Lateralizacja to postępujący w trakcie rozwoju ruchowego proces, w wyniku którego kształtuje się przewaga jednej strony ciała nad drugą. Lateralizację czynności nazywa się też asymetrią funkcjonalną.
Asymetria funkcjonowania półkul mózgowych rozwija się w ciągu życia dziecka. W kolejnych okresach rozwoju układu nerwowego dochodzi do ustalenia w mózgu lokalizacji poszczególnych funkcji. Ze względu na krzyżowanie się większości szlaków nerwowych łączących mózg z narządami zmysłów i ruchu, czynności i funkcje powiązane są z półkulami w następującym porządku: prawa półkula kieruje pracą lewej strony ciała, a lewa półkula odpowiada za funkcjonowanie narządów po prawej stronie. Oprócz asymetrycznej przewagi funkcjonalnej jednej z półkul mózgowych może wystąpić sytuacja jej braku, co ma miejsce, gdy żadna z półkul nie wykazuje wyraźnej przewagi, dominacja wówczas nie występuje, obie półkule działają ekwiwalentnie. Skutkuje to swoistymi konsekwencjami obserwowanymi w zachowaniu dziecka.
Uwzględnienie czynnika asymetrii funkcjonalnej mózgu bądź jego braku, prowadzi do wyodrębnienia dwóch modeli lateralizacji: jednorodnej i niejednorodnej.

• Lateralizacja jednorodna prawostronna występuje, gdy dziecko posługuje się prawą ręką w manipulacji, rysowaniu, pisaniu, prawą nogą przy skakaniu, kopaniu piłki, prawym okiem przy zaglądaniu do lunety, prawym uchem przy słuchaniu tykania zegarka. Taka zdecydowana przewaga narządów ruchu i zmysłu po stronie prawej uwarunkowana jest dominacją lewej półkuli mózgu.
• Jeżeli dziecko preferuje używanie w tych czynnościach odpowiednich narządów po lewej stronie ciała, jest zlateralizowane lewostronnie wskutek odwróconej dominacji półkulowej - z funkcjonalną przewagą półkuli prawej. Taka formuła to lateralizacja jednorodna lewostronna.
W przypadku braku ukształtowanej dominacji jednej z półkul, mamy do czynienia z lateralizacją skrzyżowaną bądź nieustaloną, tzw. słabą.
• Lateralizacja skrzyżowana może być obserwowana jako leworęczność i prawooczność, czyli brak zdecydowanej przewagi narządów po jednej stronie ciała. Może być również odwrotnie. Należy zwrócić uwagę, że każdy z narządów wykazuje przewagę, ale występuje ona po przeciwnych stronach.
• Lateralizacja nieustalona charakteryzuje się „niezdecydowaniem”, zamiennie używa prawej i lewej ręki przy czynnościach manualnych, co sprawia że poziom grafomotoryczny obu kończyn jest słaby. Sprawia wrażenie, jakby miało raczej dwie lewe, niż dwie prawe ręce, jest dwu kończynowe, ale tylko w obrębie jednej pary narządów.
Istnieje hipoteza, w której niektórzy badacze twierdzą, że warunek dominacji jednej z półkul w lateralizacji lewostronnej zostaje spełniony w odwróconym porządku. Nie ma mowy o zaburzeniu, a można znaleźć nawet korzyści płynące z dominującej roli prawej półkuli. Jak wiemy prawa strona mózgu działa w sposób holistyczny, całościowy i symultaniczny przy przetwarzaniu informacji, pozwala to na rozwój uzdolnień malarskich, architektonicznych. Jest to jednak jedynie forma postępowania terapeutycznego, bazującym na rozwijaniu atutów i mocnych stron dziecka, gdyż nie wszystkie dzieci leworęczne borykają się z trudnościami szkolnymi.

Wśród wielu hipotez, próbujących wyjaśnić, dlaczego dziecko jest leworęczne, wyróżnia się trzy czynniki:
• Genetyczne (dziedziczona pokoleniowo),
• Organiczne,
• Biochemiczne.

Trudności życiowe i szkolne dziecka leworęcznego:
1. Prawostronny świat, np. trudności w korzystaniu z przyrządów przeznaczonych dla osób praworęcznych.
2. Orientacja w schemacie ciała, np. mylenie stron ciała i kierunków.
3. Pisanie i czytanie. W czytaniu i pisaniu występują symptomy zaburzeń orientacji kierunkowej, jak mylenie liter i cyfr o podobnym kształcie, a innym ułożeniu w przestrzeni: b- d, b- p, d-g, n- u, 6-9, a także odwracanie kształtów liter i cyfr.
Zjawisko to nazywamy inwersją statyczną. Występuje ona głównie podczas czynności pisania( zaburzone odtwarzanie kształtów liter), lecz także w czytaniu (błędne rozpoznawanie liter asymetrycznych). Oprócz inwersji statycznej w czytaniu i pisaniu występuje inwersja dynamiczna, która polega na przestawianiu kolejności liter i cyfr, np.: kot- tok, sok- kos, 12-21 (tzw. czeski błąd) itp. ; przestawianiu liter w dwuznakach: sz- zs, zmianie kolejności sylab w wyrazach: mata- tama lub zmianie kolejności całych wyrazów. Połączenie obu zjawisk (inwersji statycznej i dynamicznej) powoduje w szczególnych przypadkach pismo lustrzane, które polega na odwróceniu zarówno kształtu, kolejności, jak i kierunku kreślenia liter (od strony prawej do lewej).
4. Matematyka, np. pomyłki rachunkowe wynikające z rewersji lub inwersji cyfr.
5. Problemy psychologiczne, np. odrzucenie przez praworęczne społeczeństwo.

Dysleksja to zaburzenie objawiające się trudnościami w nauce czytania i pisania u dzieci, które nie powinny mieć z taką nauką problemów - są normalnie rozwinięte intelektualnie, nie mają żadnych poważnych wad wzroku i słuchu ani schorzeń neurologicznych, są otoczone w szkole prawidłową opieką dydaktyczną i nie są zaniedbane środowiskowo. Dysleksja występuje w różnym nasileniu u kilku-kilkunastu procent populacji. Diagnozy dysleksji dokonuje się na podstawie specjalistycznych badań psychopedagogicznych, poszerzonych często o konsultacje medyczne, np. laryngologa czy okulisty.
Przyczyny dysleksji:
- koncepcja genetyczna - ( 20%-30%), przyczyną zaburzeń i podłożem trudności w czytaniu i pisaniu są geny przekazywane z pokolenia na pokolenie, jest to dziedziczność dysleksji,
- koncepcja opóźnionego dojrzewania układu nerwowego - uważa się, że zaburzenia dyslektyczne są związane ze spowolnieniem dojrzewania ośrodkowego układu nerwowego, spowodowanym przez takie czynniki jak geny, hormony,
- koncepcja organiczna głosi, że przyczyną dysleksji są mikro uszkodzenia tych okolic mózgu, które szczególnie uczestniczą w procesie czytania i pisania. Związane jest to ze szkodliwymi czynnikami chemicznymi, fizycznymi i biologicznymi oddziałującymi na OUN w okresie okołoporodowym,
- koncepcja hormonalna - przyczynę dysleksji upatruje w niedokształceniu struktury niektórych okolic kory mózgowej i nieprawidłowym modelu rozwoju mózgu, tzn. zablokowaniu rozwoju lewej półkuli mózgowej, czyli tej, która szczególnie jest związana z mową; szkodliwym czynnikiem może być nadprodukcja testosteronu.
- koncepcja psychogenna - upatruje przyczynę w zaburzeniach emocjonalnych spowodowanych przez lęk i stres, urazy psychiczne.

W większości wypadków można mówić o wzajemnym sprzężeniu różnych czynników, które oddziałują na rozwój procesów poznawczych( spostrzegania, języka), motoryki i integracji tych funkcji. Ze słabiej zaznaczoną dysleksją mamy do czynienia, gdy jest ona efektem dziedziczenia lub zaburzeń o wąskim zakresie.

Inne, nieco starsze koncepcje przyczyn dysleksji:
Pierwszy kierunek, którego twórcą był James Hinshelwood, wiązał dysleksję z czynnikiem dziedzicznym. Pewne ograniczenia nauki czytania były łączone z niedostatecznym rozwojem "ośrodka czytania".
Inna teoria, prezentowana przez Samuela Ortona mówiła, że zaburzenie procesu lateralizacji odgrywa ogromną rolę w powstawaniu dysleksji. Rola konfliktu dominacji półkul u dyslektyków stała się źródłem wielu teorii. Niektórzy uważali, że silnie zaznaczony konflikt występuje u dzieci ze słabym lub całkowitym brakiem przewagi stronnej. Inni uważali, że jest to wina lateralizacji skrzyżowanej (oko, ręka).
Kolejni byli zdania, że wymuszanie na dziecku leworęcznym pisania prawą ręką powoduje ogromny konflikt między półkulami. Przeprowadzano wiele badań w tym zakresie, niektórzy naukowcy opowiadali się za ogromnym znaczeniem lateralizacji u dyslektyków, inni negowali tę teorię. Po wielu latach badań wiadomo, że lateralizacja odgrywa pewną rolę w powstawaniu dysleksji, ale nie jest to zjawisko stałe.

Nieco później naukowcy doszukiwali się powodów dysleksji w mikro uszkodzeniach ośrodkowego układu nerwowego, nabytych w różnych stadiach rozwojowych, a zwłaszcza w fazie życia okołoporodowego. Głównymi zwolennikami tej teorii byli: amerykański psycholog Gesell, który opisuje zaburzenia czytania powstałe w związku z mikro uszkodzeniami mózgu (Rozwojowa diagnostyka, 1947). Wykazały to już wcześniejsze badania przeprowadzone przez M. Monroe'a w 1935r. Wykazał on, że mikro uszkodzenia mózgu wpływają na zaburzenia motoryki spostrzegania, uwagi oraz prawidłowych procesów, które są konieczne w przypadku nauki czytania.

Kawl i B.Pasamnick udowodnili swoimi badaniami, że w powstawaniu dysleksji niewątpliwą rolę odgrywają te zaburzenia, które były obserwowane u dzieci z uszkodzeniami mózgu przez czynniki różnego pochodzenia tzw. encefalopatia.

Koncepcja, której zwolennikami byli P. Blanchard, S. M. Tuchin, M. E. Kripatrik, B. Hallgren, E. Gann. Uważali oni, że za zjawiskiem dysleksji kryją się zaburzenia emocjonalne. Obecnie teoria ta nie cieszy się zbyt dużym powodzeniem. Według opinii A. Ajuriaguqrra (1970) teoria ta nie ma szans obronić się przy obecnych metodach badawczych, uważa jednak, że zmiany osobowości mogą pojawiać się u dyslektyków, ale nie jako źródło choroby, ale jej konsekwencja (trudności w nauce czytania i pisania).
Naukowcy uważali również, że głównym powodem pojawiania się specyficznych trudności w czytaniu może być brak opanowania podstawowych umiejętności w czytaniu i pisaniu. Uważał tak, między innymi A. I. Gates. Według niego może być wiele przyczyn, dla których dziecko nie opanowało podstawowych umiejętności w zakresie czytania i pisania, np. niedopasowanie indywidualnego nauczania do potrzeb dziecka, teksty do czytania, które w najmniejszym stopniu nie interesują dziecka, nieodpowiednie metody nauczania.

H. Spionek uważa, że powodem specyficznych trudności w pisaniu i czytaniu są zaburzenia tempa i rozwoju psychoruchowego dziecka. Te nie są zawsze zauważalne na pierwszy rzut oka, są jednak na tyle znaczące, że uniemożliwiają dziecku właściwy dalszy rozwój.

Wskazówki dla nauczycieli:
• Stosowanie różnych metod nauczania, np. Metoda Dobrego Startu.
• Odpowiednie formy oceniania.
• Kontrola i ocena zeszytu.
• Dobrze dobrane miejsce dziecka w klasie szkolnej.
• Zmiana charakteru dyktand.
• Stosowanie różnych pomocy dydaktycznych.
• Odpowiednio dopasowany do ucznia tryb nauczania języków obcych.

Metoda Dobrego Startu - jedna z metod terapii psychomotorycznej. Metoda Dobrego Startu opiera się na prawie E. Drupe, mówiącym o jedności psychiki i motoryki. Metoda ta została opracowana pod koniec lat 60. XX w. przez Martę Bogdanowicz. Celem metody dobrego startu jest usprawnienie i harmonizowanie współdziałania psychiki i motoryki. W metodzie tej usprawniane są funkcje słuchowe, wzrokowe, dotykowo-kinestetyczno-ruchowe oraz wzrasta ich integracja. Jest ona szczególnie przydatna w wyrównywaniu dysharmonii u dzieci ze specyficznymi trudnościami w pisaniu i czytaniu (czyli dysleksją), ponadto efekty zauważono stosując tę terapię na dzieciach z autyzmem.

Wskazówki dla rodzica:
1. Utrzymywanie kontaktu z nauczycielem i placówkami specjalistycznymi.
2. Pomaganie dziecku w odrabianiu lekcji.
3. Pomoc w usprawnianiu czytania i zapamiętywaniu.
4. Stymulowanie funkcji językowych.
5. Podnoszenie samooceny i motywacja do nauki.
6. Kształtowanie odporności na sytuacje trudne.
7. Pomoc w budowaniu właściwych relacji społecznych.

Rodzaje terapii w pomocy dziecku z trudnościami w czytaniu i pisaniu:
- Terapia pedagogiczna,
- Psychoterapia,
- Leczenie farmakologiczne.

Formy ćwiczeń w czytaniu:
- Całościowe czytanie sylab i wyrazów,
- Czytanie sylabami,
- Czytanie wyrazów w bardzo krótkich ekspozycjach,
- Naprzemienne czytanie wyrazów i zdań z osobą dorosłą,
- Czytanie selektywne,
- Czytanie z przesłoną,
- Czytanie w parach,
- Czytanie nastawione na rozumienie treści.

Zasady terapii pedagogicznej:
- Indywidualizacji,
- Postawienie diagnozy psychologiczno-pedagogicznej,
- Angażowanie wielozmysłowych doświadczeń dziecka,
- Wczesne rozpoczynanie pracy terapeutycznej.

Modele oddziaływań terapeutycznych:
- Korekcyjny,
- Kompensacyjny,

Formy terapii pedagogicznej w Polsce:
- Doraźna pomoc nauczyciela i rodziców,
- Zespół korekcyjno-kompensacyjny,
- Indywidualna terapia,
- Szkoły i klasy terapeutyczne.

Opracowała: mgr Katarzyna Chmielewska

Wyświetleń: 20