Opis i analiza rozpoznawania i rozwiązywania
indywidualnego problemu wychowawczego


Studium przypadku P. T.


Identyfikacja problemu
Opis obejmuje charakterystykę zachowania i osobowości uczennicy klasy V Publicznej Szkoły Podstawowej Specjalnej, próbę wyznaczenia możliwej do zastosowania wobec niej strategii postępowania wychowawczego.
P. ma 16 lat, do Zespołu Szkół Specjalnych przybyła do kl. I w roku szkolnym 2007/2008, w wieku lat 8. Od roku szkolnego 2010/2011 do roku szkolnego 2014/2015 została objęta prowadzonymi przeze mnie zajęciami korekcyjno - kompesacyjnych z zakresu uspołeczniania na postawie mojego programu własnego i realizuje Indywidualny Program Edukacyjno -Terapeutyczny. Ze dobytych informacji na temat uczennicy i moich własnych obserwacji wynika, że nie P. zawsze podporządkowuje się normom i zasadom panującym w szkole/klasie, nie akceptuje, a co za tym idzie, nie wykonuje poleceń nauczycieli i innych osób, pracowników szkoły. W jej zachowaniu widoczna jest labilność emocjonalna, nieadekwatne do sytuacji przeżycia emocjonalne i zachowania buntownicze. Obserwuje się słabą samokontrolę, tendencje do zmyślania i trudności w koncentracji uwagi dowolnej na powierzonym zadaniu.
Na lekcjach i poza nimi (na terenie szkoły) zachowanie dziewczynki oscyluje między spokojem, „nienaturalnym” wyciszeniem, wręcz sennością a nadmierną nadpobudliwością, co jest prawdopodobnie odbiciem niestabilnej sytuacji panującej w domu rodzinnym. Dziewczynka czasem próbuje przejmować kontrolę nad sytuacją, dominować nad innymi dziećmi, chce narzucać im swoje zdanie i bywa niemiła dla nich, gdy nie chcą się jej podporządkować. P. raz jest spokojna, miła, koleżeńska, pomaga innym uczniom, chętnie podejmuje zadania wyznaczone przez nauczyciela, a innym razem bywa nieprzyjemna, buntuje się przed jakimkolwiek działaniem edukacyjnym, krzyczy, płacze, używa wulgaryzmów. Zdarza się, że przynosi z domu przedmioty, z którymi nie chce się rozstać w czasie zajęć szkolnych ( np. zdjęcia z ulubionym piosenkarzem, lusterko, lubioną cześć garderoby itp.) i jej uwaga skupiona jest głównie na tych rzeczach, a każda próba odłożenia ich na bok przez nauczyciela na czas zajęć, kończy się płaczem, krzykiem, wyzwiskami.


Geneza i dynamika zjawiska


Sposób postępowania z dziewczynką na zajęciach oraz napisanie dla niej IPET poprzedzone zostało zapoznaniem się z orzeczeniem z Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej, rozmową z wychowawcą, psychologiem szkolnym, niektórymi nauczycielami uczącymi dziewczynkę, mamą oraz moimi własnymi obserwacjami.
Zebrane przeze mnie informacje pozwoliły mi uzyskać obraz uczennicy i pomogły stworzyć indywidualny plan działania z P.
Oto jakie informację uzyskałam:
P. pochodzi z niepełnej rodziny, wychowuje ją mama (rodzice są po rozwodzie z powodu nadużywania alkoholu, przemocy fizycznej i psychicznej).
Dziewczynka jest 10-tym dzieckiem urodzonym w 6-tym miesiącu ciąży przez panią B. Od urodzenia do 6-go miesiąca życia dziewczynka przebywała w szpitalu z powodu wcześniactwa i niskiej wagi urodzeniowej - jej stan był ciężki, chociaż wad wrodzonych nie stwierdzono była poddawana intensywnemu leczeniu szpitalnemu. Chodzić zaczęła w wieku 15 m-cy, pierwsze słowo „mama” wypowiedziała w 16 m. ż. Do 6-7 roku życia często chorowała i wielokrotnie przebywała w szpitalu (leczenie u neurologa, kardiologa, endokrynologa, stwierdzono również ataki padaczki). Do klasy „0” poszła w wieku lat 6, ale została odroczona od obowiązku szkolnego Od 2005r. dziewczynka znajduje się pod opieką poradni psychologiczno-pedagogicznej, a w roku szkolnym uczennica otrzymała orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego z uwagi na upośledzenie umysłowe w stopniu umiarkowanym i niepełnosprawność ruchową. Do Zespołu Szkół Specjalnych przybyła w roku szkolnym 2007/2008 do klasy I.
W chwili obecnej ma 5 rodzeństwa: 4 braci (mają za sobą przeszłość kryminalną, jeden lub dwóch przebywa w zakładzie karnym) i siostrę. Warunki mieszkaniowe i bytowe są przeciętne, mama jest osobą bez zawodu i obecnie nie pracuje. Rodzina utrzymuje się ze świadczeń socjalnych i prawdopodobnie wsparcia finansowego ze strony starszych, dorosłych już dzieci.
P. jest osobą dość otwartą na kontakty z innymi, bierze udział w uroczystościach szkolnych (występuje, śpiewa piosenki – szybko uczy się na pamięć tekstów prostych wierszy i piosenek), jest członkiem dziecięcego zespołu tanecznego działającego na terenie szkoły, wraz z mamą brała udział w bożonarodzeniowym przedstawieniu szkolnym, angażuje się w akcje organizowane przez szkołę: zbiórki żywności, pomoc zwierzętom, akcje proekologicznych (sprzątanie świata) itp.
Badanie psychologiczne stwierdziło u P. niepełnosprawność intelektualną w stopniu umiarkowanym, któremu towarzyszy znaczący niedorozwój sfery emocjonalno-społecznej. Ma duże trudności z ujmowaniem związków przyczynowo – skutkowych, przewidywaniem konsekwencji własnych i cudzych zachowań, operacji na materiale przestrzennym, tempo uczenia się jest wolne, a trwałość pamięci niewielka. Nieco lepiej rozwinęła się zdolność ujmowania podobieństw i różnic. Rozwój mowy czynnej jest opóźniony, a wada wymowy wpływa na wyrazistość wypowiedzi dziewczynki. Konwersację utrudnia też wąski zasób słownictwa, jakim P. się posługuje. Rozumienie mowy jest na poziomie pozwalającym względnie dobrą komunikację. Zna zasady postępowania, ale nie zawsze się im podporządkowuje. Często konieczne jest powtarzanie kierowanych do niej poleceń, ponieważ nie podejmuje ich wykonania. W zachowaniu widoczna jest labilność emocjonalna, nieadekwatne do sytuacji przeżycia emocjonalne oraz zachowania buntownicze. Obserwuje się słabą samokontrolę i tendencje do konfabulacji. Występują także zachowania agresywne w stosunku do innych uczniów i pracowników szkoły (wulgaryzmy, przezwiska, przedrzeźnianie) oraz niekiedy wybuchy afektywne. Dziewczynka wymaga stałej kontroli zachowań. Wszystkie funkcje poznawcze są opóźnione w stosunku do norm wiekowych.


Znaczenie problemu

P. zna zasady postępowania, ale nie zawsze się im podporządkowuje. W zachowaniu widoczna jest labilność emocjonalna, nieadekwatne do sytuacji przeżycia emocjonalne oraz zachowania buntownicze. Często uwidacznia się słaba samokontrola i tendencje do konfabulacji. Występują także zachowania agresywne w stosunku do innych uczniów i pracowników szkoły (wulgaryzmy, przezwiska, przedrzeźnianie) oraz niekiedy wybuchy afektywne i reakcje nieadekwatne do zaistniałego bodźca. Z opisu mamy wynika, że dziewczynka zachowuje się „krnąbrnie, jest nieposłuszna i pyskata”, ma trudności z podporządkowaniem się dorosłemu. Uczennica nie potrafi zaakceptować, że inne dzieci nie chcą się jej podporządkować ani tego, że chodzi do szkoły, po to by się dowiedzieć wielu przydatnych i interesujących rzeczy. Bardzo często uważa, że wiedza, którą już posiada jest wystarczająca do jej prawidłowego funkcjonowania w życiu, a jej spojrzenie na niektóre sprawy jest najwłaściwsze i próbuje je narzucać innym uczniom.


Prognoza

Materiały zgromadzone na temat dziewczynki (podczas rozmów z psychologiem szkolnym, wychowawcą, nauczycielem prowadzącym zajęcia w klasie P. oraz na podstawie obserwacji na moich zajęciach) pozwalają na następujące stwierdzenia:
 dziewczynka częściowo zna i przestrzega norm społecznych, ale lubi mieć ostateczne zdanie wśród rówieśników i wymusza na bardziej uległych dzieciach posłuszeństwo wobec swojego zdania, a jeśli nie osiągnie swojego celu ucieka się do krzyku, obrażania, przedrzeźniania, a nawet wyzywania rówieśników (czasem nawet dorosłych pracowników szkoły) lub udawanego płaczu;
 aby uniknąć poniesienia konsekwencji swojego niewłaściwego zachowania lub konfrontacji z trudną dla niej sytuacją posuwa się do konfabulacji, zmyśla by sytuację obrócić na swoją korzyść;
 niestabilna sytuację w środowisku rodzinnym (min. brak poczucia bezpieczeństwa) odreagowuje wybuchami agresji werbalnej, a ponieważ ma słabą samokontrolę takie zjawiska pojawiają się często zarówno w stosunku do uczniów, ja i do pracowników szkoły;
 wykazuje zbyt duże zainteresowanie płcią przeciwną ( co nie byłoby niczym dziwnym biorąc pod uwagę jej wiek, gdyby nie fakt, iż zachodzi podejrzenie projekcji zachowań zaobserwowanych w środowisku domowym, których znaczenia do końca dziewczynka nie rozumie a stara się je powielać angażując w to młodszych kolegów, którzy nie są świadomi w jakim celu i czemu ma służyć „zabawa” proponowana przez P.;
 wykazuje brak dbałości o higienę osobistą ( nie do końca wiadomo, kto ponosi odpowiedzialność za taki stan rzeczy – przyczyną mogą być niezbyt komfortowe warunki bytowe, w których mieszka).
Na prowadzonych przeze mnie zajęciach z zakresu uspołeczniania podjęłam próbę wyeliminowania lub choćby wyciszenia niepożądanych zachowań P.. Ze względu a labilność emocjonalna dziewczynki musiałam to robić bardzo delikatnie i z wyczuciem. Bywały dni, kiedy P. sama chętnie opowiadała „co u niej słychać”, odpowiadała na moje pytania i bez oporów poddawała się zaplanowanym na dane zajęcia działaniom terapeutycznym. Innym jednak razem całkowicie się wycofywała, była niechętna do współpracy i skupiała się jedynie na wybranej przez siebie czynności. Zajęcia z zakresu uspołeczniania są zajęciami grupowymi musiałam więc jednocześnie pracować z całą grupą ( w tym i P. ) wymagało to ode mnie podejścia do sprawy z dwóch stron. Zachowanie P. miało wpływ na zachowanie innych uczniów w grupie i na odwrót, dlatego moim zadaniem było tak poprowadzić zajęcia, by obie strony zrealizowały zaplanowane przeze mnie cele.




Prognoza negatywna
W przypadku zaniechania jakichkolwiek działań i braku reakcji na zachowania, jakie prezentuje P. oraz sytuację rodzinną, w jakiej dziewczynka żyje, z pewnością pogłębiłby się zły stan psychiczny dziecka oraz jej relacje z otoczeniem. Nasiliłyby się jej konflikty z rówieśnikami i osobami dorosłymi. P. nie miałaby odnośnika oraz komunikatów zwrotnych, co jest właściwe dla niej ( które zachowania są społecznie akceptowalne, a które wręcz zabronione), a stosowana przez nią agresja słowna dodatkowo negatywnie wpłynęłaby na relacje interpersonalne w klasie, szkole. Każda próba sprzeciwu innych wobec narzucanej przez P. woli, mogłaby skończyć się groźnie dla niej samej, jak i dla innych. W skrajnym przypadku z powodu labilności emocjonalnej mogłoby dojść do zachowań destrukcyjnych lub konfliktów z prawem. Poza tym nieumiejętność rozpoznania i właściwego sposobu reakcji na sytuację potencjalnie zagrażającą jej zdrowiu, a nawet życiu mogłaby spowodować uszczerbek na jej stanie fizycznym, jaki i zdrowiu psychicznym.


Prognoza pozytywna
Po wprowadzeniu w życie oddziaływań proponowanych przeze mnie spodziewam się pozytywnych zmian w zachowaniu P.. Uczennica zacznie podporządkowywać się normom społecznie akceptowalnym. Zacznie współpracować z rówieśnikami w klasie, nie będzie narzucała im swojej woli innym. Zmniejszy się siła i częstotliwość wybuchów agresywnych. Dziewczynka będzie spokojniejsza, gdyż nabędzie umiejętność rozładowywania napięć emocjonalnych w sposób konstruktywny. Jednocześnie pozytywne zmiany w zachowaniu sprawią, że będzie przychylniej postrzegana przez otoczenie i częściej będzie miała poczucie osiągnięcia sukcesu.


Propozycje rozwiązania
 dostarczanie prawidłowych wzorów zachowań społecznych;
 kształtowanie umiejętności reagowania na bodźce z otoczenia w sposób adekwatny do jego nasilenia;
 kształtowanie umiejętności inicjowania i utrzymywania właściwych kontaktów interpersonalnych z innymi osobami (rówieśnikami w klasie, szkole, z osobami dorosłymi);
 kształtowanie umiejętności liczenia się ze zdaniem innych osób;
 umiejętność rozpoznania i właściwego sposobu reakcji na sytuację potencjalnie zagrażającą jej zdrowiu, a nawet życiu;
 budowanie zaufania do drugiej osoby;
 kształtowanie umiejętności rozumienia wprost zaistniałej sytuacji i wyćwiczenie sposobu reagowania na nią;
 uczenie się wyrażania własnych emocji i uczuć bez obrażania innych;
 uczenie się wyrażania swojego zdania, bez bezwzględnego narzucania go rówieśnikom;
 umożliwienie dziewczynce osiągniecia sukcesów w dziedzinach, w których ma szansę się rozwijać (pomoc innym poprzez angażowanie jej w szkolne akcje, rozładowywanie ekspresji na dodatkowych zajęciach muzyczno-ruchowych);




Wdrażanie oddziaływań
Po zbadaniu i rozpoznaniu przyczyn problemu przystąpiłam do działań naprawczych. Od roku szkolnego 2010/2011 dziewczynka uczęszcza na zajęcia korekcyjno – kompensacyjne z zakresu uspołeczniania, które prowadzę na podstawie napisanego przeze mnie programu własnego. Opracowałam Indywidualny Program Edukacyjno-Terapeutyczny dostosowany do możliwości i potrzeb P.. Na zajęciach stosuję różne formy i metody pracy oraz dostępne pomoce dydaktyczne podnoszące atrakcyjność zajęć i ułatwiające mam pracę (komputer, książki, karty pracy, ilustracje, historyjki obrazkowe itp.). Podczas zajęć prowadziłam wiele rozmów kierowanych z całą grupą, jak i indywidualnie z samą dziewczynka. Tematem były różnego rodzaju zachowania i sposoby reagowania na nie. Przedstawiałam różne postawy społeczne, ze szczególnym naciskiem na te społecznie akceptowane. W sytuacjach problemowych wynikających z tematyki zajęć propozycje podawane przez P. rozważałam na równi z propozycjami innych uczniów, a stopień ważności tej propozycji był taki sam, jak innych uczestników zajęć. Rozważaliśmy go wspólnie w różnej kolejności, a nie jak tego oczekiwała P., że zawsze zostanie uznany za najlepszy i rozpatrzony w pierwszej kolejności. Na początku uczennica była zdziwiona moją postawą, nawet zawiedziona, że nie stawiam jej w roli lidera grupy. Próbowała się buntować, obrażała się na mnie, groziła, że wyjdzie z sali lub dosłownie wstawała z miejsca i szła do drzwi. Pojawiały się wulgaryzmy, próby wymuszenia na mnie określonej reakcji udawanym płaczem. Moje spokojne i stanowcze reakcje na takie zachowanie P. oraz najpierw nieśmiałe, a później bardziej zdecydowane głosy innych uczniów, którym nie podobało się zachowanie P. sprawiły, ze z czasem dziewczynka zaprzestała tej formy buntu. Staram się również wyrabiać w P. poczucie własnej wartości. Stosuję wzmocnienia pozytywne za jej właściwe zachowania oraz stwarzam sytuacje, by miała okazje osiągnąć sukces.



Efekt oddziaływań
Pracuję z P. na zajęciach już od kilku lat i zauważyłam poprawę w jej zachowaniu i podejściu do siebie i innych. Częściowo zrozumiała już, że jest odrębną osobą, która zasługuje na uwagę tak jak i pozostali koledzy w grupie i nie musi się jej domagać agresją, krzykiem, udawanym płaczem oraz to, że osiągnąć cel można nie przez wymuszanie określonych reakcji na innych, a włączając się do wspólnej pracy wraz z innymi. W razie kłopotów może przecież liczyć na pomoc ze strony kolegów. Zaczęła również zwracać większą uwagę na swój wygląd, higienę i estetykę swojego ubioru.
To, co wypracowałyśmy z P. na moich zajęciach to dopiero początek długotrwałego i trudnego procesu biorąc pod uwagę to, że jest to dziecko upośledzone umysłowo i tempo pracy oraz przyswajanie przez nią wiedzy i umiejętności trwa w innym tempie niż u przeciętnego ucznia w szkole masowej.

Wyświetleń: 128