Katalog

Kamila Grabowska, 2014-09-23
Dąbrowa Górnicza

Pedagogika, Artykuły

Błąd w wychowaniu a pseudowychowanie

- n +

Kamila Grabowska
Błąd w wychowaniu a pseudowychowanie
Aby w pełni zrozumieć pojęcie błędu w wychowaniu należy przede wszystkim wyjaśnić, czym jest samo wychowanie.
Według Wincentego Okonia wychowanie jest to „świadomie organizowana działalność społeczna, oparta na stosunku wychowawczym między wychowankiem a wychowawcą, której celem jest wywołanie zamierzonych zmian w osobowości wychowanka.”

Wychowanie to oddziaływania rodziców, wychowawców oraz środowiska na rozwój dziecka oraz młodzieży. Obejmuje ono określone wpływy i oddziaływania na różne aspekty rozwoju dziecka, czyli rozwój umysłowy, fizyczny, moralny oraz estetyczny. Wychowanie odnosi się do sfer osobowości dziecka; przykładem może tu być "rozwój moralny" dziecka, który w literaturze przeciwstawiany jest wychowaniu bądź wykształceniu intelektualnemu.

Wychowanie błędne to takie, które daje dziecku doświadczenia niezgodne z celem. Jest ujmowane jako stosowanie nieadekwatnej do danej sytuacji strategii wychowania. Efektem wystąpienia błędu wychowawczego może być zaburzenie czy nawet zerwanie interakcji między opiekunem a wychowankiem, co może prowadzić do potencjalnego zagrożenia dla poprawnego rozwoju dziecka.
Błąd wychowawczy to zachowanie opiekuna, które stanowi przyczynę (bądź ryzyko) powstania szkodliwych dla rozwoju swojego wychowanka skutków. Tam, gdzie możemy zaobserwować zaburzenia czy zerwanie interakcji między dzieckiem a wychowawcą, możemy mówić właśnie o błędzie wychowawczym.

Czym się różni wychowanie błędne od wychowania nieskutecznego i skutecznego?
Samo wychowanie skuteczne dla rozwoju dziecka jest zgodne z celami wychowania, w samym założeniu jest korzystne dla rozwoju. Dotyczy tego, co rodzice mogą zrobić, by stworzyć odpowiednie środowisko dla dziecko. Polega to nie tylko na kontrolowaniu zachowania swoich dzieci, ale na kreowaniu rzeczywistości, w której nie brakuje miłości i troskliwości.
Zasady dobrego, skutecznego wychowania:
Zasada 1: Ufaj własnej intuicji, ale też poznaj siebie.
Zasada 2: Nie rezygnuj ze swoich potrzeb na rzecz dziecka.
Zasada 3: Znaj swoje dziecko. Słuchaj słów, wnioski wyciągaj z zachowania.
Zasada 4: Od początku dbaj o rozwój pozytywnych wartości.
Zasada 5: Podkreślaj znaczenie chęci, wysiłku i gotowości do
emocjonalnego ryzyka.
Zasada 6: Bądź rodzicem, a nie przyjacielem.
Zasada 7: Wyznaczaj granice. „Nie” jest pełnym i skończonym zdaniem.
Zasada 8: Utrzymuj dyscyplinę, ale nie karz.
Zasada 9: Rozmawiaj, nie komunikuj.

A. Gurycka do błędów wychowawczych zalicza:
1. Rygoryzm- jest to bezwzględne egzekwowanie wykonywania poleceń przez dziecko, pedanteria, sztywność ocen. Określone wymagania są stawiane bardzo dokładnie. Dziecko ma ścisłą kontrolę,
2. Agresję- to atak słowny, fizyczny lub symboliczny, który zagraża lub poniża ucznia.,
3. Hamowanie aktywności- jest to przerywanie bądź zakazywanie aktywności dziecka przez fizyczne lub symboliczne zachowanie opiekuna,
4. Obojętność nauczyciela- to pewien dystans, który dotyczy spraw dziecka i jego samego.. Okazywanie braku zainteresowania dla niego,
5. Eksponowanie siebie- to koncentrowanie uwagi dziecka na osobie wychowawcy, chęć imponowania i wyróżniania się,
6. Uleganie- inaczej bezradność polega na spełnianiu zachcianek dziecka, rezygnowanie z wymagań,
7. Zastępowanie- czyli wyręczanie dziecka bez oczekiwania na jego wyniki pracy, zastępowanie w działaniu czy przejmowanie jego zadań,
8. Idealizowanie dziecka- jest to utożsamianie się z nim jako najwyższym dobrem; ciągłe zajmowanie się dzieckiem, jego sprawami, zabezpieczanie przed zagrożeniem, a równocześnie przed zachowaniem niezgodnym z wzorem, brak krytycyzmu,
9. Niekonsekwencję- to zmienność błędnych zachowań.

Błędy wychowawcze, jakie nauczyciel może popełnić:
1. Nieprzestrzeganie zasady indywidualizacji,
2. Nieprzestrzeganie zasady obiektywizmu i bezstronności,
3. Znikoma znajomość uczniów i ich sytuacji rodzinnych,
4. Brak nawiązywania kontaktów z rodzicami,
5. Niekonsekwencja w zakresie wymagań,
6. Brak poszanowania godności osobistej ucznia,
7. Nierówne postrzeganie uczniów,
8. Postrzeganie dziecka, jako słabego i gorszego od siebie,
9. Uprzedmiotowienie dziecka
10. Wpajanie dziecku przekonania o jego nieporadności,
11. Niski poziom kultury etycznej nauczyciela,
12. Niedostateczne przygotowanie nauczyciela do zawodu,

Przyczyny błędów wychowawczych, które leżą po stronie rodziców:
1. Przeniesienie przez rodziców doświadczeń wyniesionych z domu własnego rodzinnego,
2. Naśladowanie wzorów postępowania innych osób,
3. Tworzenie własnej koncepcji wychowawczej,
4. Nadkompensacja w zaspokajaniu potrzeb dziecka,
5. Nadmierna uczuciowa koncentracja na dziecku,
6. Wygórowane ambicje i aspiracje przez rodziców,
7. Żywiołowe, nieprzemyślane postępowanie z dzieckiem.

Pojęcie pseudowychowania
J. Filek mówiąc o zjawisku pseudowychowania nawiązuje do greckiego słowa „pseudos”, które oznacza „kłamstwo”, a pozostałe wyrazy złożone, których pierwszym członem jest pseudo- określają pozorność i fałszywość drugiej części wyrazu.
Idącym tym tropem pseudowychowanie to fałszywe, pozorne wychowanie. Jest przeciwieństwem definicji wychowania.

Rodzaje pseudowychowania:
Dewiacyjność patologiczna to nazwa szkodliwego wychowania według J. Materny. Wyróżnia on takie rodzaje, jak:
• Alienacja wychowania, polega ona na:
- „wyobcowaniu dążeń i celów wychowawczych od podstawowych potrzeb i dziedzin życia podmiotów edukacji”
- „izolowaniu działań i pracy wychowawczej od konkretnego życia”
- „samowoli wychowawczej”
• Totalizm wychowawczy, który posiada dwa wymiary:
- totalizm systemowy, polegający na „całkowitej redukcji działalności podmiotów konkurencyjnych wobec podmiotu dominującego”,
- totalizm jednostkowy, sprowadzający się do „ podporządkowania jednemu podmiotowi wszystkich innych, do ich tresury”,
• Dwulicowość wychowawcza – pojawia się w sytuacji „(…) gdy określony realizuje równocześnie założenia dwóch przeciwnych systemów wychowawczych, a wiec, gdy (…) jako członek określonej klasy czy warstwy (…) zostaje zatrudniony przez inną klasę”,
• Wychowanie przestępcze – to świadome wychowanie do działań przestępczych.

J. Tarnowski wskazuje na zachowania opiekunów, które odbiegają od idei wychowania. Są to:
• Tresura – nauczyciel stosując przymus nakłania dzieci do powtarzania pewnych zachowań pod groźbą kary bądź obiecując nagrodę.
• Administrowanie – przybiera formę sformalizowaną, gdzie na plan pierwszy wysuwa się nie dobro człowieka, lecz kontrola, co do stopnia realizacji zadań, które zostały zlecone
• Trening – to systematyczne powtarzanie ćwiczeń, coraz trudniejszych w celu uzyskania pewnych umiejętności, sprawności w określonej dziedzinie.
• Moralizowanie– czyli słowne, sugestywne bądź perswazyjne wpływanie na drugą osobę.
• Kształtowanie osobowości – w tym przypadku wychowawca kieruje się przekonaniem, że posiada prawo do kształtowania swego wychowanka, traktując go przedmiotowo

K. Osińska wyróżnia rodzaje toksyczności – toksyny – ze względu na postawy wychowawców wobec norm i wartości moralnych:
• Relatywizm postaw (toksyna 1) jest przejawiany przez wychowawców, którzy interpretują prawa moralne w zależności od danej sytuacji czy okoliczności, nie uznają natomiast tych właściwych, obowiązujących powszechnie praw moralnych
• Relatywizm działania (toksyna 2) polega na tym, że wychowawca co prawda akceptuje prawa i normy moralne, lecz nie wciela ich w życie
• Choroba moralna (toksyna 3) jest on najbardziej toksyczny, charakteryzujący się brakiem akceptacji norm i wartości przez wychowawcę i co za tym idzie nie wdrażanie ich w życie publiczne.


S. Forward opisuje toksycznych rodziców, którzy przez swoje pejoratywne wzorce zachowań wpływają na życie dziecka w sposób stały i dominujący. Autorka wyróżnia następujące typy toksyczności:
• Rodzic doskonały:
Charakteryzują się brakiem wyrozumiałości, dają poczucie bezradności i zależności w dziecku, jego bunt traktują, jako atak na własna osobę. Mają przekonanie, że zawsze mają rację, i nie wolno sprzeciwiać się ich woli.
• Rodzice nieadekwatni:
Nie są w stanie zaspokoić potrzeb dzieci. Zdarza się, że są bezradni, nieodpowiedzialni i zrzucają odpowiedzialność na dziecko, w wyniku, czego role w rodzinie są nieokreślone.
• Kontrolerzy:
Ciągle kontrolują swoje dzieci, nie zachęcają do działania z własnej inicjatywy, wzmacniają poczucie zależności, bezsilności, nieprzystosowania, ciągle się wtrącają. Tacy rodzice odczuwają paniczny strach przed „syndromem pustego gniazda”.
• Alkoholicy:
Rodzice, którzy mają problem z alkoholem sprawiają, że w rodzinie panuje atmosfera emocjonalnego i psychicznego chaosu. Kłamstwa, wymówki, tajemnice, krytyka, nieprzewidywalność, przemoc czy zniewaga są typowe w takich rodzinach i szczególnie niszczące dla dziecka.
• Niszczenie słowem:
Słowa poniżające, obrażające i upokarzające uwagi mogą pozostawić trwałe ślady w psychice dziecka. Czasem rodzice otwarcie poniżają dzieci, wyzywają od głupich, złych, brzydkich, mówiąc nawet, że żałują ich narodzin.
• Przemoc fizyczna:
Wiąże się głównie ze stosowaniem kar cielesnych. Tacy rodzice są tyranami aktywnymi, natomiast rodzice, którzy przyzwalają na stosowanie przemocy wobec dziecka są tyranami pasywnymi
• Kazirodztwo:
To fizyczny kontakt z dzieckiem, który ma na celu pobudzenie seksualne napastnika. Napastnikiem jest osoba krewna.

Jacek Filek, który jako pierwszy wprowadził termin pseudowychowania do polskiej pedagogiki, wyróżnia cztery rodzaje zjawiska:
• Wychowanie nieadekwatne, to takie, które nie uwzględnia kontekstu politycznego, ekonomicznego, indywidualnego czy społecznego dla rozwoju jednostki. Brak w nim relacji między rozpoznaniem sytuacji ogólnej a umiejętnością rozumienia konkretnego człowieka, na którego skierowane jest nasze wychowanie. „Przykładem takiego typu pseudowychowania byłoby forsowanie wychowania fundamentalistycznego w społeczeństwie otwartym, pluralistycznym czy pomijanie w oddziaływaniach indywidualnych potencjału rozwojowego wychowanka, jego talentu, zdolności, zainteresowań czy potrzeb, to działanie niejako „na oślep”, obok wychowanka czy nawet wbrew jego możliwościom”
• Wychowanie fikcyjne –fikcja występuje wówczas, gdy działanie wychowującego podmiotu nie jest tożsame z działaniem dziecka. Jest to brak jedności działania, połowiczność relacji między wychowawcą a wychowankiem, nieautentyczność działalności wychowującego. Wychowanek jest przedmiotem do osiągnięcia celów wychowawcy, które nie są związane z wychowaniem.
• Wychowanie wyobcowane – występuje, gdy nauczyciel trafia ubocznie w podmiot doznający, gdy ta działalność nakierowana jest głównie na coś innego, np. kiedy wychowawca wykorzystuje swoich uczniów do osiągnięcia innych celów (awansu społecznego, rozładowania swoich negatywnych emocji). Wychowankowie są traktowani w sposób instrumentalny, stają się dla niego obcy i bez znaczenia.
• Wychowanie zawładające, ujarzmiające – sprowadza się do wykorzystywania w wychowaniu nierównej pozycji uczestniczących w nim podmiotów. Wychowawca jest przekonany o swej wyższości, ważności.

B. Śliwerski opisując pseudowychowanie wskazuje również na dwa rodzaje wrogich postaw pedagogicznych wobec dziecka, które wymienia się współcześnie. Są to:
• wrogość subiektywna– objawia się w osobistej nienawiści do dzieci. Pedagog w tym przypadku jest typem racjonalnego sadysty, któremu czerpie satysfakcje z psychicznego bądź fizycznego znęcania się nad uczniami. Wychowawcy godzą w godność ucznia zachowując się w sposób agresywny i wrogi (mściwość, poniżanie, złośliwość, wyśmiewanie, stawianie niesprawiedliwych ocen), bądź stosując przemoc (intrygi, kłamstwa, szantaż, manipulowanie, stwarzanie sytuacji konfliktowych)
• wrogość obiektywna– „Wrogiem obiektywnym dzieci jest ten pedagog, który wprawdzie lubi swoją pracę i ceni kontakt z dziećmi, ale z racji obowiązującej w szkole przemocy strukturalnej czy symbolicznej staje się rzecznikiem zła, wbrew własnej woli blokując lub degradując rozwój psychofizyczny swoich podopiecznych”

Do pseudowychowania według B. Śliwerskiego zalicza się również manipulację pedagogiczną, czyli świadome, stosowane z premedytacją oddziaływania pedagoga na dzieci, które prowadzą do ich uprzedmiotowienia, a w rezultacie do kontroli i wpływu nad nimi. Pedagog wykorzystuje do tego swoją władzę, wyższość oraz wiedzę na temat rozwoju psychofizycznym wychowanków, aby wykorzystując ich bezbronność i niedojrzałość zrealizować określone cele (np. związane z daną ideologią). Do metod manipulacji zalicza się m.in.: ograniczanie swobody myślenia, zmienianie reguł postępowania i ich uzasadnień, udzielanie pochlebstw by wkraść się w czyjeś łaski, blokowanie dostępu, skrywanie przed wychowankiem rzeczywistych faktów, wzbudzanie rywalizacji antagonistycznej, stwarzanie pozorności wyboru, angażowanie autorytetów, wywoływanie poczucia winy

Pseudowychowanie to zjawisko dotyczące wszelkich wychowawców, zarówno rodziców, opiekunów jak i nauczycieli, zatem pojawia się tam, gdzie mamy do czynienia z relacją wychowawca – wychowanek. Musimy przez to zrozumieć jak wygląda prawidłowe wychowanie by nie popełniać błędów i nie szkodzić dziecku w przyszłości nie tylko, jako nauczyciele, ale również, jako rodzice.


Literatura:
A. Gurycka, Błąd w wychowaniu, Warszawa 1990
J. Filek, Pseudowychowanie, „Studia Filozoficzne”1984,
Wyświetleń: 3701


Uwaga! Wszystkie materiały opublikowane na stronach Profesor.pl są chronione prawem autorskim, publikowanie bez pisemnej zgody firmy Edgard zabronione.