Stan i struktura zatrudnienia nauczycieli w Polsce
Nauczyciele wychowania przedszkolnego i kształcenia zintegrowanego to grupa zawodowa zajmująca się dziećmi w wieku 3-9 lat. Jest to najmłodsza populacja dzieci, które rozpoczynają zdobywanie doświadczeń edukacyjnych w przedszkolach i szkołach. Jakość tych doświadczeń w dużym stopniu warunkuje dalszą karierę edukacyjną dzieci. Owa jakość zaś zależy od kwalifikacji i przygotowania zawodowego nauczycieli oraz dobrych programów edukacyjnych. Raport opracowany przez Centralny Ośrodek Doskonalenia Nauczycieli na temat stanu i struktury zatrudnienia w roku szkolnym 2002/2003 nauczycieli wychowania przedszkolnego i kształcenia zintegrowanego dostarcza kilku ważnych informacji i charakteryzuje dynamikę zmian w tym zakresie od 1994 roku. W roku szkolnym 2002/2003 w polskiej oświacie ogółem pracowało prawie 77 tysięcy nauczycieli kształcenia zintegrowanego oraz 59 tysięcy nauczycieli wychowania przedszkolnego. W latach 2000-2002 zmniejszyła się liczba zatrudnionych nauczycieli w przedszkolach i klasach I-III szkoły podstawowej o ok. 6,5 tysiąca. Jest to wynik zmian demograficznych – zmniejszania się liczby dzieci w wieku wczesnoszkolnym i przedszkolnym. Tak jak w większości krajów europejskich zawód nauczyciela wczesnej edukacji jest zdominowany przez kobiety. W roku szkolnym 2002/2003 stanowiły one 98,7% ogółu nauczycieli kształcenia zintegrowanego i 99,5% nauczycieli wychowania przedszkolnego. Większość nauczycieli zatrudnionych w przedszkolach i szkołach pracuje na pełnym etacie. Dane z roku szkolnego 2002/2003 wskazują, że udział nauczycieli niepełnozatrudnionych w grupie nauczycieli ogółem wynosił dla kształcenia zintegrowanego 2,8%, dla wychowania przedszkolnego 5,6. Analiza poziomu zatrudnienia nauczycieli wczesnej edukacji w poszczególnych województwach wskazuje, że największy procent pełnozatrudnionych pracuje w największych województwach Polski – mazowieckim i śląskim, natomiast najmniej nauczycieli kształcenia zintegrowanego zatrudniono w pełnym wymiarze godzin w województwie opolskim (1830), najmniej zaś nauczycieli przedszkolnych w województwie lubuskim (1570). Miejscem pracy nauczycieli wychowania przedszkolnego jest zazwyczaj przedszkole lub szkoła z oddziałem przedszkolnym, a kształcenia zintegrowanego klasy I-III szkoły podstawowej. W analizowanym roku szkolnym w przedszkolach w Polsce na pełnym etacie było zatrudnionych prawie 57 tysięcy nauczycieli, ok. 92% ogółu. Tym, którym zabrakło godzin do pełnego etatu, proponowano nauczanie przedmiotów ogólnokształcących lub zawodowych.
Kwalifikacje nauczycieli w Polsce
W latach 1994-2002 nastąpiły korzystne zmiany w strukturze wykształcenia polskich nauczycieli przedszkoli i klas I-III. Znacznie wzrosła liczba nauczycieli z wyższym wykształceniem. W przypadku kształcenia zintegrowanego ten wzrost wynosi 47,8%, a wychowania przedszkolnego 50,8%. W roku szkolnym 2002/2003 spośród nauczycieli, którzy pracowali w przedszkolach prawie 68 % miało wyższe wykształcenie, a w szkołach w zakresie kształcenia zintegrowanego niespełna 93%. Szczególną dynamiką wzrostu liczby nauczycieli z wyższym wykształceniem charakteryzują się lata 2000-2002, dla kształcenia zintegrowanego ten wzrost wynosi 4,9%, a dla wychowania przedszkolnego aż 12,4%. Zmniejszył się znacząco udział nauczycieli z wykształceniem średnim w strukturze wykształcenia pełnozatrudnionych nauczycieli: w zakresie kształcenia zintegrowanego zmalał do 1,2%, a wychowania przedszkolnego do 4,2% . Istnieje zróżnicowanie w strukturze wykształcenia nauczycieli wczesnej edukacji między miastem i wsią. Poziom wykształcenia nauczycieli w mieście jest wyższy niż na wsi. W mieście w roku szkolnym 2002/2003 pracowało w przedszkolach 74,6% nauczycieli z wyższym wykształceniem, a na wsi 70,4%. Jednym z ważnych czynników określających kwalifikacje zawodowe nauczycieli jest zgodność nauczanego przedmiotu głównego i dodatkowego z wyuczoną specjalnością nauczyciela. Większość nauczycieli kształcenia zintegrowanego (89,3%) i wychowania przedszkolnego (82,5%) wykazywała pełną zgodność w tym zakresie. Wskaźnik zgodności nauczycieli kształcenia zintegrowanego był wyższy od średniego wskaźnika zgodności dla przedmiotów ogólnokształcących. Zatem nauczyciele w klasach I-III podejmowali w większości pracę zgodnie ze zdobytymi kwalifikacjami zawodowymi w zakresie edukacji dzieci w wieku wczesnoszkolnym. Dla nauczycieli przedszkola natomiast ten wskaźnik był niższy. W przedszkolach pracuje więc grupa osób, których wyuczona specjalność nauczycielska nie jest zgodna z edukacją przedszkolną. W okresie od 1994 roku do 2002 roku wskaźnik zgodności nauczanego przedmiotu głównego z wyuczoną specjalnością dla nauczycieli przedszkola wzrósł zaledwie o 3,5%, podczas gdy dla nauczycieli kształcenia zintegrowanego o 17,2%. Wynika to między innymi z faktu, że wraz z wprowadzeniem reformy edukacji uruchomiono dla nauczycieli klas I-III szereg studiów podyplomowych, które dawały kwalifikacje do pracy z dziećmi w wieku 6-7 do 9 lat. Natomiast znacznie skromniejsza i później realizowana była oferta studiów podyplomowych dla nauczycieli przedszkoli. Poza tym nie ma jednoznacznej interpretacji nazewnictwa stosowanego dla określenia specjalności związanej z wczesną edukacją. Władze oświatowe traktują bowiem termin „edukacja początkowa” jako opisujący przygotowanie nauczycieli jedynie do pracy w klasach I-III szkoły podstawowej. Natomiast wiele uczelni kształciło nauczycieli na tej specjalności zarówno do pracy w przedszkolu, jak i w szkole. Nauczyciele klas I-III uczą w starszych klasach szkoły podstawowej miedzy innymi plastyki, muzyki, języka polskiego, przyrody, informatyki, prowadzą zajęcia reedukacyjne (terapii pedagogicznej) i logopedyczne. Nauczyciele, którzy pracują w szkołach i przedszkolach w pełnym wymiarze godzin, a nie mają wyższego wykształcenia, podnoszą swoje kwalifikacje. Podejmują naukę w kolegiach nauczycielskich, na studiach zawodowych oraz magisterskich. Większość nauczycieli rozpoczęła w roku szkolnym 2002/2003 studia zawodowe. Wśród nauczycieli kształcenia zintegrowanego 42% kończy studia magisterskie, w przypadku nauczycieli przedszkola ta grupa jest mniejsza i stanowi 32,3%. Poza tym dość duża grupa nauczycieli wychowania przedszkolnego i kształcenia zintegrowanego zdobyła dodatkowe kwalifikacje do nauczania drugiego przedmiotu lub prowadzenia zajęć na studiach podyplomowych oraz innych formach kształcenia. W roku szkolnym 2002/2003 dodatkowe kwalifikacje uzyskało już 29,2% nauczycieli kształcenia zintegrowanego i 16,5% nauczycieli wychowania przedszkolnego. Pozytywnym zjawiskiem jest chęć uzupełniania kwalifikacji przez nauczycieli wiejskich. W roku akademickim 2002/2003 studiowało ponad dwa tysiące nauczycieli po Studium Nauczycielskim i innych tego typu szkołach oraz 260 nauczycieli z wykształceniem średnim, uczących w przedszkolach i szkołach wiejskich. Nauczyciele, którzy zdobyli już formalne kwalifikacje do nauczania w przedszkolu lub w szkole, korzystali z różnych form doskonalenia zawodowego. Najpopularniejsze były krótkie formy doskonalenia zawodowego (poniżej 100 godzin). W 2002 roku 34,8% nauczycieli kształcenia zintegrowanego i 43,2% nauczycieli wychowania przedszkolnego ukończyło co najmniej jedną z form doskonalenia zawodowego. Obecnie nauczyciele z wyższym wykształceniem (tj. tytułem licencjata/inżyniera lub magistra) stanowią 97,58% ogółu nauczycieli zatrudnionych w systemie oświaty, przy czym większość z nich, tj. 91,91%, legitymuje się tytułem magisterskim, a jedynie 5,67% tytułem licencjackim lub inżynierskim.
Wiek i staż pracy w Polsce
Średnie wiekowe wynosiły w roku szkolnym 2002/2003 dla nauczycieli młodszych klas szkoły podstawowej 39,7 lat, a dla nauczycieli przedszkoli 40,3 lat. Nieliczną natomiast grupę tworzą nauczyciele bardzo młodzi, w wieku 21-25 lat. Wśród pełnozatrudnionych nauczycieli kształcenia zintegrowanego stanowią oni 1,6%, a wśród nauczycieli wychowania przedszkolnego 2,3%. Liczba nauczycieli, którzy przekroczyli 50 lat, zarówno w szkołach, jak i w przedszkolach, znacząco maleje. Proces ten szybciej dokonuje się w przedszkolu niż w szkole. Jednym z wielu czynników różnicujących nauczycieli jest staż pracy pedagogicznej. W roku szkolnym 2002/2003 w grupie nauczycieli klas I-III długi staż pracy (powyżej 20 lat) miało prawie 27% nauczycieli, a wśród nauczycieli przedszkola prawie 35%. Warto dodać, że w porównaniu z latami 2000-2001 w ostatnim okresie wzrósł, w dwóch analizowanych grupach nauczycieli, odsetek zatrudnionych z najdłuższym stażem pracy. Z danych statystycznych wynika, że do 2006 roku uprawnienia emerytalne uzyska ponad 38 tysięcy nauczycieli wszystkich przedmiotów. W roku 2002 część nauczycieli zatrudnionych w pełnym wymiarze godzin w przedszkolu i szkole miała już uprawnienia emerytalne, ale z nich nie korzystała. Nauczyciele przedszkoli i klas I-III szkoły podstawowej stanowią 24,6% osób z uprawnieniami emerytalnymi, które z nich nie korzystają. Jest to zatem znacząca liczba osób. Dodatkowych informacji dostarczają analizy dotyczące dynamiki zatrudniania absolwentów kształcenia zintegrowanego i wychowania przedszkolnego w zawodzie nauczycielskim, a więc wymiany kadry. Są to zarówno osoby, dla których jest to pierwsza praca oraz takie, które zdobyły kwalifikacje, przychodząc spoza oświaty. W roku szkolnym 2002/2003 młoda kadra stanowiła 23,3% wśród nauczycieli kształcenia zintegrowanego oraz 15,4% wychowania przedszkolnego. Warto zaznaczyć, że w ciągu ostatnich lat wzrósł o 10,5% odsetek absolwentów zatrudnionych w przedszkolach i szkołach w grupie nauczycieli kształcenia zintegrowanego.

Wyświetleń: 164