ANALIZA DYSLEKSJI
Z punktu widzenia różnych dyscyplin trudności w uczeniu się zawierane są w różnych terminach. Najczęściej jednak określane są jako „ dysleksja rozwojowa”. W logopedii trudności w pisaniu i czytaniu określane są jako „syndrom zaburzeń porozumiewania się językowego za pomocą mowy pisanej” . Według psychologii i neuropsychologii możemy określić je jako zaburzenia wyższych czynności psychicznych. Dla pedagogiki trudności z pisaniem i czytaniem maja dzieci, które wymagają w procesie uczenia się indywidualnego podejścia odpowiedniego do ich ograniczeń i możliwości. To inaczej dzieci ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi, które potrzebują odpowiednio wykwalifikowanego nauczyciela, oraz dobranego do ich potrzeb toku nauczania realizowanego trafnie dobranymi metodami. Podejście pedagogiczne w grupie dzieci ze specjalnymi potrzebami ujmuje zarówno dzieci wybitnie zdolne, jak i mające trudności z uczeniem się, do których zalicza się również dzieci ze schorzeniami neurologicznymi, upośledzeniem umysłowym, z zaburzeniami emocjonalnymi oraz z zaburzeniami narządów ruchu i zmysłu. Dzieci, u których nie występują wymienione wcześniej schorzenia i braki a mimo to maja problemy z uczeniem się zaliczamy do odrębnej grupy „ dzieci o specyficznych trudnościach w uczeniu się”. Definicja ta pochodzi z dokumentu z 1977r Public Law i oznacza „ zaburzenia jednego lub więcej podstawowych procesów psychicznych, dotyczących rozumienia lub używania mowy ustnej albo pisanej, które mogą mieć związek z zaburzeniami funkcji słuchowych, myślenia, mówienia, czytania, czynności pisania, stosowania poprawnej pisowni lub liczenia” . Definicja ta nie uwzględnia dzieci, u których trudności w nauce spowodowane są brakiem lub słabym słuchem, wzrokiem , upośledzeniem umysłowym lub zaniedbaniami ze strony środowiska. W 1981r. została sformułowana kolejna definicja przez National Joint Committee for Learning Disabilities (NJCLD), która “wskazuje, iż specyficzne trudności w uczeniu się manifestują się istotnymi odchyleniami w nabywaniu umiejętności mówienia, czytania, pisania i dokonywania operacji matematycznych. W definicji tej wskazuje się, że trudności te są wyrazem dysfunkcji centralnego układu nerwowego. Podkreśla się, że mogą one współwystępować z zaburzeniami sensorycznymi, emocjonalnymi i niekorzystnymi warunkami środowiskowymi, ale nie są ich bezpośrednim rezultatem. Specyficzne trudności w uczeniu się są wywołane czynnikami osobowymi, tkwiącymi w jednostce, a nie warunkami zewnętrznymi” . Miano specyficzne oznacza, że dzieci te są prawidłowo rozwinięte umysłowo a ograniczenia dotyczą wąskiego zakresu dotyczącego różnych dziedzin wiedzy bądź umiejętności szkolnych. Inaczej jest w przypadku dzieci z uogólnionymi trudnościami w uczeniu się, które charakteryzują się upośledzeniem umysłowym, oraz bardzo niska inteligencją.
Najnowsza definicja opracowana w 2007r. przez Europejskie Towarzystwo Dysleksji mówi, że „„Dysleksja to odmienny sposób nabywania umiejętności czytania i pisania oraz ortografii, o podłożu neurobiologicznym. Trudności poznawcze, które powodują tę odmienność, mogą także wpłynąć na umiejętności planowania, liczenia, itp. Przyczyną może być kombinacja trudności w zakresie przetwarzania fonologicznego, pamięci operacyjnej, szybkości nazywania, uczenia się materiału zorganizowanego w sekwencje i automatyzacji podstawowych umiejętności. Oprócz wspomnianych wyżej problemów, dla osób z dysleksją ciągłe wyzwanie stanowi funkcjonowanie w świecie raczej nieprzyjaznym dla dysleksji. Badacze stwierdzają, że istnieje wiele możliwych przyczyn dysleksji, w tym również genetyczna. Nie ma związku pomiędzy obecnością dysleksji a poziomem inteligencji, wkładem pracy czy pozycją społeczno-ekonomiczną. Ponadto zróżnicowanie krajów europejskich w zakresie języka, wymogu znajomości wielu języków, środowiska społeczno-kulturowego, jak również dostępu do edukacji ma znaczący wpływ na możliwości jakie życie stwarza dzieciom i dorosłym z dysleksją” .

TERMINOLOGIA
Pierwszym terminem określającym trudności w czytaniu i pisaniu zastosowanym pod koniec XIX w. było określenie „„wrodzona ślepota słowna”. Dzięki monografii napisanej przez J. Hinshelwooda wyodrębniono dysleksję jako zaburzenie o biologiczno- genetycznym podłożu.
Obecnie w terminologii stosowanych jest wiele określeń tj. zaburzenia, trudności, niezdolność. Jednak najbardziej przyjęło się określenie dysleksja rozwojowa określająca syndromy zaburzeń. W tym terminie można rozróżnić trzy odmiany, które mogą występować osobno i w kombinacjach:
-„dysleksja, czyli specyficzne trudności w nauce czytania (czytanie wolne, żmudne, z licznymi błędami i bez zrozumienia), którym często towarzyszą trudności z opanowaniem poprawnego pisania;
- dysortografia – specyficzne trudności (zaburzenia) w komunikowaniu się za pomocą pisma, dotyczące szczególnie opanowania poprawnej pisowni (popełnianie licznych błędów, w tym ortograficznych, mimo znajomości zasad pisowni i interpunkcji); Trudności te występują razem z trudnościami w czytaniu lub w sposób izolowany (jako „czysta” dysortografia)
- dysgrafia – trudności w opanowaniu właściwego poziomu graficznego pisma, co powoduje tzw. brzydkie, nieczytelne pismo. Z punktu widzenia przyczyn (patomechanizmu tych trudności ) zaburzenie to nie należy do dysleksji, lecz do dyspraksji – zaburzeń rozwoju ruchowego.”
Możemy również spotkać się z dysleksją nabytą, która występuje zazwyczaj u osób dorosłych i polega na utracie zdobytych już wcześniej umiejętności.
KLASYFIKACJA
Obecnie wyróżniamy dwie główne klasyfikacje dysleksji rozwojowej. Obie klasyfikacje określając specyficzne trudności w czytaniu i pisaniu posługują się terminami opisowymi i odwołują się do siebie i nawiązują do terminu „dysleksja”.
Według Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób (wydanie 10) (ICD-10)
- "Specyficzne trudności w czytaniu" nazwane są „ specyficznymi zaburzeniami czytania”;
A według Diagnostycznego i Statystycznego Podręcznika Zaburzeń Psychicznych (wyd. IV) (DSM-4) występują jako „ Zaburzenia czytania”.
- Trudności w opanowaniu poprawnej pisowni według ICD-10 to „ specyficzne zaburzenia poprawnej pisowni” a według DSM-4 to „ zaburzenia komunikacji( ekspresji) za pośrednictwem pisania”.
- specyficzne trudności w nabyciu umiejętności kaligraficznego pisma o według ICD-10 objaw "specyficznych rozwojowych zaburzeń funkcji ruchowych", a według DSM-4 to "rozwojowe zaburzenie koordynacji" .

SYNPTOMY DYSLEKSJI
Zagrożenie dysleksją możemy zauważyć już we wczesnym dzieciństwie. Zaburzenie funkcji poznawczych: wzrokowo-przestrzennych oraz słuchowo-językowych jak również ruchowych, czy problemy z rozwojem mowy mogą być sygnałem ,że dziecko znajduje się w grupie „ryzyka dysleksji”. Na ryzyko to narażone są przede wszystkim dzieci, które przebyły nieprawidłowy poród oraz problemy w okresie płodowym, oraz których rodzice lub inni członkowie rodziny wykazywali symptomy dysleksji.
Okres niemowlęcy i przedszkolny
W okresie niemowlęcym należy zwracać uwagę na prawidłowy rozwój ruchowy. Brak raczkowania, w późniejszym okresie problemy z utrzymaniem równowagi, nabyciem sprawności samoobsługowej, słaba koordynacja wzrokowo-słuchowa, oraz opóźnienie rozwoju mowy mogą być pierwszymi wskazówkami, że dziecko w przyszłości może mieć problemy i trudności w uczeniu się.
W okresie przedszkolnym do wcześniej wymienionych dochodzi również opóźnienie funkcji słuchowo-językowych. Dziecko nie potrafi zapamiętać nazw, nauczyć się wierszyków, zniekształca słowa ma problemy z wydzieleniem głoski w nagłosie w zabawach sylabami oraz nie rozpoznaje rymów. Do tego można zauważyć problemy z prawidłową lateralizacją. Dziecko najczęściej jest oburęczne, ma problem ze wskazaniem na swoim ciele prawej i lewej strony lub części ciała.
Edukacja wczesnoszkolna
W edukacji wczesnoszkolnej symptomami wskazującymi na dysleksję są opóźnienia w rozwoju funkcji „wzrokowo- przestrzennych i słuchowo-językowych (trudności z różnicowaniem głosek, dokonywaniem analizy i syntezy głoskowej, porównywaniem struktury fonologicznej par wyrazów np. koza–kosa) i mowy, często współistnieją wady artykulacji” . Zauważyć można również trudności w posługiwaniu się nożyczkami oraz prawidłowym chwytem ołówka. W wyniku tych zaburzeń dziecko zaczyna mieć pierwsze problemy: nie pamięta liter i sposobu ich pisania, zapisuje cyfry i litery w lustrzanym odbiciu, a wyrazy często od prawej do lewej strony, przestawia lub opuszcza litery w pisanych wyrazach.
Jeżeli zostanie zauważonych wiele z wymienionych symptomów należy przypuszczać, że dziecko objęte jest ryzykiem dysleksji. Nie należy traktować tych objawów jako typowe dla małego dziecka- z którego wyrośnie lecz jak najwcześniej rozpocząć pracę, gdyż trudności te nie znikną i będą narastały powodując zaburzenia emocjonalno-motywacyjna.
„Symptomy, które mogą wskazywać na ryzyko dysleksji zawiera Skala Ryzyka Dysleksji, która może być stosowana po pierwszym roku nauki szkolnej czyli na końcu klasy I” . Multimedialna wersja Skali została dokonana w 2009/2010 roku przez Young Digital Planet. Pogłębione badanie w kierunku ryzyka dysleksji można przeprowadzić w poradni psychologiczno-pedagogicznej Testem Dekodowania (por. rozdział „Metody rozpoznawania ryzyka i dysleksji rozwojowej”) .
W okresie wczesnoszkolnym nadal utrzymują się problemy związane z nieprawidłowo ukształtowaną lateralizacją. Dziecko ma problemy z określeniem strony swojego ciała, z przedstawieniem przedmiotów względem własnego ciała oraz z zapisem lustrzanym cyfr i liter.
Trudność sprawiają również określenie pory dnia i roku. W czytaniu występuje słabe rozumienie tekstu. Przy wolnym czytaniu dziecko nie popełnia błędów, ale jego technika jest bardzo uboga- głoskuje lub sylabizuje z wtórną syntezą słowa. Przy czytaniu szybkim popełnia wiele błędów, słabo rozumie tekst i domyśla się jego treści.
W opanowaniu pisma trudności wynikają z opóźnionego rozwoju spostrzegania wzrokowego, pamięci wzrokowej, spostrzeganiem lokalizacji w przestrzeni. Możemy to zauważyć, gdy podczas przepisywania teksu ze wzoru dziecko popełnia błędy, nie potrafi zapamiętać liter o trudnej strukturze graficznej( G, H F), myli litery podobne kształtem( l-t-ł, m-n, u-y, o-a-e, a-ę,), myli litery takie jak n-u, M-W, p-b ( litery te są bardzo podobne w kształcie jednak inaczej ułożone w przestrzeni). Przy rozpatrywaniu trudności w pisaniu ze względu na funkcje słuchowo- językowe mogą pojawić się takie symptomy jak: trudności z zapisywaniem zmiękczeń, mylenie głoski i-j, niewłaściwe zapisywanie liter odpowiadających głoskom, które podobnie brzmią (t-d, k-g, w-f), częste dodawanie, przestawianie lub opuszczanie liter w wyrazach. W opanowaniu pisma pod względem graficznym często pojawiają się takie symptomy jak: nieczytelne pismo, zbyt duży nacisk ołówka na papier przez co ręka szybciej się męczy i dziecko pisze wolniej, nieprawidłowe łączenie liter w wyrazie, pisane litery nie mają odpowiedniego kształtu, a całość nie jest utrzymana w liniaturze.
Jeżeli dziecko pochodzi ze środowiska, które nie sprzyja jego rozwojowi, to jeszcze w drugiej klasie możemy mówić o ryzyku dysleksji, gdyż nie wiemy, czy jest to zaniedbanie, które można naprawić poprzez odpowiednie metody pedagogiczne. W innych przypadkach należy przeprowadzić wstępną diagnozę dysleksji rozwojowej. Jeżeli pomimo ćwiczeń wykonywanych przez nauczycieli i rodziców objawy są widoczne i nie ustępują w klasie trzeciej należy wykonać badanie diagnostyczne w poradni pedagogiczno- psychologicznej.
Klasa IV- VI
Opanowanie pisowni nadal sprawia trudności, jest to związane ze specyfika języka polskiego, który ma złożona ortografię. W wyniku ćwiczeń problemy z czytaniem są wyraźnie mniejsze lub ustępują. Nadal jednak widoczne są braki rozwojowe.
W motoryce małej zauważyć można niższą sprawność manualną przejawiającą się małą precyzją ruchów na zajęciach technicznych i w geometrii.
W motoryce dużej dziecko jest mało sprawne ruchowo, nie lubi zajęć fizycznych, ma trudności z opanowaniem np. układów tanecznych.
Analizując funkcje wzrokowe możemy zauważyć, że dziecko ma problemy z analiza i syntezą elementów jakiejś całości np. przy układaniu puzzli, nie potrafi wskazać różnic pomiędzy dwoma obrazkami zawierającymi różne szczegóły. Wiąże się to również z koordynacją ruchowo- wzrokową. Uczeń nie potrafi rzucać do celu i chwytać, ma nieprawidłowy chwyt ołówka i długopisu, pisze niewyraźnie i niechętnie rysuje.
Dostrzec można również problemy z zapamiętywaniem szeregów, sekwencji np. dni tygodnia, kolejności liter w alfabecie, wierszy, tabliczki mnożenia, trudnych nazw.
W funkcjach słuchowo- językowych: „przekręca złożone wyrazy (dżenmentel) lub pary wyrazów (tzw. spooneryzmy: ponik kolny); używa sformułowań błędnych pod względem gramatycznym, ma trudności z poprawnym używaniem wyrażeń przyimkowych, zwłaszcza wyrażających stosunki przestrzenne (np. nad–pod, za–przed, wewnątrz, na zewnątrz); wykazuje trudności z różnicowaniem podobnych głosek (np. z–s, b–p, k–g), myli wyrazy zbliżone fonetycznie; wykazuje trudności z dokonywaniem operacji na cząstkach fonologicznych (analizy, syntezy, opuszczania, dodawania, zastępowania, przestawiania głoskach )” .
Lateralizacja nadal nie zostaje ustalona, a co za tym idzie problemy z nią związane powodują trudności z określeniem strony osoby będącej na przeciwko, oraz położenia trzech przedmiotów względem siebie.
Trudności z nauką pisania i czytania są nadal zauważalne. Dochodzą jednak problemy z innymi przedmiotami szkolnymi:
„ geografia (zła orientacja na mapie, w stronach świata);
arytmetyka (odczytywanie liczb od prawej do lewej strony, mylenie znaków nierówności, trudności z przestrzenną organizacją zapisu działań „w słupkach”, trudności z operowaniem długimi liczbami, z wieloma zerami lub miejscami po przecinku);
chemia (zapisywanie łańcuchów reakcji chemicznych);
muzyka (czytanie i zapis nut);
języki obce (zapamiętywanie słówek, odróżnianie podobnych wyrazów, prawidłowa wymowa);
biologia (opanowanie terminologii);
historia (zapamiętywanie nazwisk, nazw, dat, orientacja w czasie – chronologia)” .
Objawy dysleksji rozwojowej ukazują się w poszczególnych okresach z różnym natężeniem. Od klasy IV możemy zauważyć spadek nasilenia trudności w czytaniu. Pozostaje jedynie wolne tempo oraz ogólna niechęć do czytania. Narastają natomiast problemy z ortografią oraz dochodzą problemy związane z rozszerzeniem zakresu nauczanych przedmiotów. Występowanie wielu objawów jednocześnie może świadczyć o nieodpowiednim rozwoju więcej niż jednej funkcji i może prowadzić do poważnych problemów w nauce.
Wiek gimnazjalny oraz ponadgimnazjalny
W tym okresie nadal utrzymują się wcześniej opisane objawy oraz dochodzą nowe w takich obszarach jak:
Historia- pojawiają się problemy z chronologią wydarzeń oraz orientacją w czasie, na mapie i zapamiętywaniem nazwisk;
Biologia- pojawia się coraz więcej nazw łacińskich, nowa terminologia oraz skomplikowane łańcuchy biochemiczne wraz ze schematami, które są bardzo trudne do zapamiętania;
Chemia- trudności sprawia zapisywanie łańcuchów reakcji chemicznych, zapamiętanie nazw, oraz przestrzennie zorganizowanej tablicy Mendelejewa;
Geografia- „ trudności z czytaniem i rysowaniem map; trudności z orientacją w czasie i przestrzeni (wskazywanie kierunków na mapie i w przestrzeni; obliczanie stref czasowych, położenia geograficznego, kąta padania słońca itp.); trudności z zapamiętywaniem nazw geograficznych
Sztuka- trudności z czytaniem nut; trudności ze szczegółowym analizowaniem obrazów; trudności z rysowaniem (rysunek schematyczny, uproszczony) i organizacją przestrzenną prac plastycznych.
Kultura fizyczna- trudności z opanowaniem układów gimnastycznych (sekwencje ruchowe zorganizowane w czasie i przestrzeni); trudności w bieganiu, ćwiczeniach równoważnych; niechęć do uprawiania sportów wymagających dobrego poczucia równowagi (deskorolka, windsurfing, snowboard; trudności w opanowaniu gier wymagających użycia piłki.” ;
W tym okresie trudności wynikające z dysleksji pojawiają się również w obszarach nie związanych z nauką szkolną:
Trudności z opanowaniem jazdy samochodem, zautomatyzowaniem własnego podpisu, wypowiadaniem złożonych imion i nazwisk, wypełnianiem formularzy, z właściwą interpretacja wiadomości usłyszanych przez telefon, mylenie dat i terminów spotkań, mylenie kolejności, według której następują po sobie miesiące, odwrotne zapisywanie i zapamiętywanie numerów ( telefonów, autobusów), problemy z orientacją w terenie.
Innego rodzaju trudności ukazują się jako :
„a) Trudności w posługiwaniu się słownikami, encyklopediami wynikające m.in z deficytów pamięci sekwencyjnej.
b) Trudności w analizowaniu tekstów: wskazywaniu elementów konstrukcji tekstów (gdzie kończy się wstęp), we wskazywaniu znaków składniowej organizacji tekstu (znaki interpunkcyjne, akapity), wskazywaniu znaków nacechowania emocjonalnego, wskazywaniu znaków stylistycznych.
c) Trudności w tworzeniu i ocenie poprawności własnych tekstów:
wypowiedzi uproszczone lub zbyt rozbudowane, brak poprawnej struktury tekstu, logicznej spójności, chaos treści – różny poziom ogólności i wnikliwości, trudności w doborze argumentów, hierarchizacji treści, nieproporcjonalność przykładów, powtarzanie treści, niepotrzebne powroty do już zakończonych wątków, brak poprawności gramatycznej, błędy ortograficzne.
d) Trudności w wypowiadaniu się i dyskusji w: planowaniu i kompozycji wypowiedzi; doborze argumentów i przykładów; hierarchizacji informacji.
e) Trudności w notowaniu, streszczaniu z powodu: niepewności co do poprawnej formy zapisu, słabej pamięci bezpośredniej, braku selektywności informacji – wyboru tego co ważne i zanotowania hasłowego; wolnego tempa czynności pisania i męczliwości ,nieczytelności pisma” .
Analizując występowanie dysleksji w poszczególnych etapach rozwojowych możemy zauważyć , że symptomy się częściowo zmieniają. W kolejnych latach nauki szkolnej rozszerzają się na inne przedmioty, by w końcu w starszym wieku utrudniać funkcjonowanie w społeczeństwie.


Bibliografia :
Bogdanowicz M., „ Specyficzne trudności w czytaniu i pisaniu w świetle klasyfikacji medycznych, psychologicznych i pedagogicznych”, 1997,
Bogdanowicz, M. Ryzyko dysleksji. Problem i diagnozowanie. Gdańsk, 2005.
Sattler l M ., Assessrnent of Children, San Diego, 1992
Szczerbiński, M., Pelc-Pękala, O. Test Dekodowania. Usługi Psychologiczno-Logopedyczne, Kraków 2007.
http://www.dyslexia.eu.com/whatisdyslexia.html.
ptnzs.org.pl/audiofonologia/AUDIOFONOLOGIA_TOM_X.../art11.pdf

Bogdanowicz M., „ Specyficzne trudności w czytaniu i pisaniu w świetle klasyfikacji medycznych, psychologicznych i pedagogicznych”, 1997, s. 146.
Tamże, s. 147.
Sattler l M ., 1992: Assessrnent of Children, San Diego.
Bogdanowicz M., „ Specyficzne trudności w czytaniu i pisaniu w świetle klasyfikacji medycznych, psychologicznych i pedagogicznych”, 1997, s. 148.
http://www.dyslexia.eu.com/whatisdyslexia.html.
Bogdanowicz M., Borkowska A., MODEL ROZPOZNAWANIA SPECYFICZNYCH
TRUDNOŚCI W CZYTANIU I PISANIU, ptnzs.org.pl/audiofonologia/AUDIOFONOLOGIA_TOM_X.../art11.pdf
ptnzs.org.pl/audiofonologia/AUDIOFONOLOGIA_TOM_X.../art11.pdf
ptnzs.org.pl/audiofonologia/AUDIOFONOLOGIA_TOM_X.../art11.pdf, s.15
Bogdanowicz, M. (2005a). Ryzyko dysleksji. Problem i diagnozowanie. Gdańsk.
Szczerbiński, M., Pelc-Pękala, O. (2007). Test Dekodowania. Kraków: Usługi Psychologiczno-Logopedyczne.
ptnzs.org.pl/audiofonologia/AUDIOFONOLOGIA_TOM_X.../art11.pdf, s. 19.
Tamże, s. 21.
Tamże , s.23.

Wyświetleń: 13