![]() |
![]() |
Katalog Iwona Gaweł, 2015-03-20 Białystok Język polski, Ciekawostki Gwara białostocka a język literacki.GWARA BIAŁOSTOCKA I JĘZYK LITERACKI Dialekt - język ludności wiejskiej używany na pewnym obszarze kraju. W Polsce w zasadzie nie istnieją typowe dialekty, raczej gwary, ale ze względu na dużą odmienność od języka literackiego mówimy czasem o dialekcie śląskim czy zakopiańskim Dialektyzm – element dialektu, wyróżniamy dialektyzmy leksykalne czyli słowne np. kiej, gumno, dutki, pyry, - fonetyczne – mniasto, merykancki, wszytko - słowotwórcze – tłumno zamiast tłumnie lub fleksyjne, ręcyma ojce, psowie zamiast rękoma, ojcowie, psy. Gwara – to dialekt występujący na mniejszym obszarze lub w ramach jakiejś grupy środowiskowej, slung, mówimy np. o gwarze studenckiej, więziennej, prawniczej, lekarskiej, Regionalizm – element języka występujący tylko na pewnym obszarze a nie w całym kraju. Termin zbliżony do dialektyzmu również podobnie rozróżniamy regionalizm fonetycznym, fleksyjny, słowotwórczy. Czym różni się gwara białostocka, od języka literackiego. Regionalizmy leksykalne: - gumno – stodoła kutia – wiszczeć – krzyczeć, zasynać – zasypiać, fufajka – waciak, statki - narzędzia duże nagromadzenie słów rosyjskojęzycznych Inne cechy naszej gwary: Mamy charakterystyczną składnię liczebnika: np. Miał trzy córek Nadużywanie słowa dla zamiast celownika: sznurówki dla buta się roziązali. Czasem rezygnujemy z nosówek mówimy renka, słonce, Melodyka języka bardziej śpiewna Język chchachłacki – mieszanina ukraińskiego, białoruskiego, polskiego i rosyjskiego występująca na pograniczu. Czym się charakteryzują inne gwary? Gwara kszubska Jakô (terô) je gòdzëna? Terô je pół piąti. - Ò szósti reno czë wieczorã? - Nôlepi w pôłnié Gwara śląska: antryj - przedpokój • autobana - autostrada • bajtel - dziecko • bala - piłka • bana - dworzec, kolej • bojtlik - portfel • chadziaj - przybysz zza Buga • cygareta - papieros • cug - pociąg • dziołcha - dziewczyna • fedrować - pracować na kopalni, kopać • filok - długopis • flieger - samolot • forhang - zasłona • fusbal - piłka nożna • gardina - zasłonka, firana • geburstag - urodziny • gelender - poręcz • geltag - dzień wypłaty • godać - mówić • godka - mowa, język • gorol - nie-Ślązak • gruba - kopalnia • gryfny - ładny • hajtnąć się - ożenić, wyjść za mąż • Hanys - Ślązak • hasie - śmieci • hasiok - śmietnik • ja - tak • karlus - przystojny chłopak • kara - taczka • klachać - rozmawiać (głównie o kobietach) • kokot - kogut • krojcok - mieszaniec (np. Mulat, Metys) • loncetla - kwit z wypłaty • pana - przebita opona • Pepiki - Czesi • przać komuś - kochać kogoś (np.Jo ci przaja - Kocham cię) • przekludzać się - przeprowadzać się • Rajch - Niemcy • ryczka - stołek • szlag - uderzenie • sztrofa - kara • tanksztela - stacja benzynowa • tasza - torba • tyj - herbata • warzyć - gotować • wuszt - kiełbasa • zic - siedzienie • zol - podłoga • żymła – bułk Gwara poznańśka antrejka - ganek, przedpokój, korytarz ale - (jako podkreślenie), np. Łyn to jest ale wysoki! - Ależ on jest wysoki! bejmy - pieniądze bimba - tramwaj blajba - fajrant, koniec pracy, czas wolny, odpoczynek (teraz mamy blajbę, idziemy na blajbę), także miejsce na nocleg blauki - wagary blycki - okulary bożamynka - przydrożna kapliczka, krzyż butersznyty - kanapki (do zabrania poza dom) chabas - mięso czy, czydzieści itd. - trzy, trzydzieści (bardzo poznańska wymowa tych liczebników) dudlać - pić ejber - gość, chłopak, typek (łagodniejsze niż pener) gemyla - śmietnik gidyja - kobieta wysokiego wzrostu giglać - łaskotać glajda - błoto, deszczowa pogoda, plucha guzik - włącznik, przycisk gwiazdor - po poznańsku św. Mikołaj (ten od prezentów) gzik - twarożek ze śmietaną i cebulą (może być jeszcze z oliwą) jaka - marynarka jupa - wierzchnie okrycie, bluza, kurtka, kalafa - nos; twarz karmelki - cukierki katana - wierzchnie okrycie, marynarka kejter - pies klamoty - graty, różne, wszystkie przedmioty (narzędzia w schowku, ale i sprzęt w plecaku) klemy, klymy - landrynki kluka - nos (wydmuchać, wyczyścić klukę) klunkry - stare, lub aktualnie niepotrzebne rzeczy (posprzątaj te klunkry, zanieś klunkry do piwnicy) knajder - mężczyzna niskiego wzrostu knipa - książka lajsnąć - kupić laufer - człek niespokojny, nie mogący usiedzieć w domu, ani dłużej w jednym miejscu, także ruchliwe, rozbiegane dziecko lebera - wątrobianka lury - nudy, zob. pierdoły łe! - bardzo poznański wołacz, zamiast ogólnopolskiego o!, oj! łożgol - mężczyzna wysokiego wzrostu nadusić - nacisnąć (np. przycisk dzwonka) nakastlik - stolik nocny, małe biureczko stojące przy łóżku nałojóny - pijany napizgany - pijany nicpota - nicpoń, urwis nyra - skąpiec ofunflany - ubrudzony oglejdrane - obłocone, np. buty otworzony - otwarty parzybroda - kapuśniak pener - menel, lump, żul, łobuz (bardzo poznańskie słowo) pierdoły - drobnostki, szczegóły (wyraz, w odróżnieniu od ogólnopolskiego, nie jest wulgarny) pizgnąć się - uderzyć się (ale można też pizgnąć fotkę, czyli zrobić zdjęcie) porzónny - porządny (zasadnicza cecha poznaniaka) pyra - ziemniak (także mieszkaniec Wielkopolski, ale nie jest to określenie pejoratywne) rojber - łobuz, także o rozrabiającym dziecku ryczka - stołek siano - pieniądze skład - sklep, Byłem w składzie, ale nie miałem bejmów. sklep - piwnica, Idę do sklepu po węgiel statki, statory - naczynia kuchenne szaga - na szagę czyli na skróty szneka - bułka, drożdżówka, zwł. szneka z glancem - lukrowana sznupa - buzia, pyszczek sznytka - kromka chleba szpeknąć - zajrzeć świętojanki - porzeczki tej! - popularna, bardzo charakterystyczna poznańska forma zwracania się do znajomych, można ją przetłumaczyć jako: ej! ty! słuchaj! (znany poznański kabaret lat 70. Laskowika i Smolenia właśnie stąd wziął swoją nazwę TEY). Wiara no tej, nie! tetrać - robić coś pracowicie, męczyć się (nad czymś) tutej - tutaj tytka - torebka papierowa uszporać - zaoszczędzić (określoną sumę bejmów) wiara - ludzie, grupa ludzi (jedno z najbardziej poznańskich określeń), np. wiara wraca z meczu - ludzie wychodzą ze stadionu; poszliśmy całą wiarą do kina - umówiliśmy się paczką znajomych winkiel: zza winkla - zza rogu wymborek - wiadro wynuplać - wyciągnąć, znaleźć - Skąd to wynuplałeś? wyndbojtle ze szlagzaną - kruche ciasteczka (wietrzniki) z bitą śmietaną w środku zakluczyć - zamknąć drzwi na klucz z gorem - być nie normalnym, nienormalnie się zachowywać. On ma z gorem Wyświetleń: 325
Uwaga! Wszystkie materiały opublikowane na stronach Profesor.pl są chronione prawem autorskim, publikowanie bez pisemnej zgody firmy Edgard zabronione. |