Referat
BEHAWIORALNY MODEL TERAPII
WYCHOWAWCZO-REWALIDACYJNEJ

„Wprawdzie terapeuci behawioralni też sądzą, że objawy mają swoje źródło i rozwój, lecz nie uważają za konieczne wyjaśnienie w każdym przypadku tych
zjawisk" (Meyer, Chesser 1973, s. 28).
Przytoczony cytat wprowadza nas bezpośrednio w istotę diagnozy i terapii wychowawczej o charakterze behawioralnym. W terapii tego typu nie ma konieczności poznawania złożonych mechanizmów psychologicznych zachowań człowieka. Celem jest poszukiwanie i manipulowanie bodźcami, na które jest wrażliwy pacjent poddany terapii. Podstawowe znaczenie ma zidentyfikowanie czynników nagradzających i karzących, czyli tzw. nagród i kar w sensie psychologicznym oraz operowanie nimi w celu wygaszenia zachowań niepożądanych.
Zgodnie z założeniami teorii uczenia się przyjmuje się, że znaczna część zachowań patologicznych, dewiantywnych - to zachowanie wyuczone w toku socjalizacji, będącej zarazem historią indywidualnych „wzmocnień" uzyskiwanych przez jednostkę w ciągu jej całego życia.
Zwolennicy stanowiska behawioralnego upatrują więc patologię w obserwowalnym zachowaniu, nie uważając jej za coś, co tkwi w układzie nerwowym jednostki, w wypartych konfliktach. Zgodnie z tym poglądem, chorobę psychiczną najlepiej można zrozumieć traktując ją jako patologię zachowania, które można zmienić wykrywając i modyfikując istniejące w danej chwili warunki bodźcowe, które podtrzymują owo zachowanie. Centralnym zadaniem wszystkich żywych organizmów jest uczenie się przystosowania do aktualnego środowiska. Toteż za podstawę badań nad zachowaniem przyjmuje się teorię uczenia się. Jeśli organizmy nie nauczyły się, jak skutecznie radzić sobie z wymaganiami środowiska społecznego i fizycznego, wówczas ich nieprzystosowawcze reakcje -zgodnie ze stanowiskiem behawioryzmu - można skorygować na zasadach uczenia się lub oduczania się. Te różne typy terapii często określa się łącznie jako terapie behawiorystyczne, behawioralne lub czynnościowe, gdyż wszystkie one kładą nacisk na korzyści płynące z „robienia czegoś", a nie tylko „mówienia o czymś". Innymi słowy we wszystkich tych sposobach podejścia utrzymuje się, że ważne jest samo działanie, a nie tylko intelektualne zrozumienie przyczyn tego zachowania.
Sprawozdania dotyczące terapii behawioralnych wskazują zwykle na ich skuteczność, gdyż wskaźnik sukcesu waha się na ogół między 75% a 90%. W porównaniu z innymi rodzajami terapii, terapiom behawioralnym można przypisać szereg zalet. Są one ściślej związane z badaniami naukowymi niż terapie analityczne i w większym stopniu reagują na ich wyniki. Ponieważ w terapiach behawioralnych kładzie się większy nacisk na leczenie specyficznych objawów, przynoszą one zatem rezultaty w znacznie krótszym czasie niż tradycyjne terapie. Oznacza to szybszą pomoc i oszczędności finansowe dla pacjenta oraz możliwość leczenia większej liczby pacjentów przez danego terapeutę. Ponieważ terapia opiera się na jasno sformułowanych zasadach uczenia się i nie jest uzależniona od osobowości terapeuty, jego zdolności interpersonalnych czy umiejętności dokonywania interpretacji, przeto szkolenie terapeutów jest łatwiejsze i krótsze, a dzięki temu terapię tę mogą prowadzić fachowcy z innych dziedzin, czyli para-profesjonaliści.
Różne odmiany terapii behawioralnej koncentrują się na obserwowanym zachowaniu i dążą do jego zmiany opierając się na zasadach uczenia się. Stosowane warianty tej terapii obejmują:
a) wygaszanie, w którym wstrzymuje się wszelkie wzmocnienia, gdy występuje niepożądana reakcja;
b) odwrażliwianie oparte na zasadzie hamowania wzajemnego, w którym dana jednostka przezwycięża lęk, ucząc się pozostawać zupełnie odprężona w obecności bodźców wzbudzających lęk;
c) terapia implozyjna, w czasie której dana osoba zostaje zmuszona do konfrontacji, że wzbudzającymi lęk bodźcami i odkrywa, że nie stało się jej nic złego;
d) uczenie się awersyjne, w czasie którego niepożądane reakcje kojarzy się z przykrymi
bodźcami;
e) wzmacnianie pozytywne, podczas którego pożądane reakcje kształtuje się za pomocą
dających zadowolenie konsekwencji;

f) naśladowanie modeli, podczas którego dana jednostka obserwuje kogoś wykonującego
pożądaną reakcję, a następnie otrzymuje wzmocnienie za jej naśladowanie;
g) ekonomię żetonową, procedurę dzięki której podlegające jej osoby otrzymują żetony w
zamian za określone zachowania; żetony te mogą następnie wymieniać na różne
przywileje.
Oddziaływanie terapeutyczne polega na celowym manipulowaniu czynnikami nagradzającymi
i karzącymi, aby w efekcie ich kumulacji w odpowiednich sekwencjach czasowych doszło do eliminacji zachowań niepożądanych poprzez aktywne wygaszanie.
Trzeba jednak pamiętać, że proces wygaszania, a zwłaszcza opór jednostki reagującej w sposób niepożądany społecznie jest uzależniony od wielu ważnych czynników. Określa to jedno z praw uczenia się, które cytuję za A. Malewskim:
„Dana reakcja jest bardziej odporna na wygaszanie, to znaczy, będzie ona dłużej występować bez nagradzania, gdy przy pozostałych niezmiennych w ciągu poprzednich doświadczeń:
a) więcej razy wystąpienie tej reakcji było nagrodzone;
b) na jedną próbę przypadła większa nagroda;
c) osobnik częściej stykał się z nagradzaniem nieregularnym, czyli nagradzaniem tylko niektórych zachowań tego samego rodzaju;
d) krótszy okres upłynął od otrzymania ostatniej nagrody tego samego rodzaju;
e) reakcja została wyuczona we wcześniejszym okresie życia".
Przytoczony zestaw zależności pozwala wyjaśnić wiele z pozoru niezrozumiałych zachowań i procesów zachodzących w wychowaniu resocjalizującym w toku kolejnych modyfikacji.
Jednym z takich zjawisk jest recydywa, czyli powracanie do przestępstwa u nieletnich mimo wielu kar i sytuacji awersyjnych, jakie wiążą się z popełnieniem przestępstwa. Kara wymierzana nieletniemu przestępcy nie motywuje go do zachowań zgodnych z prawem. Silniej motywują do zachowań antyspołecznych uprzednie duże, nieregularne nagrody uzyskiwane w toku przestępczej socjalizacji, mimo okresowych „wpadek", tzn. kar związanych z wykryciem aktywności przestępczej jednostki.
Na podstawie założeń behawioralnych formułuje się wiele dyrektyw praktycznego postępowania terapeutycznego z podopiecznymi.
Przykładowy zestaw zaleceń pedagogiczno- - terapeutycznych wobec młodzieży antyspołecznej:
a) w postępowaniu z młodzieżą agresywną nie należy przyjmować „postawy dyktatora", wychowawca, terapeuta powinien pozwalać na dokonywanie wyborów, nie zmuszać do natychmiastowego wykonywania poleceń, gdyż każdy przejaw własnej niezależności
i swobody jednostki społecznej jest dla niej silnie nagradzający;
b) jeśli formułuje się wymagania wobec młodzieży trudnej, należy przy tym:
- ściśle określać zakres tych wymagań,
- formułować je precyzyjnie,
- nie wymagać zbyt wiele;
c) uzasadniać lub usprawiedliwiać własne wymagania, propozycje, co także jest nagradzające dla wychowanka;
d) w kontaktach z podopiecznym zadbać o to, aby nie dostarczać mu sprzecznych informacji o sobie, wywołujących tzw. dysonans poznawczy działający jako kara, zwiększający niepokój wychowanka i spadek zaufania do terapeutów, dbać o stabilność obrazu własnej osoby;
e) w stosunkach interpersonalnych z podopiecznym należy nadawać im osobisty charakter dążąc do nawiązania więzi emocjonalnej, ponieważ w niej potencjalnie zawiera się bogaty zestaw czynników, które można uruchomić, skłaniając go do zachowań pożądanych;
f) należy uczyć postrzegania konsekwencji zachowań podopiecznego dla niego i dla jego
otoczenia społecznego, wzmóc samokontrolę;
g) należy pozwalać na wyrażanie negatywnych uczuć: gniewu, złości będących
najczęściej skutkiem frustracji, ale jednocześnie uczyć tzw. odraczania reakcji
agresywnych gratyfikujących podopiecznego;
h) wzmagać odporność psychiczną wychowanka na stresy i sytuacje frustracyjne;
i) niewskazane jest zrywanie kontaktu z wychowankiem, gdy zachowa się niepoprawnie.
Zaprezentowane zalecenia wychowawczo - terapeutyczne przystają w pełni do modelu ujmowania człowieka jako przedmiotu manipulacji behawioralnej. Eksponują bowiem nagradzający charakter rozmaitych czynności wychowawcy, terapeuty wobec podopiecznego, którego w mniejszym lub większym stopniu kształtują, wpływając przede wszystkim na sposoby i dynamikę zachowania się.
Krytyczna ocena terapii behawioralnej ujawnia jednak szereg zastrzeżeń co do jej efektywności, jej metod i jej niezmierzonych konsekwencji.
Istnieje niewiele badań, w których oceniano by długotrwałą skuteczność tego rodzaju leczenia - to jest jego efekty po upływie więcej niż roku od chwili zakończenia terapii.
W badaniach najczęściej przytaczanych jako dowód, że skuteczność terapii behawiorystycznej sięga 90%, występuje poważne źródło błędów w postaci tendencyjnego doboru próbki. W ostatecznych rezultatach uwzględniono tylko tych pacjentów, którzy odbyli przynajmniej piętnaście posiedzeń terapeutycznych. Wszyscy ci, którzy odpadli w ciągu pierwszych czternastu posiedzeń, zostali pominięci, co oczywiście ułatwiło osiągnięcie wysokiego wskaźnika sukcesu.

Sporządził:
Adam Jasiak
















Literatura:
1. Kościelak R.- „Funkcjonowanie psychospołeczne osób niepełnosprawnych umysłowo”
2. Skory Z- „ Proces socjalizacji dzieci i młodzieży”
3. Sosnowski T- „Przegląd psychologiczny”
4. Jarosz M, Cynars S- „Podstawy psychiatrii”
5. Schultz Duane P., Schultz Sydney Ellen- „Historia współczesnej psychologii”
6. Ryszard Krupiński, Agata Jankowiak- „Słownik psychologiczny”
7. Bąbel P. i Ostaszewski P.- „Wprowadzenie do psychologii behawioralnej”
8. Siuta J. i Krzyżewski K.-”Behawioryzm i psychologia świadomości”
9. Watson J. B.- „Behawioryzm” oraz „Psychologia, jak ja widzi behawiorysta”

Wyświetleń: 481