Specyficzne trudności w uczeniu się ( dysleksja rozwojowa ) można wyróżnić na podstawie objawów oraz zaburzeń funkcji poznawczych, ruchowych oraz integracji. Objawy tych zaburzeń charakteryzują się pewną dynamiką i zmieniają się wraz z wiekiem dziecka, a także wymaganiami edukacyjnymi.
Według M. Bogdanowicz, A. Bućko i R. Czabaj ( 2009)symptomy dysleksji mogą zależeć od sprawności intelektualnej dziecka, czasu trwania terapii pedagogicznej, głębokości zaburzonych funkcji oraz odpowiedzialne za nie trudności w czytaniu i pisaniu.
Zdaniem B. Zakrzewskiej ( 1996) objawy specyficznych trudności w uczeniu się mogą występować w różnych układach i w różnym stopniu nasilenia. Do podstawowych symptomów zjawiska dysleksji należy zaliczyć następujące typy trudności:
1. Trudności w zakresie czytania:
a) wolne lub bardzo wolne tempo czytania oraz słaba technika czytania ( długo utrzymująca się metoda głoskowania),
b) znaczna liczba błędów ortograficznych, stylistycznych,
c) obniżona zdolność analizy i syntezy wzrokowej oraz analizy i syntezy słuchowej,
d) słabe rozumienie przeczytanego tekstu i niechęć do czytania;
2. Trudności w zakresie pisania:
a) trudności w pisaniu ze słuchu, wzoru i z pamięci,
b) charakterystyczne błędy w pisaniu,
c) trudności wynikające z estetyki pisma ( pismo niestaranne, nieczytelne),
3. Trudności w zakresie zachowania:
a) nieharmonijny rozwój psychomotoryczny dziecka,
b) opóźnienie funkcji: percepcyjno-motorycznych, wzrokowo przestrzennych oraz słuchowo- językowych,
c) trudności wynikające z lateralizacji ( słaba dominacja ręki, oka i ucha),
d) zaburzenia koncentracji uwagi,
e) rozchwianie emocjonalne ( częste zmiany nastrojów) ;
W dynamice objawów dysleksji można zaobserwować często takie zjawiska, jak:
A) Rozszerzenie się trudności edukacyjnych związane z rozległymi obszarami aktywności życiowej,
B) Nawarstwianie się zaburzeń ( nakładanie się na zaburzenia pierwotne dotyczące dysfunkcji poznawczych i motorycznych zaburzeń wtórnych w zakresie funkcji emocjonalno-społecznych oraz osobowości),
C) Kompensację zaburzeń ( redukcja niektórych trudności związanych z dojrzewaniem centralnego układu nerwowego, postępujące wraz z wiekiem dziecka, związane także z udziałem w zajęciach z terapii pedagogicznej),
D) Utrzymywanie się nawrotu dysleksji w przypadku zaniechania udziału w zajęciach korekcyjno-kompensacyjnych, sytuacjach stresowych ( egzaminy), zmęczenia, trudności z koncentracją uwagi, utrata kontaktu ze środowiskiem posługującym się ojczystą mową;
Objawy specyficznych trudności w uczeniu się możemy podzielić na cztery okresy:
1. Okres niemowlęcy i poniemowlęcy,
2. Okres przedszkolny,
3. Okres edukacji wczesnoszkolnej ( klasy I-III),
4. Okres II etapu edukacji szkolnej ( klasy IV- VI).

Okres niemowlęcy i poniemowlęcy:
Już w okresie niemowlęcym dziecko może przejawiać trudności, które mogą wskazywać na objawy ryzyka dysleksji. Dotyczyć one mogą głównie motoryki małej i minimalnych deficytów w obszarze mózgu:
a) brak umiejętności raczkowania,
b) problemy z utrzymaniem równowagi zarówno w pozycji siedzącej, jak stojącej,
c) obniżone napięcie mięśniowe, niewygaszone odruchy pierwotne;
W wieku poniemowlęcym można zauważyć trudności w zakresie motoryki małej (niezgrabność i nieporadność w czynnościach samoobsługowych), trudności w zakresie motoryki dużej ( utrzymanie równowagi ciała, brak automatyzacji chodu) oraz przejawiać trudności w obrębie funkcji wzrokowych ( niechęć do rysowania) oraz funkcji językowych - (opóźnienie procesów mowy).
Okres przedszkolny:
Wiek przedszkolny to bardzo ważny okres w życiu każdego dziecka, gdyż w tym czasie następuje przygotowanie do podjęcia nauki czytania i pisania. Dziecko może przejawiać trudności w obszarach:
a) motoryki małej - niezręczność i nieporadność pod względem manualnym, grafomotorycznym i samoobsługowym,
b) motoryki dużej - niechęć do zabaw ruchowych z rówieśnikami, trudności w nauce jazdy na rowerze, rolkach czy hulajnodze,
c) funkcji językowych - opóźniony rozwój mowy, trudności w rozpoznawaniu rymów, zapamiętywaniu wierszy, piosenek, nieprawidłowa artykulacja głosek, w zakresie lateralizacji, skrzyżowana, obustronna, a także w zakresie orientacji w schemacie własnego ciała i przestrzeni - nieumiejętność pokazania prawej lub lewej ręki.
Symptomy ryzyka dysleksji można wyraźnie zaobserwować zwłaszcza u dzieci pięcioletnich i sześcioletnich, dlatego też profilaktyka niepowodzeń w tym okresie życia dziecka powinna być realizowana poprzez badania w zakresie gotowości szkolnej ( Skala G-5 i SGS).
Tylko szybkie rozpoznawanie objawów dysleksji u dzieci w tym właśnie okresie może zapobiec niepowodzeniom szkolnym w późniejszym okresie nauki.
Obserwacja wstępna ( Arkusz GE-5) przeprowadza jest w miesiącach styczniu i lutym, a jej celem jest udzielenie przez nauczyciela odpowiedzi na następujące pytania:
1. Co ułatwi lub co utrudni dziecku osiągnięcie gotowości szkolnej?-( wskazanie mocnych i słabych strony dziecka),
2. Na czym powinna polegać pomoc w rozwoju dziecka i w jaki sposób zostanie ono przygotowane do nauki w szkole?- ( wybór właściwych metod i form pracy),
3. W jaki sposób będą przekazywane informacje dla rodziców na temat zachowania
i umiejętności dziecka? - ( określenie warunków współpracy nauczyciela z rodzicami) .
Wyniki obserwacji wstępnej mają charakter jakościowy i służą realizacji postawionych celów, a jednym z nich jest określenie przez nauczyciela stopnia gotowości dziecka do nauki w szkole i udzielenie informacji rodzicom o umiejętnościach i zachowaniu ich dziecka, które ułatwiają bądź utrudniają naukę.
Obserwacja gotowości dzieci do nauki w szkole przeprowadzana jest na koniec roku szkolnego w miesiącach maj - czerwiec z zastosowaniem arkusza obserwacyjnego SGS.
Skala Gotowości Szkolnej (SGS ) jest metodą obserwacyjną, która obejmuje dwa etapy badania: obserwację wstępną i obserwację gotowości dzieci do nauki w szkole.
Na dojrzałość szkolną dziecka składają się takie elementy, jak:
a) dojrzałość fizyczna,
b) dojrzałość emocjonalna,
c) poziom inteligencji mieszczący się w normie,
d) prawidłowy rozwój mowy, percepcji wzrokowej, słuchowej i koordynacji ruchowej oraz rozwój myślenia logicznego;
Charakterystyczne objawy ryzyka dysleksji w klasie zerowej to:
a) trudności motoryki dużej – wykonywanie ćwiczeń równoważnych, trudności
w nauce na rowerze, hulajnodze i rolkach,
b) trudności motoryki- niezręczność i nieporadność w czynnościach samoobsługowych, manualnych,
c) trudności w zakresie koordynacji wzrokowo-ruchowej i grafomotoryki ręki- niechęć do rysowania i odwzorowania, nieprawidłowe trzymanie przyrządów do pisania, nieprawidłowy kierunek podczas pisania liter, kłopoty wynikające z płynności i precyzji ruchów,
d) trudności w zakresie funkcji wzrokowych - składanie obrazków, odtwarzanie wzorów,
e) trudności w zakresie funkcji językowych - opóźniony tok mowy, niepoprawne wypowiedzi, trudności z analizą i syntezą głosek, problemy z zapamiętywaniem wierszy
i piosenek,
f) trudności w zakresie lateralizacji – może być skrzyżowana lub obustronna ,
g) trudności w zakresie orientacji w schemacie własnego ciała i przestrzeni - mylenie kierunków, nieumiejętność wskazania prawej lub lewej ręki;

Okres edukacji wczesnoszkolnej ( klasy I-III) :
Edukacja wczesnoszkolna jest procesem rozłożonym na trzy lata nauki szkolnej, to też wiadomości i umiejętności zdobywane przez ucznia w klasie pierwszej szkoły podstawowej będą powtarzane, pogłębiane i rozszerzane w klasie drugiej i trzeciej.
Dla każdego dziecka wiek wczesnoszkolny jest czasem wielu zmian. Dotyczy to zarówno:
a) procesów pamięciowych ( dzięki dobrze rozwiniętym procesom pamięciowym, dzieci łatwo nabywają nowe umiejętności),
b) realizmu ( w życiu dziecka coraz większe znaczenie zaczynają odgrywać rzeczywiste wydarzenia zewnętrzne - ludzie, przedmioty),
c) aktywności ( dzieci wykazują duże zainteresowanie wykonywanymi czynnościami, takimi jak: zabawa czy nauka),
d) ekspresji ( w dzieciach narasta potrzeba uzewnętrzniania własnych przeżyć poprzez zabawę i twórczość);
Wstąpienie dziecka do szkoły to czas wielkich życiowych zmian ( przejście od dominującej w okresie przedszkolnym formy zabawowej do nauki szkolnej), z którymi nie każde dziecko potrafi sobie poradzić.
U niektórych dzieci zmiany te mogą powodować pewne utrudnienia, których symptomy mogą wskazywać na ryzyko dysleksji. Do badania ryzyka dysleksji ( przeprowadzić ja można już u dziecka kończącego I klasę ) stosuje się tak zwaną Skalę Ryzyka Dysleksji autorstwa prof. M.Bogdanowicz.
Do objawów zawartych w Skali Ryzyka Dysleksji, dołącza się również inne trudności, na przykład związane z lateralizacją i orientacji w przestrzeni i w schemacie własnego ciała.
Dość istotnym wskaźnikiem są także:
a) objawy pojawiające się podczas czytania i pisania,
b) popełnianie wielu błędów ortograficznych,
c) problemy ze zrozumieniem czytanego tekstu,
d) słabe zapamiętywanie kształtu liter,
e) częste mylenie liter typu: b-d, p-g, m-w, n-u,
f) gubienie liter lub ich dodawanie,
g) problemy z analizą i syntezą wyrazową,
h) zbyt długo utrzymująca się technika głoskowania lub sylabizowania,
i) wolne tempo czytania, niski poziom graficzny pisemnych prac,
j) złe planowanie prac pisemnych w przestrzeni,
k)trudności w opanowaniu tabliczki mnożenia;
Według G. Binder i R. Michaelis ( 2003) u dzieci, u których obserwuje się wcześnie występujące trudności w nauce, można zauważyć, że ich zdolności rozwijają się nieproporcjonalnie i mogą mieć zasadniczy wpływ na wszystkie obszary życia.

Okres II etapu edukacji szkolnej ( klasy IV-VI):
Objawy specyficznych trudności w uczeniu się występujące u uczniów starszych klas szkoły podstawowej mają nieco inny charakter i są związane ze zmianami, jakie zachodzą wraz z wiekiem dziecka i jego nauką.
W tym okresie nauki można mówić o dynamice zmian symptomów ( niektóre dysfunkcje mogą ustępować, inne natomiast mogą się nasilać i być uzależnione od indywidualnych możliwości psychofizycznych uczniów, co z kolei może prowadzić do powstawania różnych trudności szkolnych.
Trudności w czytaniu u uczniów mogą ograniczać się jedynie do wolnego tempa pisania i czytania i przejawiającej niechęci do czytania ( lektury), ale pojawić się mogą natomiast problemy z nauką języków obcych, geometrii, geografii, historii, fizyki i chemii, trudności z organizacją pracy, zapisywaniem informacji na tablicy, ukończeniem pracy
w określonym czasie, rozumieniem poleceń wypowiadanych przez nauczycieli.
M. Bogdanowicz ( 2004) uważa, że symptomy specyficznych trudności w uczeniu się na poszczególnych etapach rozwoju i edukacji dziecka zmieniają się nawet wtedy, kiedy porównamy trudności występujące u dziecka w uczeniu się czytania i pisania z symptomami wywołującymi zaburzenia.
M. Bogdanowicz podzieliła zmienność symptomów specyficznych trudności
w uczeniu się na cztery etapy:
1. Wiek poniemowlęcy i przedszkolny( symptomy nieharmonijnego rozwoju psychoruchowego, w tym rozwoju mowy i ruchu),
2. Klasa 0 ( w dalszym ciągu nieharmonijny rozwój psychoruchowy),
3. Klasy I-III ( takie same objawy, jak w klasie 0.)
4. Klasy starsze ( nieharmonijny rozwój psychoruchowy, uogólnione trudności
w uczeniu się, zaburzenia w czytaniu i pisaniu, wtórne zaburzenia emocjonalno- motywacyjne i nieprawidłowy rozwój osobowości);
M. Bogdanowicz wyodrębniła również cztery obszary zjawisk, które mają znaczący wpływ na patomechanizm dysleksji: Należą do nich:
I. Trudności, które obejmują inne przedmioty szkolne i duże obszary aktywności życiowej,
II. Nakładanie się na zaburzenia pierwotne ( związane z dysfunkcjami poznawczymi i motorycznymi) zaburzeń wtórnych ( funkcje emocjonalno- motywacyjne i osobowości),
III. Kompensacja zaburzeń i redukcja niektórych trudności, które zmieniają się wraz
z wiekiem, dojrzewaniem Centralnego Układu Nerwowego oraz usprawnianiem funkcji psychomotorycznych poprzez udział w zajęciach terapii pedagogicznej.
IV. Utrzymująca się gotowość do nawrotu specyficznych trudności w czytaniu ( stres, zmęczenie, brak koncentracji uwagi, zaprzestanie działań terapeutycznych i brak samokontroli).
Występowanie tak wielu i rozmaitych objawów dysleksji powoduje ogromne trudności w nauce, dlatego tylko intensywna i systematyczna praca dziecka oraz współpraca rodziców i specjalistów może w znacznym stopniu zniwelować objawy dysleksji. Zarówno uczniowie, jak i ich rodzice powinni pamiętać, że nie należy przerywać rozpoczętych działań terapeutycznych, ponieważ dysleksja jest problemem całego życia.

Wyświetleń: 252