. Nauczyciel koryguje ewentualne błędy.
3. Podsumowanie lekcji – nauczyciel wyświetla prezentacje multimedialną dotyczącą tematu. Zapisanie notatki.

II Faza podsumowująca
1. Podsumowanie lekcji. Uczniowie mają za zadanie dokończyć zdanie. Na dzisiejszej lekcji nauczyłam się…
2. Zadanie pracy domowej w zeszycie ćwiczeń „notatka z lekcji” .


















Załączniki
Grupa 1.
Jak pracować?
 Wybierzcie szefa grupy. Szef czyta instrukcję swojej grupie.
 Podzielcie się obowiązkami i zadaniami. Wybierzcie osobę (osoby), która przedstawi Waszą pracę.
 W trakcie pracy przyjaźnie komunikujcie się ze sobą.
 Czas – ok.15 minut.



Polecenia

Przeczytajcie tekst z podręcznika ze strony 222, „Królestwo Polskie po powstaniu styczniowym” oraz otrzymane materiały i odpowiedzcie pisemnie na pytania:
1. Jakie represje spadły na Królestwo Polskie za udział w powstaniu styczniowym.
2. W jaki sposób władze carskie ukarały Kościół.
3. Przyjrzyjcie się herbowi cesarstwa rosyjskiego, herbowi Królestwa Polskiego i Kraju Nadwiślańskiego (Przywiślańskiego). Zaobserwujcie, gdzie i czy znajduje się polski orzeł i spróbujcie określić, jakie to ma znaczenie.




Grupa 2.

Jak pracować?
 Wybierzcie szefa grupy. Szef czyta instrukcję swojej grupie.
 Podzielcie się obowiązkami i zadaniami. Wybierzcie osobę (osoby), która przedstawi Waszą pracę.
 W trakcie pracy przyjaźnie komunikujcie się ze sobą.
 Czas – 15 minut.



Polecenia

Przeczytajcie tekst z podręcznika ze strony 222 i 223, „Królestwo Polskie po powstaniu styczniowym” oraz otrzymane materiały i odpowiedzcie pisemnie na pytania:
1. Co to jest rusyfikacja?
2. W jaki sposób władze rosyjskie próbowały zrusyfikować Polaków mieszkających w Królestwie Polskim?
3. Kim był Aleksandr Apuchtin?
4. Obejrzycie świadectwo Anny Kosteckiej, opiszcie jego wygląd (litery, język, w jakim zostało napisane). Spróbujcie wyjaśnić dlaczego tak wygląda.
5. Obejrzycie herb Carskiego Uniwersytetu Warszawskiego i Cesarstwa Rosyjskiego, i określcie podobieństwa. Jak myślicie, skąd one wynikają?



Grupa 3.
Jak pracować?
 Wybierzcie szefa grupy. Szef czyta instrukcję swojej grupie.
 Podzielcie się obowiązkami i zadaniami. Wybierzcie osobę (osoby), która przedstawi Waszą pracę.
 W trakcie pracy przyjaźnie komunikujcie się ze sobą.
 Czas – ok. 15 minut.



Polecenia

Przeczytajcie tekst z podręcznika ze strony 224, „polityka władz pruskich” oraz materiały przygotowane przez nauczyciela i odpowiedzcie pisemnie na pytania:
1. Co to była germanizacja?
2. Obejrzycie świadectwo szkolne i zwróćcie uwagę, na jego wygląd (język, w jakim zostało napisane). Spróbujcie wyjaśnić dlaczego tak wygląda.
3. Kim był Otto von Bismarck?
4. Na czym polegała walka o kulturę (kulturkump)?
5. Czego dotyczyła ustawa kagańcowa?
6. Kiedy i dlaczego doszło do strajku we Wrześni i kto brał w nim udział?
7. W jaki sposób zostały karane dzieci z Wrześni?
8. Kto był przywódcą strajku?



























Grupa 4.
Jak pracować?
 Wybierzcie szefa grupy. Szef czyta instrukcję swojej grupie.
 Podzielcie się obowiązkami i zadaniami. Wybierzcie osobę (osoby), która przedstawi Waszą pracę.
 W trakcie pracy przyjaźnie komunikujcie się ze sobą.
 Czas – ok. 15 minut.

Polecenia

Przeczytajcie tekst z podręcznika ze strony 224 i 225 „polityka władz pruskich” oraz materiały przygotowane przez nauczyciela i odpowiedzcie pisemnie na pytania:
1. Co to były rugi pruskie?
2. Kiedy rugi pruskie były najbardziej nasilone?
3. Jakie emocje towarzyszyły wyrzucanym ludziom?
4. Czym zajmowała się Komisja Kolonizacyjna?
5. Kim był Michał Drzymała?
6. Czym zajmowała się Hakata?
7. Obejrzyjcie flagę Wielkiego Księstwa Poznańskiego, Cesarstwa Niemieckiego i Prowincji Poznańskiej (istniejąca w latach 1848–1918 utworzonej z Wielkiego Księstwa Poznańskiego). Jakie zmiany nastąpiły w wyglądzie flagi i jakie symboliczne znaczenie miała zmiana kolorów?






Grupa 5.
Jak pracować?
 Podzielcie się obowiązkami i zadaniami. Wybierzcie osobę (osoby), która przedstawi Waszą pracę.
 W trakcie pracy przyjaźnie komunikujcie się ze sobą.
 Czas – 15 minut.



Polecenia

1. Na podstawie słownika języka polskiego i podręcznika do historii (temat: „Polacy po powstaniu styczniowym”) wyjaśnijcie, co to germanizacja i rusyfikacja?








Pytania do krzyżówki

1. Nadanie ziemi na własność.
2. Miejsce jednej z bitew powstania styczniowego w okolicach: Konin – Licheń.
3. Wydany przez Tymczasowy Rząd Narodowy 22 stycznia 1863 roku.
4. Więzienie - twierdza w Warszawie, pobudowane przez władze carskie po upadku powstania listopadowego, w okolicach którego został stracony ostatni przywódca powstania styczniowego.
5. Imię ostatniego dyktatora powstania styczniowego.
6. Walki w czasie powstania styczniowego miały charakter …
7. Stał na czele czerwonych.
8. Ugrupowanie przeciwne kolejnemu powstaniu.
9. Imię cara Rosji panującego w czasie powstania listopadowego.
10. Przymusowy pobór do wojska przed powstaniem to…
11. Okres w historii Rosji po klęsce wojsk rosyjskich w wojnie krymskiej, w którym nastąpiło złagodzenie rządów carskich.

Hasło krzyżówki: WIELOPOLSKI


TEKSTY ŹRODŁOWE

ZABÓR ROSYJSKI – sytuacja popowstaniowa


Po klęsce powstania styczniowego władze rosyjskie przystąpiły do represji względem ludności Królestwa Polskiego. Wprowadzony jeszcze w 1861 r. stan wojenny utrzymano aż do początków XX w. W pierwszym okresie represje dotknęły uczestników powstania, aresztowania i zsyłki objęły ponad 40 tys. osób, a zginęło w egzekucjach lub zmarło w więzieniu ok. 2 tys. Szeroki zasięg miały konfiskaty majątków. Wszelka działalność polityczna została zakazana . Symbolicznym podsumowaniem okresu popowstaniowego było wprowadzenie do języka urzędowego – zamiast określenia Królestwo Polskie – nazwy - Kraj Nadwiślański. Nazwa ta miała oznaczać, że terytorium byłego Królestwa to część Rosji, położona nad Wisłą.


ZABÓR ROSYJSKI – walka z Kościołem


Władze rosyjskie również uderzyły w Kościół rzymskokatolicki, chciano utrudnić kontakty biskupów ze Stolicą Apostolską i podporządkować ich Kolegium Katolickiemu w Petersburgu. Władze zamierzały decydować o obsadzaniu stanowisk kościelnych, zakazano działalności większości zakonów, zlikwidowano ok. 70% klasztorów.
Prześladowania Kościoła rzymskokatolickiego złagodzono dopiero w latach osiemdziesiątych XIX w., gdy papieżem został Leon XIII. Doprowadził on do obsadzenia biskupstwa warszawskiego. Arcybiskupem został ks. Wincenty Popiel.



Teksty źródłowe: A. Radziwiłł, W. Roszkowski, „Historia 1871 – 1939”, Warszawa 1998










ZABÓR ROSYJSKI – sytuacja popowstaniowa



ZABÓR ROSYJSKI – walka z Kościołem


Władze rosyjskie również uderzyły w Kościół rzymskokatolicki, chciano utrudnić kontakty biskupów ze Stolicą Apostolską i podporządkować ich Kolegium Katolickiemu w Petersburgu. Władze zamierzały decydować o obsadzaniu stanowisk kościelnych, zakazano działalności większości zakonów, zlikwidowano ok. 70% klasztorów.
Prześladowania Kościoła rzymskokatolickiego złagodzono dopiero w latach osiemdziesiątych XIX w., gdy papieżem został Leon XIII. Doprowadził on do obsadzenia biskupstwa warszawskiego. Arcybiskupem został ks. Wincenty Popiel.



ZBÓR ROSYJSKI – walka z kulturą i oświatą


Władze carskie dążyły też do rusyfikacji społeczeństwa polskiego , w głównej mierze poprzez szkolnictwo. Aleksander Apuchtin, kurator warszawski marzył o tym aby matki polskie śpiewały swoimi dzieciom kołysanki po rosyjsku. Język rosyjski po 1880 r. obowiązywał w szkołach wszystkich typów, na wszystkich przedmiotach z wyjątkiem religii. W 1869 r. została zamknięta Szkoła Główna w Warszawie, a na jej miejsce utworzono rosyjski uniwersytet.
Rosjanie zajmowali urzędy, posady nauczycielskie, stacjonowało tu wojsko rosyjskie, ale nie przeprowadzano osadnictwa rosyjskiego. Niejednokrotnie Rosjanie wywozili całe rodziny szlacheckie w głąb Rosji. Polacy nie mieli prawa do nabywania ziemi.




Teksty źródłowe: A. Radziwiłł, W. Roszkowski, „Historia 1871 – 1939”, Warszawa 1998













WALKA O JĘZYK POLSKI W ZABORZE PRUSKIM


„ Nie rzucim ziemi, skąd nasz ród, nie damy pogrześć mowy „ tak oto zaczynała się „Rota” Marii Konopnickiej . Walka o język stała się konfliktem niemiecko – polskim. Język niemiecki obowiązywał w szkolnictwie, urzędach, nazewnictwie, w 1901 r. wprowadzono go także do nauczania religii w szkołach podstawowych. Na tym tle doszło do protestu dzieci we Wrześni w 1901r. Dzieci ukarano chłostą, a rodziców karami pieniężnymi, sprawa stała się jednak głośna w całej Europie. W latach 1906 – 1907 uczniowie zorganizowali bojkot lekcji religii, żądając przywrócenia języka ojczystego. Władze jednak nie ustąpiły.
W 1908 r. uchwalono ustawę o zgromadzeniach, nazwaną przez Polaków „ kagańcową”, gdyż zabraniała używania języka polskiego podczas zebrań na terenach, gdzie Polaków było mniej niż 60 %


WALKA O KOŚCIÓL W ZABORZE PRUSKIM


Dość nieoczekiwanym bohaterem walki z polityką niemiecką został arcybiskup gnieźnieński, kardynał Mieczysław Ledóchowski, który w pierwszym okresie swoich rządów na stolicy biskupiej odcinał się od jakiejkolwiek polskiej działalności. W 1872 r. Bismarck zaczął jednak realizować założenia Kulturkampfu. W ramach tej polityki państwo pruskie m.in. odsunęło duchowieństwo od wpływu na szkolnictwo. Do szkół wprowadzano, z wyjątkiem lekcji religii w szkołach ludowych, język niemiecki jako wykładowy. Władze żądały od biskupów uzgadniania z nimi obsadzania stanowisk kościelnych. Obowiązkowe stały się śluby cywilne, dawane oczywiście przez niemieckich urzędników. Ostro protestujący przeciw tym posunięciom kardynał Ledóchowski został w 1874 r. aresztowany.
To połączenie walki z Kościołem z walką z polskością wytworzyło w społeczeństwie polskim poczucie tożsamości między polskością a katolicyzmem, wtedy też powstał stereotyp „ Polaka – Katolika”.





Teksty źródłowe: A. Radziwiłł, W. Roszkowski, „Historia 1871 – 1939”, Warszawa 1998















WALKA O ZIEMIĘ W ZABORZE PRUSKIM


W 1904 r. została wydana tzw. nowela osadnicza, zakazująca stawiania nowych budynków w gospodarstwach rolnych bez zezwolenia władz. Chciano w ten sposób utrudnić nabywanie ziemi przez Polaków, którzy nie dość, że nie sprzedawali ziemi Niemcom, ale nawet powiększali swój stan posiadania. Wtedy to Michał Drzymała, nie mogąc dostać zezwolenia na budowę domu, zamieszkał w wozie cyrkowym. Parę lat męczyły się sądy pruskie, by znaleźć uzasadnienie prawne dla stwierdzenia, że zakaz może dotyczyć także takiego miejsca zamieszkania. W zaborze rosyjskim, przypuszczalnie , albo policja natychmiast aresztowałaby Drzymałę a wóz zniszczyła, albo wzięła łapówkę i na tym sprawa zostałaby zakończona.
W walce o ziemię stroną wygraną było społeczeństwo polskie.

Teksty źródłowe: A. Radziwiłł, W. Roszkowski, „Historia 1871 – 1939”, Warszawa 1998


STRAJK DZIECI WRZESIŃSKICH

Przyczyny

Do najgłośniejszych i brzemiennych w skutki wydarzeń doszło 20 maja 1901 r., kiedy niemiecki nauczyciel Schölzchen wymierzył karę cielesną 14 dzieciom za odmowę odpowiadania w języku niemieckim na lekcji religii. W reakcji na to przed szkołą zebrał się wzburzony tłum. Uczestników tych zajść władze niemieckie ukarały więzieniem i grzywnami. Przywódcą duchowym strajku był ks. Jan Laskowski. Przedłużeniem obowiązku szkolnego ukarane zostały następujące dzieci:

Klasa I (ostatnia): Roman Biały, Wacław Drzewiecki, Franciszek Gadziński, Bronisław Klimas, Józef Latanowicz, Władysław Podsędek, Józefa Bednarowicz, Jadwiga Bulczyńska, Stefania Chełmikowska, Franciszka Chromińska, Leonarda Dynkowska, Stefania Janiszewska, Anna Jażdżewska, Józefa Nowaczyk, Walentyna Nowakowska, Jadwiga Porosa, Bronisława Śmidowicz, Jadwiga Suszczyńska, Tekla Tomaszewska, Seweryna Wagner, Anastazja Wojciechowska, Józefa Woźniak, Melania Zaremba.
Klasa IIa: Stanisław Jankowiak, Stanisław Ziółkowski, Pelagia Gawlak, Pelagia Jankowiak, Czesława Kwiatkowska, Maria Niesuchorska, Balbina Sikorska, Waleria Ziętek, Jadwiga Kuchta.
Klasa IIb: Aleksander Szumiłowski, Wawrzyniec Tabaka, Antoni Topolewski, Władysław Tyksiński, Maksymilian Walczak, Wiktoria Kaliszewska, Maria Suszczyńska.


Proces
W procesie tym państwo pruskie pozwało strajkujące dzieci oraz występujących w ich obronie rodziców do sądu, w wyniku którego zasądzono kary więzienia. Skazano łącznie 25 osób, a 4 uwolniono od zarzutu. Minimalny czas kary wyniósł 2 miesiące aresztu, maksymalny 2,5 roku więzienia. Najsurowiej ukarano Nepomucenę Piasecką. Po apelacji od zarzutów uwolniono tylko jedną osobę.
Za winnego został uznany nawet fotograf z Wrześni, Szymon Furmanek, którego skazano na 200 marek grzywny z zamianą na 40 dni więzienia. Postawiono mu zarzut "wykonania i rozpowszechniania trzech fotografii osób związanych ze sprawą wrzesińską". Zdjęcia te były rozchwytywane przez Polaków daleko poza Księstwem Poznańskim, były także reprodukowane przez prasę polską i zagraniczną. Pruski prokurator dopatrzył się w nich "gloryfikacji przestępców" i "zachęcania" do ich naśladowania. Sąd ukarał także Marcelego Piaseckiego za rozpowszechnianie tych fotografii, a Kazimierza Kaczmarka za samo ich przechowywanie.
Cesarz Wilhelm II w mowie malborskiej stwierdził, że: "...znów doszło do tego, że polska buta chce ubliżyć niemczyźnie..."


Źródło: „Wikipedia.pl” [online], http://pl.wikipedia.org/wiki/Strajk_dzieci_wrzesi%C5%84skich

Opracowała: Renta Jaśkiewicz – nauczyciel historii

Wyświetleń: 1753