Katalog Marek Zając, 2014-06-30 Zawiercie Pedagogika, Artykuły Wzorzec współczesnego nauczyciela wychowawcy wspierającego rozwój dzieci i młodzieży„Szkoła jest tyle warta, ile wart jest nauczyciel” - słowa Adolfa Diesterwega mobilizują na początku XXI wieku do podnoszenia wymagań w zakresie kształcenia nowoczesnego nauczyciela. Bez poprawy systemu kształcenia i doskonalenia zawodowego nauczycieli nie można mówić o naprawie całego systemu edukacji . Niestety szkoła jako centrum kreatywności, nastawiona na rozumienie i przekształcanie informacji, twórcze odkrywanie praw i reguł, rozwiązywanie problemów, wychowanie do współdziałania i odpowiedzialności w podejmowaniu decyzji jest w dalszym ciągu rzadkością . Współczesny nauczyciel powinien władać zasobem wiedzy, na którym wspiera się sztuka nauczania, dysponować repertuarem skutecznych i efektywnych sposobów nauczania-uczenia się. Jego rola w XXI wieku zmienia się gruntownie, nie jest solistą, ale jest akompaniatorem. Potrafi działać w strefie aktualnego i najbliższego rozwoju. Nie jest dostarczycielem wiedzy niezmiennej, pełni rolę przewodnika, osoby wspierającej proces uczenia się i rozwoju, jest zorientowany na uczniów. Nowoczesny nauczyciel uczy odpowiedzialności i świadomości za uczenie się. Współczesny nauczyciel powinien tworzyć szkołę, którą powinny charakteryzować takie wartości i cechy, jak humanistyczne i holistyczne podejście do zadań, wielostronna aktywność uczniów, podmiotowość, indywidualizacja procesu nauczania-uczenia się, swoboda poszukiwań i służba prawdzie, demokracja i otwartość, poznawanie świata, aby lepiej kierować sobą, współpraca i partnerstwo, elastyczność, innowacyjność, zapewnienie równego startu i szans edukacyjnych młodzieży. Proces edukacji zorientowanej humanistycznie, podmiotowo powinien być ukierunkowany na: humanizację, czyli poszanowanie osobowości i godności uczniów, ich dążeń i zainteresowań, uspołecznienie, czyli demokratyzację stosunków międzyludzkich relacjach nauczyciel - uczniowie - rodzice, twórczość, czyli stymulowanie i rozwijanie zdolności kreatywnych uczniów. Kluczowym procesem w działaniach szkoły jest wychowanie. Jego rola staje się tym ważniejsza, że współcześnie problemy wychowawcze z dziećmi dotyczą coraz większej liczby osób, nie tylko rodziców i nauczycieli, ale także całego społeczeństwa. Należy zatem szczególną wagę przywiązywać do realizacji funkcji wychowawczej we współczesnej szkole. W procesie wychowania konieczne jest nie tylko reagowanie na niewłaściwe zachowania uczniów, ale także zwrócenie uwagi na i ich aktywność i zaangażowanie w życie szkoły. Te początki samorządności są wprowadzeniem do dorosłego życia i uczą podejmowania decyzji, a także ponoszenia za nie konsekwencji. Głównym celem wychowawczym szkoły jest wszechstronny rozwój ucznia. Pomocne w realizacji tego celu ma być kształtowanie przez nauczycieli u uczniów takich wartości, jak: odpowiedzialność, uczciwość, tolerancja i szacunek wobec innych, sprawiedliwość, kreatywność, prawdomówność, rzetelność i pracowitość. Jest więc to ideał wychowania moralnego współczesnego człowieka. Wspomniane cechy wyprowadzone z wartości uniwersalnych mają charakteryzować człowieka, który będzie umiał żyć wśród innych ludzi. Zadaniem współczesnego nauczyciela jest w równej mierze uczyć, co wychowywać. Dobry nauczyciel musi lubić dzieci. Sympatia i życzliwość powinny być jednymi z cech, z punktu widzenia których ocenia się przydatność kandydatów do zawodu nauczycielskiego, wiąże się to z uwzględnieniem podmiotowości dziecka, poznaniem jego potrzeb i dążeń. Umiejętność wczuwania się w przeżycia drugiego człowieka pomaga lepiej zrozumieć uczniów. Empatia stanowi istotny czynnik, który nie tyle świadczy o przygotowaniu pedagogicznym, ale pozwala na właściwe podejście do wychowanka. Pozwala zrozumieć nauczycielowi, że wysokim wymaganiom, stanowczości powinny zawsze towarzyszyć wyrozumiałość, tolerancja, zaufanie i sprawiedliwość oraz że ich brak może być powodem negatywnych zachowań uczniów. Bardzo ważny w wychowaniu i kształtowaniu młodych ludzi jest dialog nauczyciela z uczniem, który nie jest możliwy, jeśli nauczyciel nie traktuje ucznia jako swego partnera, który nie respektuje jego poglądów, a jedynie narzuca mu własne. Dobry, przyjazny kontakt nauczyciela z uczniem sprawia, że trudniej im wobec siebie zachowywać się agresywnie. Nauczyciel, powinien stale wspierać ucznia, w jego działaniu, które winno mu umożliwić pokonywanie przez niego trudności, które napotkać może w swojej długiej drodze do dorosłości. Pomoc dydaktyczna ze strony nauczyciela, będzie w tym przypadku uzależniona od wielu sytuacji i winna ulegać zmianie w czasie, przechodząc od kierowania, przez trenowanie i wspieranie do usamodzielnienia. Aby szkoła odgrywała w życiu młodego człowieka prawidłową, wychowawczą rolę, zasadnicze powinności z tym związane, spoczywają w głównej mierze na nauczycielach i uczniach. Współczesny nauczyciel, właściwie i poprawnie rozumiejący stojące przed edukacją wyzwania, musi posiadać wolę, siłę i wielką odwagę, aby sprostać wszystkim zadaniom współczesnej edukacji. Wymagania te, wynikają z potrzeby pokonania w świadomości ucznia jego ograniczeń i zahamowań, które uniemożliwiają młodemu człowiekowi pełne poznanie i naukę twórczego patrzenia oraz dostrzegania otaczającej rzeczywistości. Edukacja wspiera rozwój moralny charakteru, wartości, rozumowania, ma ona także konsekwentnie prowadzić do bardziej odpowiedzialnego zachowania uczniów. Współcześni nauczyciele – wychowawcy powinni modelować zachowanie i nauczać zachowań moralnych oraz promować pełny wzrost osoby moralnej. Istnieje konieczność edukacyjnego wyposażenia człowieka w zasoby emocjonalne, które pozwalając mu radzić sobie z różnymi zagrożeniami dzisiejszego świata, będą równocześnie środkiem profilaktycznym wobec narastających zagrożeń życia społecznego. Miejscem tego wyposażania obok rodziny powinna stać się szkoła, jest to rola dla nauczyciela we współczesnej szkole. Celami wychowania są zasoby emocjonalne jednostki, w których przeważają emocje kreatywne w takim stopniu, by ich największe natężenie występowało zarówno w sytuacji ataku i utraty, jak frustracji i wyzwania. W myśl tych celów w każdej z czterech wymienionych sytuacji zamiast lęku destrukcyjnego jednostka powinna przejawiać lęk mobilizujący – emocję wychodzącą naprzeciw grożącemu niebezpieczeństwu, sięgającą w przyszłość, opierającą się na informacjach pochodzących ze świata zewnętrznego i z własnego ciała. Aby kształtować osobowość ucznia, wychowywać go w dzisiejszej rzeczywistości, kształtować postawy, konieczne jest wychowanie interpersonalne, ukierunkowane na rozwijanie uczuć oraz postaw społecznych. Współczesny nauczyciel powinien wychowywać ku wartościom przez tworzenie odpowiedniej atmosfery, współpracę, życzliwość i otwartość w relacjach międzyosobniczych. Stosunki interpersonalne są podstawą rozwoju osobowości człowieka jako jednostki, sposobu jego myślenia, działania, postrzegania siebie i świata. Prawidłowe relacje między nauczycielem i uczniami, pomiędzy nauczycielami oraz pośród uczniów tworzą klimat społeczny szkoły, podnoszą jakość procesu dydaktyczno-wychowawczego, socjalizują jednostki i uczą życia w demokracji. Współcześni uczniowie potrzebują dziś nauczycieli, którzy są w stanie stworzyć im bezpieczne środowisko, które zapewni im krytyczny i przyjazny dostęp do wiedzy . Zmieniły się zatem oczekiwania co do pracy dydaktycznej nauczyciela. Już nie tylko przekazuje on wiedzę, ale ma być doradcą w uczeniu się, ma wspomagać nabywanie, odkrywanie wiedzy, poglądów, umiejętności . Nowocześni nauczyciele mają realizować dwie strategiczne idee obecnej edukacji: rozumieć świat – kierować sobą oraz przygotowywać wychowanków do uczestnictwa w procesie edukacji ustawicznej – uczenia się przez całe życie. Funkcje nauczyciela w rozumieniu kompetencji zawodowych i społecznych obejmują nauczanie, wychowywanie, opiekę, diagnozowanie, życiowe, zawodowe i szkolne ukierunkowanie, działalność innowacyjno-reformatorską, organizację pracy własnej i uczniów, współpracę ze środowiskiem i samodoskonalenie. Współcześnie funkcje i zadania nauczyciela powinny zmierzać do eksponowania uczenia realnego życia, rozumienia roli wielostronnej aktywności i wspomagania młodych w kształtowaniu ich planów oraz orientowania na czynne uczestnictwo w ustroju demokracji parlamentarnej i społecznej gospodarce rynkowej w kraju i Europie. W rozwoju indywidualnym nauczycieli zwraca się uwagę na potrzebę ciągłego wzbogacania wiedzy merytorycznej i umiejętności dydaktycznych nauczyciela, doskonalenie technik pobudzających komunikację i budujących odpowiednią atmosferę wewnątrz zespołu klasowego, poszerzania umiejętności skutecznych oddziaływań wychowawczych oraz stymulowania samokształcenia uczniów. Niezbędnym warunkiem skutecznej pracy nauczyciela w wymienionych zakresach jest opanowane przez niego umiejętności diagnostycznych umożliwiających śledzenie efektów własnej pracy i dokonywanie samooceny. Nauczyciele kształtują obraz szkoły oraz swoich wychowanków. Ich zachowania i postawy determinują indywidualność i samodzielność wychowanka, jego aktywność i chęć współpracy z innymi. Kształtowanie przez nauczycieli stosunków społecznych powinno być oparte na rozwijaniu u uczniów samoakceptacji i poczucia bezpieczeństwa. Dzięki samoakceptacji uczeń staje się wrażliwy na potrzeby drugiego człowieka, uczy się tolerancji i staje się bardziej empatyczny. Natomiast poczucie bezpieczeństwa umacnia się w atmosferze zaufania, w aktywnym uczestnictwie w realizacji wspólnych zadań oraz możliwości podejmowania decyzji i wyborów dotyczących szkoły lub klasy. Nauczyciel, wpływa w sposób dość znaczący na kształtowanie wyobraźni dzieci i młodzieży, która to spełnia różne funkcje w poszczególnych okresach życia młodych ludzi. Wyobraźnia, kształtuje jednocześnie nastawienie jednostki do życia oraz określa stopień postrzegania problemów i trafność przyjmowanych strategii ich rozwiązywania. Wyobraźnia, wpływa na intensywność rozwoju myślenia twórczego, albowiem u podstaw jej funkcjonowania leży przekształcanie obrazów, a więc operacji o charakterze wizualnym. Każdy wychowawca powinien posiadać następujące umiejętności interpersonalne: spostrzegania i rozumienia ludzi, pomagania i konstruktywnego wpływania, rozwiązywania problemów i konfliktów, rozwiązywania spraw międzyludzkich bez porażek. Ponadto powinien odznaczać się wysokimi zaletami moralnymi i charakterologicznymi, powinien być mistrzem dla swych podopiecznych, kolegów i zwierzchników. Do pozytywnych cech nauczyciela – wychowawcy można zaliczyć: ogólną kulturę poszanowanie praw ucznia, uczciwość, sumienność, poczucie własnej godności, skromność, serdeczność szczerość i kulturę na co dzień. Im gruntowniejsze jest opanowanie przez nauczycieli wartości humanistycznych i zachowań związanych z regułami dobrego wychowania, tym lepsze będzie samopoczucie i znacznie większe możliwości utrzymywania życzliwych kontaktów z uczniami, które będą oparte na zasadach sprawiedliwości, równości, partnerstwa, współpracy i współdziałania w realizacji wspólnych celów i zadań. Nauczyciel jest wartością samoistną oraz narzędziem polityki edukacyjnej. Działalność nauczycieli i szkoły jest skierowana ku teraźniejszości i przyszłości ściśle wiąże się z jakością stosunków międzyludzkich. Przemiany funkcji, zadań i kompetencji nauczycieli wskazują na trzy tendencje: indywidualizację i personalizację, przechodzenie od postawy pewności naukowej do poszukiwania bądź tworzenia wiedzy, zastępowanie postawy dominacji postawą empatii, dialogu, negocjacji, otwierania się na zmiany społeczne i edukacyjne oraz potrzeby ludzi. Nowoczesna szkoła opiera się o takie założenia jak: wspieranie wielostronnego rozwoju ucznia, kreowanie jego wyobraźni i zainteresowań, rozwoju umysłowego, z uwzględnieniem inteligencji poznawczej i emocjonalnej, promowanie edukacji plastycznej, muzycznej i wychowania w świecie mediów, a także kształtowanie samodzielności uczniów oraz aktywnych form komunikacji i dialogu, uczenia szacunku i kultury w stosunkach międzyludzkich, tolerancji dla odmienności, krytycznego, a zarazem refleksyjnego odbierania rzeczywistości i zjawisk otaczającego świata, dostrzegania i właściwego reagowania na wyzwania przyszłości. Współczesna szkoła potrzebuje nauczycieli, którzy wiedzą jak kształtować charakter, wrażliwość i emocjonalne reakcje na świat, potrafią uszlachetniać uczuciowość , wpływają na kierunek wykształcenia, formułują osobowość. Szkoła nie może zatracić społecznego wymiaru. Nauczyciel-wychowawca powinien przygotować swoich uczniów do pełnienia ról społecznych w zmieniającym się świcie, przygotowywać ich do zdecydowanego i odpowiedzialnego uczestnictwa w budowaniu społeczeństwa przyszłości. Na szkole spoczywa zadanie upowszechniania i modelowania zachowań prozdrowotnych. To szkoła powinna pomóc uczniom ukształtować ich postawy, zrozumieć wartości, które są skutkiem właściwych wyborów w sprawach zdrowia oraz pomóc w dokonywaniu tych wyborów. Jej obowiązkiem jest również pokazanie, że w codziennej praktyce wspiera wartości, które promuje. Realizacja celów edukacji zdrowotnej w dużym stopniu zależy od kompetencji nauczyciela-wychowawcy, rozumianych jako zbiór wiedzy i umiejętności, dyspozycji oraz postaw i wartości niezbędnych do skutecznej realizacji założonych zadań. Nauczyciel odgrywa także kluczową rolę w edukacji zdrowotnej, będąc edukatorem oraz tworząc wzorce zachowań dla uczniów i rodziców. Współczesny nauczyciel powinien: być przewodnikiem, liderem i/lub animatorem uczących się; czuwać nad dynamiką pracy grupy, czyli organizować jej pracę, stawiać zadania i pytania, motywować do pracy oraz kontrolować jej czas; umieć wykorzystać wszystkie środki i umiejętności w pracy z grupą oraz nie wchodzić w rolę eksperta; potrafić komunikować się z ludźmi i tworzyć atmosferę zaufania i bezpieczeństwa; umieć zachować równowagę między ustalonym programem a potrzebami grupy i jej poszczególnych członków. Model kształcenia we współczesnej szkole sprzyja wprowadzeniu wiedzy o regionie, która staje się w obecnych czasach niezbędnym elementem edukacji. Współcześni nauczyciele, dostrzegając potrzebę świadomego i dobrowolnego wspomagania dzieci i młodzieży w wychowaniu do poszanowania dziedzictwa kulturowego w regionie, powinni poszukiwać skutecznych metod realizacji tej problematyki . trudno bowiem jest zainteresować młodzież żyjącą w świecie wirtualnym tym co pozornie wydaje się „przestarzałe” i „nieużyteczne”. W tym wypadku ważne są działania nauczycieli-wychowawców wyzwalające określone rodzaje aktywności wychowanków mogą to być np.: wychowanie przez twórczość, zabawę, wycieczki, spotkania z interesującymi ludźmi, konkursy. Współczesny nauczyciel korzysta w swojej pracy z nowych technologii przekazu informacji. W obecnej szkole zwraca sie uwagę na kształcenie multimedialne ucznia. Z tego wynika konieczność odpowiedniego przygotowania metodycznego i technicznego nauczycieli, czyli osiągnięcia kompetencji medialnych nauczycieli. Aby zapanowała w szkole dydaktyka myślenia w miejsce dydaktyki wiedzy, trzeba przygotowywać do tego przede wszystkim nauczycieli. Należy zmienić stereotypy myślenia algorytmicznego, schematycznego na myślenie twórcze, krytyczne; postawy autorytarne na refleksyjne, otwarte; metody podające na poszukujące, problemowe. To ambitne zadanie stoi przed uczelniami kształcącymi nauczycieli. System edukacji nauczycielskiej powinien cechować się: szerokim profilem kształcenia, elastycznością i humanizacją, harmonijnym przygotowaniem do wszystkich funkcji nauczyciela, znajomością technicznych środków komunikacji społecznej oraz odpowiednimi relacjami pomiędzy przygotowaniem kierunkowym, ogólno pedagogicznym i metodyczno-sprawnościowym . Odpowiedzialność nauczycieli za rozwój i edukację jednostki jest ogromna, a oczekiwania społeczne – jeszcze większe. To, czy nauczyciele spełnią oczekiwania i sprostają wyzwaniom zależy od: - odpowiedzialnej rekrutacji do zawodu (nie ma miejsc dla przypadkowych osób, ten zawód to misja, nie chodzi o wykonywanie zawodu nauczyciela, ale bycie nauczycielem), - przygotowania nauczycieli, - statusu społecznego i możliwości pracy, jakie oferuje nauczycielom państwo. Zawód nauczyciela to taki, w którym jednym z narzędzi jest „własna osoba”. Współczesny nauczyciel w toku doskonalenia zawodowego powinien mieć możliwość uczenia się również siebie: swoich cech osobowych, swojej hierarchii wartości, celów życiowych i priorytetów, a także siebie w kontaktach z innymi, uczniami. Edukacja jest wartością społeczną, nadzieją współczesności oraz narzędziem kształtowania teraźniejszości i przyszłości jednostki, ludzkich wspólnot i państwa. Zadaniem nauczycieli przyszłej szkoły jest kształtowanie nowego pokolenia ludzi wszechstronnie rozwiniętych, którzy będą łączyć inteligencję racjonalną z inteligencją emocjonalną. Nowatorska twórcza szkoła zależy przede wszystkim od twórczych nauczycieli. Twórcza postawa nauczycieli wobec życia i swojego zawodu jest nieodzowna nie tylko dla ich osobistego rozwoju, lecz i dla ich wychowanków, dla których stanowią wzór do naśladowania, wskazują im drogi i metody aktywnej twórczej postawy. Należy pamiętać, że nie będzie doskonałych szkół bez doskonałych nauczycieli. Bibliografia 1. Chmielewska I., Przygońska E.(red.): Nauczyciele wobec wyzwań współczesności. Doświadczenia - badania - koncepcje. Wydawnictwo WSHE, Łódź 2009. 2. Czajkowska A., Otwinowski W. (red.): Edukacyjne wyzwania i zagrożenia młodego pokolenia. Edukacja XXI wieku. Wydawnictwo WSB, Poznań 2009. 3. Day C.: Rozwój zawodowy nauczyciela. GWP, Gdańsk 2004. 4. Gwoździcka-Piotrowska M., Zduniak A. (red.): Edukacja w społeczeństwie „ryzyka”. Wydawnictwo WSB, Poznań 2007. 5. Hornby G., Hall E., Hall C.: Nauczyciel wychowawca. GWP, Gdańsk 2005. 6. Lewowicki T., Szymański M.J. (red.): Nauki pedagogiczna w Polsce. Wydawnictwo Naukowe AP, Kraków 2004. 7. Muchacka B., Szymański M.J. (red.): Szkoła w świecie współczesnym. Oficyna Wydawnicza Impuls, Kraków 2008. 8. Strykowski W., Strykowska J., Pielachowski J.: Kompetencje nauczyciela szkoły współczesnej. Wydawnictwo eMPi2, Poznań 2003. 9. Kosyrz Z.: Osobowość wychowawcy. Wydawnictwo Pedagogium WSPR, Warszawa 2005. 10. Toruńskie studia dydaktyczne, nr 15. Toruń 2000. Wyświetleń: 939
Uwaga! Wszystkie materiały opublikowane na stronach Profesor.pl są chronione prawem autorskim, publikowanie bez pisemnej zgody firmy Edgard zabronione. |